Фіны

Фі́ны (саманазва: suomalaiset) — этнічная група фіна-вугорскага паходжаньня, якая складае большасьць насельніцтва ў Фінляндыі й размаўляе ў пераважнай большасьці на фінскай мове. Іншыя значэньні тэрміну фі́ны таксама могуць мець на ўвазе ўсё фінамоўнае насельніцтва Фінляндыі або ўключаць фінамоўнае насельніцтва Швэцыі й традыцыйнае швэдзкамоўнае насельніцтва Фінляндыі, аднак уключэньне апошняй этнічнай групы ў склад фінскага этнасу зьяўляецца дыскусійным сярод дасьледчыкаў.

Фіны
suomalaiset
Агульная колькасьць	каля 6,5 млн чал.
Рэгіёны пражываньня	Фінляндыя — 4,9 млн. чал. ЗША — 700 тыс. чал. Швэцыя — 470 тыс. чал. Канада — 131 040 чал. Бразылія — 90 тыс. чал. Нарвэгія — 60 тыс. чал. Расея — 34 300 чал.
Мовы	фінская мова, у меншай ступені — швэдзкая, нарвэская, расейская, ангельская мовы
Рэлігія	лютэранства, у меншай ступені — праваслаўе, нэаязычніцтва, каталіцтва
Блізкія этнасы	іншыя фіна-вугорскія народы, асабліва эстонцы, карэлы ды іншыя прыбалтыйска-фінскія этнасы
Фіны ў Вікісховішчы

Пад паняткам фіны таксама могуць разумецца блізкія фінам этнічныя групы суседніх рэгіёнаў памежных краінаў, якія размаўляюць на ўласных фінскіх дыялектах, а менавіта квэны Нарвэгіі, тарнэдальскія фіны Швэцыі й інгерманляндцы Расеі.

Традыцыйна могуць падзяляцца на субэтнічныя групы, вядомыя ў фінскай мове як heimo (літ. племя), аднак гэты крытэр страчвае значнасьць у сувязі з ростам глябалізацыі.

Расьсяленьне

Статыстычная палітыка Фінляндыі ўлічвае крытэры месца нараджэньня, роднае мовы й грамадзянства жыхароў краіны, пры гэтым пытаньне этнічнай прыналежнасьці не бярэцца ва ўлік.

Большасьць насельніцтва Фінляндыі разглядае ў якасьці роднае мовы фінскую мову. Паводле Статыстычага Ўпраўленьня Фінляндыі напрыканцы 2007 году насельніцтва дзяржавы складала 5 300 484, зь якіх 4 836 183, або 91,2% ад насельніцтва пазначыла ў якасьці ўласнае роднае мовы фінскую мову.

У памежных рэгіёнах суседніх зь Фінляндыяй дзяржаваў пражываюць субэтнічныя групы, якія часта разглядаюцца ў складзе фінскага этнасу. Да падобных групаў перадусім адносяць квэнаў (паўночная Нарвэгія), тарнэдальскіх фінаў (паўночны ўсход Швэцыі) і фінаў-інгерманляндцаў (паўночны захад Расеі). На паўднёвым усходзе Фінляндыі пры мяжы з Расеяй, у гістарычным рэгіёне Карэлія, пражывае этнічная група ўласнага паходжаньня з назваю карэлы, якую ня варта блытаць з геаграфічна блізкім этнасам карэлаў і якая разглядаецца дасьледчыкамі як адна з субэтнічных групаў фінскага этнасу.

Жыхары фінскага паходжаньня прадстаўленыя, між іншым, дыяспара ў шэрагу краінаў сьвету. Зьвесткі пра колькасьць этнічных фінаў, якія пражываюць за мяжой і адначасова лічаць у якасьці роднае мовы фінскую, не існуюць.

Фінскае насельніцтва Фінляндыі, у сваю чаргу, мае традыцыйны падзел на субэтнічныя групы, які грунтуецца на рэгіянальных, дыялектных і этнаграфічных падставах. Кожны субэтнас фінаў адпавядае гістарычным рэгіёнам краіны, сярод якіх вылучаюць рэгіёны Паўднёва-Заходняя Фінляндыя (або Ўласна Фінляндыя), Сатакунта, Хямэ (або Тавастыя), Сава, Астработнія й Карэлія. Насельніцтва кожнага з рэгіёнаў у той ці іншай ступені прытрымліваецца ўласнай рэгіянальнай самаідэнтыфікацыі.

