Беларус (1913)

«Biełarus» («Беларус») — тыднёвая каталіцкая газэта на беларускай мове (увесь наклад лацінкай), якая выходзіла з 13 (26) студзеня 1913 году ў Вільні па 30 ліпеня (12 жніўня) 1915 году.

Biełarus
Тып	тыднёвая газэта
Галоўны рэдактар	Антон Бычкоўскі, Баляслаў Пачопка
Заснаваная	13 студзеня 1913
Закрытая	30 ліпеня (12 жніўня) 1915
Палітыка	каталіцкая газэта
Мова	беларуская
Штаб-кватэра	Вільня, Сямёнаўская вул. 6-5
Biełarus у Вікісховішчы

Гісторыя

Ініцыятарамі выданьня першай штотыднёвай газэты для беларускіх каталікоў былі сьвятары Францішак Будзька і Аляксандар Астрамовіч. Яе першым фармальным рэдактарам быў Антон Бычкоўскі, а пачынаючы з № 5 за 1914 год (30 студзеня), рэдактарам і выдаўцом газэты «Biełarus» стаў былы каталіцкі сэмінарыст Баляслаў Пачопка, які раней супрацоўнічаў з газэтай «Наша Ніва», на прыватнай кватэры якога (вул. Віленская, 18, кв. 6) пазьней афіцыйна знаходзілася рэдакцыя тыднёвіка «Biełarus». Сябрамі рэдакцыі былі Ян Пазьняк і Антон Лявіцкі. Друкавалася газэта ў віленскай друкарні «Znicz».

Фінансава выданьне беларускай каталіцкай газэты падтрымлівала княгіня Магдалена Радзівіл, а таксама асобныя каталіцкія сьвятары і сьвецкія асобы. Ня раз сваёй парадай і ахвяраваньнем падтрымліваў гэтую каталіцкую газэту генэрал ордэну марыянаў літовец а. Юры Матулевіч (будучы біскуп Віленскі і блаславёны Каталіцкай Царквы).

Паводле ўспамінаў рэдактара газэты Баляслава Пачопкі, выданьне першага беларускага тыднёвіка пачыналася так: «У 1912 г. Антон Бычкоўскі, работнік страхавой канторы, які меў вялікае жаданьне рабіць газэтную справу, атрымаў канцэсію на выданьне «Беларуса». Але дазвол ляжаў нерухома і можа ніколі б і ня быў ужыты, калі б не знайшоўся сьмяльчак — Ян Пазьняк, які, абуджаны «нашаніўцамі», прыйшоў да Бычкоўскага і сказаў яму, што нейкі час будзе выдаваць газэту за свае сродкі, і гэтак газэта пачала выходзіць».

Эпіграфам у газэце былі словы з Эвангельля: «Шкада мне гэтага народу… бо ня мае што есьці» (Марк 8, 2). Газэта мела на мэце задаволіць духоўныя патрэбы беларусаў-каталікоў і абудзіць іх нацыянальную сьвядомасьць, была разьлічана пераважна на каталіцкую частку беларускіх сялянаў і інтэлігенцыі. Асьвятляла пытаньні рэлігійнага характару, якія не знаходзілі месца ў газэце «Наша Ніва», выдаўцы якой, да таго ж, прынялі рашэньне адмовіцца ад лацінкі і выдаваць сваю газэту толькі кірыліцай.

Газэта трымалася памяркоўнага грамадзкага накірунку, з павагай выказвалася пра іншыя народы, але крытыкавала паланізацыю і русіфікацыю беларусаў. Тым ня менш, ва ўмовах Сусьветнай вайны і на яе старонках зьявіліся «белыя плямы» цэнзараў.

У праграмным артыкуле рэдакцыя абвясьціла, што «будзе заўсёды стаяць на грунце хрысьціянска-каталіцкім, баронячы справу хрысьціянскую і беларускую», паважаючы іншыя народнасьці і веравызнаньні. Газэта агітавала беларусаў за разьвіцьцё нацыянальнай сьвядомасьці, заахвочвала да ўжываньня беларускай мовы ў набажэнствах.

Газэта мела аддзелы і рубрыкі: рэдакцыйныя артыкулы; вершы, аповесьці, апавяданьні і нарысы, каталіцкі касьцельны каляндар; сялянская гаспадарка; краёвая царкоўная і замежная хроніка; перапіска з уласнымі карэспандэнтамі, «усячына» (афарызмы, загадкі, незвычайныя здарэньні і інш.). Друкавала артыкулы на эканамічныя, палітычныя і сельскагаспадарчыя тэмы, казаньні сьвятароў на тэмы маралі і пэдагогікі, жыцьці сьвятых, малітвы.

У тыднёвіку друкавалі свае артыкулы і творы каталіцкія сьвятары, прыхільнікі беларусізацыі Каталіцкай Царквы ў Беларусі Францішак Будзька,Аляксандар Астрамовіч (Андрэй Зязюля), Гэнрык Бэта, Канстанцін Стаповіч (Казімер Сваяк), Ільдэфонс Бобіч (Пётра Просты), Уладзіслаў Талочка, Язэп Рэшаць і інш.