Фінская мова ў Фінляндыі выкарыстоўваецца абсалютнай большасьцю этнічна фінскага насельніцтва і падзяляецца на шэраг дыялектаў. Апрача дыялектаў, існуе літаратурны стандарт мовы, які мае вусную й пісьмовую формы. З прычыны ўрбанізацыі, унутранай міграцыі, распаўсюджаньня сродкаў масавай інфармацыі й усеагульнай адукацыі ўжываньне дыялектаў значна скарацілася, што асабліва ўзмацнілася ў другой палове ХХ ст. Гістарычна існавала тры дыялекты — паўднёва-заходні, хямэскі і карэльскі, якія пазьней у выніку засяленьня іншых рэгіёнаў і ўзаемнага зьмяшэньня палеглі ў аснову іншых дыялектаў: паўднёвааастрабатнійскага, цэнтральнаастрабатнійскага, паўночнаастрабатнійскага, саваскага й паўднёва-ўсходняга. Разам з гэтымі дыялектамі таксама існуюць дыялекты квэнаў, тарнэдальскіх фінаў і фінаў-інгерманляндцаў. Часам у якасьці адных з дыялектаў фінскае мовы разглядаецца блізкароднасная фінскай карэльская мова.

Швэды Фінляндыі

Праз былое ўваходжаньне тэрыторыі сучаснае Фінляндыі ў склад Швэцыі на тэрыторыі Фінляндыі цяпер пражывае каля 360 тыс. чал., для якіх роднаю мовай зьяўляецца швэдзкая мова. Пэўная частка гісторыкаў разглядае швэдзкамоўную грамаду Фінляндыі як адну з складовых фінскае нацыі. У Фінляндыі моўны крытэр, як правіла, лічыцца адным з найважнейшых чыньнікаў адрозьненьня фінскай і швэдзкай грамадаў, але моўны паказчык не адыгрывае першасную ролю ў гэтым вызначэньні.

Большая частка сучасных швэдаў Фінляндыі мае тэндэнцыю да самавызначэньня ўласнае групы як часткі фінаў нароўні зь фінамоўнымі жыхарамі краіны, аднак пры гэтым швэдзкамоўнае насельніцтва мае асаблівую адрозную ідэнтычнасьць. Дасьледаваньне 2005 году, праведзенае Швэдзкай Асацыяцыяй Фінляндыі, сьведчыць, што прыкладна 82% рэспандэнтаў сярод швэдзкамоўных жыхароў Фінляндыі аддаюць перавагу фінскай палітычнай ідэнтычнасьці адносна жыхароў іншых краінаў, але маюць імкненьне да адзначэньня ўласнай культуры.

Паводле іншых гісторыка-культурных крытэраў швэдзкамоўныя жыхары Фінляндыі маюць асноўныя крытэры для вызначэньня гэтае групы як асобнай этнічнай групы з прычыны існаваньня ўласнай самаідэнтыфікацыі, адрознай мовы, сацыяльнай структуры й паходжаньня. У культурным пляне швэдзкамоўныя жыхары Фінляндыі блізкія этнічным швэдам у Швэцыі.

Тэрміналёгія

Саманазва фінаў на фінскай мове — suomalaiset (мн. л.), suomalainen (адз. л.). Швэдзкамоўнае насельніцтва Фінляндыі азначаецца фінскім і швэдзкім тэрмінамі suomenruotsalaiset і finlandssvenskar адпаведна, што літаральна мае значэньне «фінскія швэды». У дыялектах швэдзкай мовы Фінляндыі фінскамоўнае й швэдзкамоўнае насельніцтва краіны прынята разьмяжоўваць тэрмінамі finnar і finlandssvenskar, палітычная нацыя краіны ў мясцовых швэдзкіх дыялектах вызначаецца тэрмінам finländare. У швэдзкай мове па-за Фінляндыяй, у прыватнасьці, у Швэцыі, апошні тэрмін мае меншае распаўсюджаньне й разьмежаваньне этнічных фінаў і фінскай палітычнай нацыі падкрэсьліваецца радзей. Дакладны пераклад падобнае тэрміналёгіі на іншыя мовы сьвету зьяўляецца культурна абумоўленым пытаньнем з прычыны ўплыву моўнага й этнічнага фактару на этнапалітычныя працэсы ў Фінляндыі. Між іншым, моўнае пытаньне зьяўлялася адным з найважнейшых для дзеячоў нацыянальнага адраджэньня ў Фінляндыі пэрыяду ХІХ ст.

Падобныя цяжкасьці зазнае пытаньне азначэньня грамадзянаў Швэцыі, якія размаўляюць на фінскай мове або прынамсі маюць фінскае паходжаньне.

Іншыя тэрміны

Тэрмін фіны ў гістарычнай, лінгвістычнай і этнаграфічнай літаратуры можа таксама выступаць як скарочаны аналяг тэрміну прыбалтыйска-фінскія народы — фіна-вугорскіх народаў, якія маюць найбліжэйшыя сувязі зь фінамі паводле паходжаньня, мовы й культуры. Радзей тэрмін фіны выступае як скарочаны аналяг тэрміну фіна-вугорскія народы ўвогуле.

Этымалёгія

У сучаснай беларускай мове для пазначэньня фіна-вугорскага этнасу, які складае большасьць ад насельніцтва сучаснае Фінляндыі, выкарыстоўваецца тэрмін фіны.

Традыцыйныя гістарычныя згадваньні адносна Паўночнай Эўропы зьяўляюцца параўнальна беднымі, што спрычынілася да няяснасьці зьвестак пра тагачасныя этнасу рэгіёну і этымалёгіі этнонімаў, згаданых у тых ці іншых пісьмовых помніках. Пачынаючы з І ст. н.э. у некалькіх пісьмовых крыніцах зьяўляюцца тэрміны Fenni, Phinnoi, Finnum, Skrithfinni / Scridefinnum, якія звычайна зьвязваліся з рэгіёнам Паўночнай Эўропы, але іхняе дакладнае значэньне невядомае. Самыя раньнія з падобных згадак прынята інтэрпрэтаваць з плямёнамі паляўнічых і зьбіральнікаў рэгіёну, найбольш верагоднымі пераемнікамі якіх, аднак, прынята лічыць саамаў. Гэтыя назвы звычайна тлумачацца як словы ня-ўральскай этымалёгіі; выказваюцца меркаваньні, што шэраг гэтых этнонімаў мае германскае паходжаньне й мае кагнаты ў старажытнаверхненямецкай (fanthian, fendo, finthan) і старажытнасярэдненямецкай (vende) мовах. Іншыя этымалягічныя інтэрпрэтацыі выводзяць паходжаньне слова з тэрміну балота ў ягоным тапанімічным значэньні.

Сярод першых пісьмовых помнікаў, у якіх сучасныя фінскія землі ўзгадваюцца ў значэньні фінскай этнічнай тэрыторыі, мажліва, зьяўляюцца рунічныя надпісы старажытнаскандынаўскага пэрыяду зь Сёдэрбю і Готлянду (Швэцыя), у якіх упамінаюцца адпаведна finlont ды finlandi. Гэтыя рунічныя надпісы нанесеныя на камяні й датуюцца прыкладна ад пачатку ХІ ст.

У ісьляндзкіх і старажытнаскандынаўскіх эпасах прасочваецца выкарыстаньне словаў накшталт finnr, finnas, якія часьцей за ўсё мелі значэньне паўночны жыхар з качавым ладам жыцьця.