Друкаваліся літаратурныя творы Алеся Гаруна (пад псэўданімам А. Сумны), Антона Лявіцкага (Ядвігін Ш.), Альбэрта Паўловіча, Гальляша Леўчыка, Хведара Чарнышэвіча, Альфонса Петрашкевіча (Ф. Калінка), Баляслава Пачопкі, Язэпа Шпэта, Леапольда Родзевіча і інш. Газэта публікавала народныя казкі, песьні, паданьні, жарты, этнаграфічныя нарысы, апісаньні народных гульняў, зьвяртала ўвагу на сувязь беларускага фальклёру і традыцыйных абрадаў з хрысьціянскімі вобразамі і малітвамі. Вітаючы лепшыя бакі народнага характару беларусаў, адзначала і яго нясьмеласьць, пасіўнасьць, кансэрватызм прывычак.

Папа Піюс Х перад Вялікаднем 1914 году, на просьбу аднаго з супрацоўнікаў газэты «Biełarus», які ў той час быў у Рыме, блаславіў рэдактара, супрацоўнікаў і чытачоў першай газэты для беларускіх каталікоў.

Выхад газэты быў спынены ў сувязі з наступам немцаў і набліжэньнем расейска-нямецкага фронту да Вільні. Апошні нумар (падвойны, № 27-28) штотыднёвіка «Biełarus» датаваны 17 ліпеня 1915 году. Пасьля вайны шматкроць рабіліся спробы аднавіць выданьне штотыднёвіка «Biełarus». Баляслаў Пачопка разам з кс. Антонам Шышкам рабіў спробы аднавіць яе выданьне ў Беластоку. Аднак заўсёды аказвалася, што ўрэшце не хапала патрэбных дзеля гэтага грошай.

Выдавецкая дзейнасьць

Дзякуючы фінансаваму спрыяньню Магдалены Радзівіл, рэдакцыя газэты «Biełarus» выдавала лацінкай кнігі рэлігійна-маральнага зьместу: «Алкаголь» (аб гарэлцы), «Некалькі слоў аб пакуце», «Рады для матак» (як гадаваць дзяцей на добрых людзей), «Пчаліна жывёлка малая, а карысьці дае многа», «З роднага загону» (зборнік вершаў А. Зязюлі), «Батлейка», «Мятавыя лісточкі» (добрыя апавяданьні), «На што беларусам газэты», «Чалавек на вышыні сваёй годнасьці», «Кароткі катахізм» (для падрыхтоўкі дзяцей да першай споведзі і сьв. Камуніі), «Кароткае выясьненьне абрадаў р.-кат. Касьцёла», «Кароткая гісторыя сьвятая», «Жыцьцё папежа Піюса Х», «Бл. Андрэй Баболя мучанік T. J.», а таксама першы беларускі каталіцкі малітоўнік у ХХ ст. «Бог з намі» (укладальнік — Баляслаў Пачопка) з найважнейшымі набажэнствамі, малітвамі песьнямі і абразкамі сьвятых, які ўдалося выдаць з блаславеньня біскупа і дазволу царкоўнай цэнзуры ў Пецярбургу. Апрача гэтага былі прыгатаваны да друку: «Жыцьцё сьвятых Божых», «Гісторыя касьцёла», «Набажэнства маёвае» і іншыя.

Літаратура

• Газеты Беларусі, 1776—1975: Рэтрасп. бібліягр. паказ. / Склад. Л. М. Няхайчык і інш.; Навук. рэд. В. У. Скалабан. — Менск: Нацыянальная кніжная палата Беларусі, 2003. — С. 8 (№ 32). — 322 с. — 700 ас. — ISBN 985-6020-28-X
• Конан У. М. «Беларус» // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2 С. 345, 346.
• Конан У. М. «Беларус» // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 2: Аршыца — Беларусцы. — 480 с. — ISBN 985-11-0061-7 — С. 388, 389.
• Пачопка Б. «Беларус». З успамінаў рэдактара. = Poczopko B. «Bielarus» // Przeglad Wilenski. 1925. № 16. St. 3, 4, 5. // Пераклад Леаніда Лаўрэша. Наша Слова. — Выдавецкі дом ТБМ, 18 сакавіка 2020. — № 12 (1475). — С. 8.
• Poczopko, B.. «Biełarus» (Ze wspomnień redaktora).  (пол.) // Przegląd Wileński : часопіс. — 11 października 1925 (Rok VIII). — № 16. — С. 3, 4, 5.

Вонкавыя спасылкі

• «Biełarus» (1913)// Бібліятэка Акадэміі навук Літвы імя Урублеўскіх (па-летувіску: Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka (LMAVB). Žygimantų g. 1, LT-01102 Vilnius
• Пачобка Б. "Беларус" // Наша Слова. № 12 (1475), 18 сакавіка 2020.