Сярод сучасных уральскіх моваў усталяваная этымалягічная сувязь між этнонімамі для фінаў і саамаў. Высоўваліся гіпотэзы пра агульнае паходжаньне тапонімаў Sapmi (саамск. Ляпляндыя), Suomi (фін. Фінляндыя) і Häme (фін. Хямэ) з прабалтыйскага *žeme («зямля») або славянскіх словаў з тым жа значэньнем. Апалягеты гіпотэзаў мяркуюць, што першапачаткова блізкія гэтым словам тэрміны сталі выкарыстоўвацца для пазначэньня жыхароў на паўднёвым захадзе Фінляндыі, пасьля чаго гэты этнонім пашырыўся на астатнія фінскія тэрыторыі. Тым ня менш, дадзеныя гіпотэзы не прапаноўваюць тлумачэньняў адносна часу, прычынаў і ўмоваў працэсаў распаўсюджаньня этноніму.

Паводле ўраліста П. Каліё тапонім Suomi можа мець больш старажытнае паходжаньне й узыходзіць да праіндаэўрапейскай мовы са значэньнем зямля або чалавек.

Гісторыя

У сучаснай навуцы прынята прызнаваць пераемнасьць археалягічных культураў і моўнае карціны на тэрыторыі сучаснае Фінляндыі. Дасьледаваньні ў галіне архелаёгіі сьведчаць пра былую наяўнасьць культурных уплываў, якія пасьлядоўна закраналі паўднёвы ўсход і паўднёвы захад краіны.

Разьвіцьцё фінскае мовы на тэрыторыі сучаснай Фінляндыі выклікае большыя цяжкасьці ў выяўленьні. Зьяўленьне маўленьня ўральскага паходжаньня на тэрыторыі сучаснае Фінляндыі зьвязваецца з часамі каменнага веку. На аснове зьвестак кампаратывістыкі мяркуецца, што ў часы VIII—VI стагодзьдзі існавала агульная праўральская мова, пазьней, каля ІІ тыс. да н.э., адбыўся падзел на прапрыбалтыйска-фінскую й прасаамскую мовы. Пазьнейшы падзел прапрыбалтыйска-фінскае мовы, як мяркуецца, адбыўся на тэрыторыі сучаснай Эстоніі, праз што лічыцца, што прапрыбалтыйска-фінская мова не была распаўсюджаная на тэрыторыі Фінляндыі, а на яе тэрыторыю праніклі носьбіты ўжо адасобленае фінскае мовы. Продкі фінаў, імаверна, сутыкнуліся з прадстаўнікамі г.зв. палеаэўрапейскага насельніцтва, сьведчаньнем чаго зьяўляецца лексыка невядомай этымалёгіі ў фінскай мове (напрыклад, niemi «паўвостраў»), якая складае каля траціны ад усяго лексычнага фонду фінскае мовы. Па засяленьні продкамі фінаў Фінляндыі пачаўся таксама працэс выцісканьня на поўнач саамаў, што пацьвярджае існаваньне тапонімаў з саамскай этымалёгіяй на ўсёй тэрыторыі Фінляндыі. Блізу да XVII ст. фінская мова практычна не была распаўсюдажная ў Ляпляндыі.

З ХІ ст. — сярэдзіны XIII ст. тэрыторыю Фінляндыі пачалі засяляць этнічныя швэды, якія ў асноўным займаліся сельскай гаспадаркай і рыбалоўствам. Працэсы складаньня швэдзкай супольнасьці ў краіне далей узмацніўся, чаму спрыялі швэдзкае панаваньне над краінай і засваеньне часткаю этнічных фінаў швэдзкай культуры. У ХІХ ст. — пачатку ХХ ст. у фінскім грамадзтве разгарнуўся рух фэнаманіі — рух прасоўваньня фінскай культуры, мовы й падтрымкі этнаграфічных дасьледаваньняў Фінляндыі, што спрычынілася да пэўнага скарачэньня носьбітаў швэдзкай мовы ў краіне, аднак большы ўнёсак у пашырэньне ўжытку фінскае мовы зьдзецсьнілі дэмаграфічныя працэсы. Так, у пэрыяд 1990—2003 гадоў дзеля жыхароў Фінляндыі, што лічыла роднаю мовай швэдзкую, зьнізілася з 12,9% да 5,6%.

Распаўсюджаньне пісьмовасьці сярод фінаў пачалося толькі з XVI ст., што паслужыла абмежаванасьці колькасьці зьвестак пра элемэнты традыцыйнае фінскае культуры.

Традыцыйныя заняткі

Традыцыйнымі сродкамі да існаваньня ў фінаў былі такія галіны дзейнасьці, як сельская гаспадарка, рыбалоўства й паляваньне, да ХІХ ст. практыкавалася падсечна-агнявое земляробства. Пазьнейшыя індустрыялізацыя ды мадэрнізацыя краіны прыцягнула фінскае грамадзтва да працэсаў урбанізацыі, роля сельскай гаспадаркі рэзка зьнізілася, большасьць частка ад насельніцтва стала занятай у галіне паслугаў або ў прамысловасьці. У шэрагу заходніх і паўднёвых прыбярэжных раёнаў, а таксама на выспах і астравох сканцэнтраванае швэдзкае насельніцтва, у асяродзьдзі якога найбольш распаўсюджанай дзейнасьцю зьяўлялася рыбалоўства. У цяперашні час адрозьненьні ў структуры занятасьці між фінамі й швэдамі ёсьць нязначнымі.

Субэтнічныя групы

Мяркуецца, што продкі фінаў мелі падзел на дзьве розныя этнічныя групы, кожная зь якіх размаўляла на ўласным дыялекце прапрыбалтыйска-фінскае мовы, на аснове чаго вылучаюцца дзьве традыцыйныя групы фінскага этнасу — заходняя й усходняя. Заходняя ды ўсходняя групы, у сваю чаргу, падзяляюцца на субэтнічныя групы, званыя heimo. Падзел на субэтнічныя групы заснаваны перадусім на дыялектных рысах і паказчыках мясцовай культуры. Лічыцца, што асновы гэтага падзелу закладзеныя ў позьнім каменным веку на аснове расьсяленьня тагачасных прыбалтыйска-фінскіх групаў, але рэгіянальныя ідэнтычнасьці гэтых групаў атрымалі разьвіцьцё толькі падчас руху нацыянальнага абуджэньня каля ХІХ ст.

Рэгіёны расьсяленьня субэтнічных групаў фінаў у асноўным адпавядаюць межам гістарычным правінцыяў Фінляндыі і, у прыватнасьці, фінскіх зямель у складзе Швэцыі. Росту мясцовых ідэнтычнасьцяў у некаторай ступені таксама спрыяюць сучасныя рэгіёны Фінляндыі, межы якіх нярэдка блізкія да граніцаў былых гістарычных правінцыяў. Сучаснае фінскае мескае насельніцтва ў асноўным не прытрымліваецца субэтнічнай самаідэнтыфікацыі, аднак разам з гэтым у грамадзтве назіраецца вызначаная цікаўнасьць да дыялектнага маўленьня. Мескія фіны, як правіла, не абавязкова ведаюць той ці іншы дыялект, выкарыстоўваючы ў паўсядзённых сытуацыях літаратурную фінскую мову або мескі слэнг, але пры наведваньні сельскае мясцовасьці можа адбывацца пераключэньне кадоў, якое праяўляецца ў пераходзе пры кантактаваньні на мясцовы дыялект.

Звычайна кожны дыялект адпавядае субэтнічнай групе, аднак з гэтай заканамернасьці могуць існаваць выключэньні. Ніжэй прыведзены сьпіс субэтнічных групаў фінаў з заўвагамі адносна дыялект у патрэбным выпадку.

• Заходнія фіны:
  • Тавастыйцы (фіны Хямэ);
  • Астрабатнійцы:
    • Паўднёвыя;
    • Цэнтральныя;
    • Паўночныя (размаўляюць на дыялектах пад агульнай назвай мэянкіелі);
  • Фіны Паўднёва-Заходняй Фіінляндыі;
• Усходнія фіны:
  • Фіны-інгерманляндцы;
  • Карэлы (размаўляюць на саваскім дыялекце, ня варта блытаць з роднасным фінам этнасам карэлаў, які пражывае на ўсход ад Фінляндыі);
• Гістарычна перасяленчыя групы:
  • Лясныя фіны;
  • Квэны (гл. таксама квэнская мова).

Вылучаюцца таксама этнічныя фіны Швэцыі, якія паводле паходжаньня зьяўляюцца параўнальна нядаўнімі эмігрантамі ў Швэцыю.

Генэтычная, антрапалягічная карціна

У цяперашні час генэтычныя дадзеныя фінаў дасьледуюць у рамках праектаў National Geographic Genographic Project і Suomi DNA-projekti.

Фіны, а таксама эстонцы й саамы вылучаюцца сярод іншых этнічных групаў Эўропы дзякуючы падвышанай частасьці гаплягрупы U5, якая лічыцца найстарэйшай гаплягрупай у Эўропе і адносна рэдка сустракаецца ў іншых народаў Эўропы. Адносна паказчыкаў паводле Y-храмасомы самымі распаўсюджанымі гаплягрупамі ў фінаў зьяўляюцца гаплягрупы N1c (61%), I (29%), R1a (5%) ды R1b (3,5%). Гаплягрупа N1c, падвід гаплягрупы N, збольшага засяроджаная на паўночным усходзе Эўропы (Летува, Латвія, Эстонія, Расея) і існуе каля 10—20 тыс. гадоў, пранікнуўшы ў Эўропу з Азіі прыкладна 12—14 тыс. гг. таму. Этнічныя фіны маюць нізкія паказчыкі міжземнаморскіх і афрыканскіх генаў, але адначасова з гэтым блізу 10% генаў агульныя з сыбірскімі папуляцыямі. Прыкладна 80% фінскага генэтычнага фонду прыпадае на адзінае старажытнае паўночнаўсходняе эўрапейскае насельніцтва, у той час як большая частка іншых народаў Эўропы зьмяшчаюць тры або больш галоўных кампанэнтаў.

Прадстаўнікі этнічна фінскага насельніцтва маюць большыя генэтычныя адрозьненьні між жыхарамі розных рэгіёнаў краіны, ніж іншыя эўрапейскія народы. Найбліжэйшымі сваякамі фінаў паводле генэтычных фактараў лічацца швэды і эстонцы.

З сучасных этнасаў фіны ў антрапалягічных адносінах зьяўляюцца аднымі з найбліжэйшых да краманьёнцаў.

Паходжаньне

У ХІХ ст. мовазнаўца і ўраліст фінскага паходжаньня М. Кастрэн меркаваў, продкі фінаў маюць паходжаньне з заходніх рэгіёнаў цэнтральнае Сыбіры. Пазьней гэтая тэорыя пашыралася або пераглядалася, таксама высоўваліся гіпотэзы іншай прарадзімы, заснаванай на выяўленьні прарадзімы ўсіх уральскіх народаў. Ва ўсталяваньні прарадзімы вялікую ролю іграюць лінгвістычныя дасьледаваньні, праз што, такім чынам, таксама ўстанаўліваецца арэал, у якім існавала праўральская мова і, адпаведна, праўральцы — продкі ўральскіх народаў (гл. у артыкуле).

Да 1970-х гг. панавала палажэньне, згодна зь якім продкі фінаў засялілі сучасную Фінляндыю не раней за першыя стагодзьдзі нашай эры. У супярэчнасьць гэтаму археалягічныя зьвесткі сьведчаць на карысьць таго, што тэрыторыя Фінляндыі была бесьперапынна заселеная з канца ледавіковага пэрыяду. Да засяленьня гэтых тэрыторыяў продкамі фінаў у Фінляндыі пражывалі продкі іншых уральскіх народаў, саамаў, якія былі выціснутыя на поўнач. К. Війк прапаноўваў уласную тэорыю, згодна зь якой баскі й фіна-вугры, якія ў мінулым паводле Війка засялілі Эўропу пасьля заканчэньня ледавіковага пэрыяду і потым, па распаўсюджаньні сельскай гаспадаркі, зазналі моўную асыміляцыю на карысьць праіндаэўрапейскай мовы, тады як продкі фінаў ня зьведалі страты мовы праз уласнае ізаляванае знаходжаньне. Падобная тэорыя, між іншым, выклікала адмоўную рэакцыю ў асяродзьдзі пэўнай часткі фіна-вугразнаўцаў, якія адзначаюць шэраг недахопаў у мэтадалёгіі Війка й палітычныя абгрунтаваньні апалягетаў тэорыі.

Мова

Асноўны артыкул: фінская мова

Дыялекты і арэал фінскае мовы.

Большасьць этнічных фінаў Фінляндыі размаўляе на фінскай мове, фіны навакольных краінаў і дыяспары размаўляюць таксама на мовах адпаведных краінаў. Фінская мова — родная мова для 89,33% ад насельніцтва Фінляндыі.

Генэтычна фінская мова адносіцца да прыбалтыйска-фінскае групы фіна-вугорскае галіны ўральскае сям’і моваў і зьяўляецца роднаснай іншым мовам гэтае сям’і, асабліва збліжаючыся з суседнімі мовамі прыбалтыйска-фінскае групы, такімі як карэльская й эстонская. Фінская мова мае запазычаньні зь іншых уральскіх моваў — саамскіх, а таксама зь некаторых індаэўрапейскіх моваў — балтыйскіх, германскіх і славянскіх. Фінскія швэды, у сваю чаргу, гістарычна размаўляюць на швэдзкай мове, якая належыць да індаэўрапейскае сям'і і няроднасная фінскай.

Лексыка, марфалёгія й сынтаксіс фінскае мовы маюць тыповае фіна-вугорскае паходжаньне, але ўзаемаразуменьне зь іншымі фіна-вугорскімі мовамі амаль не існуе. Літаратурная мова дзеліцца на два віды — стандартны й размоўны, стандартны таксама мае кніжную форму, якая выкарыстоўваецца ў літаратуры. Стандартная форма выкарыстоўваецца ў афіцыйных галінах дзейнасьці, размоўная — у СМІ й пры асабістых кантактах, у апошнім выпадку перавага можа аддавацца дыялектнаму маўленьню. Размоўная мова мае вялікія адрозьненьні ад стандартнай. Дыялектная фінская мова дзеліцца на дзьве буйныя дыялектныя групы — усходнюю й заходнюю, адрозьненьні між якімі ў асноўным заключаюцца ў фанэтыцы. У Швэцыі распаўсюджаны дыялект мэянкіелі, які разам зь літаратурнай фінскай мовай прызнаны ў якасьці мовы меншасьці.

Першым пісьмовым помнікам на фінскай мове лічыцца глёса зь нямецкай падарожнай кнігі сярэдзіны XV ст., якая мела наступны выгляд: Mÿnna tachton gernast spuho somen gelen Emÿna daÿda (бел. я хачу гаварыць па-фінску, [але] не магу). Аўтарам першай фінскай сыстэмы пісьмовасьці лічыцца Мікаэль Агрыкала, які ў XVII ст. прыстасаваў для патрэбаў мовы лацінскі альфабэт, выкарыстоўваючы фанэтычны прынцып (як, напрыклад, у беларускай мове). Да канца ХІХ—пачатку ХХ ст. фінская мова была прадстаўленая толькі ў набажэнстве, у астатніх галінах пераважала мова тагачаснай арыстакратыі — швэдзкая. З ХІХ ст. разгортваецца рух па пашырэньні ўжываньня фінскай мовы, у пачатку наступнага стагодзьдзя яна атрымлівае афіцыйны статус поруч з швэдзкай.

Фінская мова мае афіцыйны статус у Фінляндыі і Эўразьвязе, зьяўляючыся адной з трох фіна-вугорскіх моваў з афіцыйным статусам у гэтай арганізацыі (іншыя — эстонская і вугорская). Мова таксама мае афіцыйнае прызнаньне ў Швэцыі і Расеі (Рэспубліка Карэлія).

Беларусь

Перапіс насельніцтва ў Беларусі 2009 году паказаў наяўнасьць у краіне 151 чалавека, які вызначыў сваю нацыянальную прыналежнасьць да фінаў, зь іх 13 чалавек указала мову сваёй нацыянальнасьці ў якасьці роднай. 121 чалавек роднай мовай лічыць расейскую мову, 5 — беларускую.

Вонкавыя спасылкі

• Агульная інфармацыя пра фінаў (анг.), Finugor