Беларус (1913)
«Беларус (Biełarus)» — тыднёвая каталіцкая газэта на беларускай мове(увесь наклад лацінкай), якая выходзіла з 13 (26) студзеня 1913 году ў Вільні па 30 ліпеня (12 жніўня) 1915 году.
Biełarus | |
![]() | |
Тып | тыднёвая газэта |
---|---|
Галоўны рэдактар | |
Заснаваная | 13 студзеня 1913 |
Закрытая | 30 ліпеня (12 жніўня) 1915 |
Палітыка | каталіцкая газэта |
Мова | беларуская |
Штаб-кватэра | Вільня, Сямёнаўская вул. 6-5 |
Гісторыя Рэдагаваць
Ініцыятарамі выданьня штотыднёвай газэты для беларускіх каталікоў былі сьвятары Францішак Будзька і Аляксандар Астрамовіч. Яе першым фармальным рэдактарам быў Антон Бычкоўскі, а пачынаючы зь пятага нумару (№ 1 за 1914 год, 3 студзеня) рэдатарам газэты «Biełarus» стаў былы каталіцкі сэмінарыст Баляслаў Пачопка, на прыватнай кватэры якога пазьней афіцыйна знаходзілася рэдакцыя газэты. Сябрамі рэдакцыі былі Ян Пазьняк і Антон Лявіцкі.
Фінансава выданьне тыднёвіка шмат падтрымлівала княгіня Магдалена Радзівіл, а таксама асобныя каталіцкія сьвятары і сьвецкія асобы. Ня раз сваёй парадай і ахвяраваньнем падтрымліваў гэтую каталіцкую газэту генэрал ордэну марыянаў літовец а. Юры Матулевіч (будучы біскуп Віленскі і блаславёны Каталіцкай Царквы).
Паводле ўспамінаў рэдактара газэты Баляслава Пачопкі, пачыналася выданьне так: «У 1912 г. Антон Бычкоўскі, работнік страхавой канторы, які меў вялікае жаданьне рабіць газэтную справу, атрымаў канцэсію на выданьне «Беларуса». Але дазвол ляжаў нерухома і можа ніколі б і ня быў ужыты, калі б не знайшоўся сьмяльчак — Ян Пазьняк, які, абуджаны «нашаніўцамі», прыйшоў да Бычкоўскага і сказаў яму, што нейкі час будзе выдаваць газэту за свае сродкі, і гэтак газэта пачала выходзіць».[1]
Эпіграфам у газэце былі словы з Эвангельля: «Шкада мне гэтага народу… бо ня мае што есьці» (Марк, 8, 2). Газэта мела на мэце задаволіць духоўныя патрэбы беларусаў-каталікоў і абудзіць іх нацыянальную сьвядомасьць, была разлічана пераважна на каталіцкую частку беларускіх сялянаў і інтэлігенцыі. Асьвятляла пытаньні рэлігійнага характару, якія не знаходзілі месца ў газэце «Наша Ніва», выдаўцы якой, да таго ж, прынялі рашэньне адмовіцца ад ад лацінкі і выдаваць сваю газэту толькі кірыліцай.
Газэта трымалася памяркоўнага грамадзкага накірунку, з павагай выказвалася пра іншыя народы, але крытыкавала паланізацыю і русіфікацыю беларусаў. Тым ня менш, ва ўмовах Сусьветнай вайны і на яе старонках зьявіліся «белыя плямы» цэнзараў.
У праграмным артыкуле рэдакцыя абвясьціла, што «будзе заўсёды стаяць на грунце хрысьціянска-каталіцкім, баронячы справу хрысьціянскую і беларускую», паважаючы іншыя народнасьці і веравызнаньні. Газэта агітавала беларусаў за разьвіцьцё нацыянальнай сьвядомасьці, заахвочвала да ўжываньня беларускай мовы ў набажэнствах.
Газэта мела аддзелы і рубрыкі: рэдакцыйныя артыкулы; вершы, аповесьці, апавяданьні і нарысы, каталіцкі касьцельны каляндар; сялянская гаспадарка; краёвая царкоўная і замежная хроніка; перапіска з уласнымі карэспандэнтамі, «усячына» (афарызмы, загадкі, незвычайныя здарэньні і інш.). Друкавала артыкулы на эканамічныя, палітычныя і сельскагаспадарчыя тэмы, казаньні сьвятароў на тэмы маралі і пэдагогікі, жыцьці сьвятых, малітвы.
У тыднёвіку друкавалі свае артыкулы і творы каталіцкія сьвятары, прыхільнікі беларусізацыі Каталіцкай Царквы ў Беларусі Францішак Будзька, Аляксандар Астрамовіч, Гэнрык Бэта, Казімер Сваяк, Ільдэфонс Бобіч (Пётра Просты), Уладзіслаў Талочка, Язэп Рэшаць і інш.
Друкаваліся літаратурныя творы Алеся Гаруна (пад псэўданімам А. Сумны), Антона Лявіцкага (Ядвігін Ш.), Альбэрта Паўловіча, Гальляша Леўчыка, Альфонса Петрашкевіча (Ф. Калінка), Язэпа Шпэта і інш. Газэта публікавала народныя казкі, песьні, паданьні, этнаграфічныя нарысы, апісаньні народных гульняў, зьвяртала ўвагу на сувязь беларускага фальклёру і традыцыйных абрадаў з хрысьціянскімі вобразамі і малітвамі. Вітаючы лепшыя бакі народнага характару беларусаў, адзначала і яго нясьмеласьць, пасіўнасьць, кансэрватызм прывычак.
Папа Піюс Х перад Вялікаднем 1914 годуа, на просьбу аднаго з супрацоўнікаў газэты «Biełarus», які ў той час быў у Рыме, блаславіў рэдактара, супрацоўнікаў і чытачоў газэты для беларускіх каталікоў.
Выхад газэты быў спынены ў сувязі з наступам немцаў і набліжэньнем расейска-нямецкага фронту да Вільні. Пасьля вайны шматкроць рабіліся спробы аднавіць выданьне «Беларуса». Баляслаў Пачопка разам з кс. Антонам Шышкам рабіў спробы аднавіць яе выданьне ў Беластоку. Аднак заўсёды аказвалася, што ўрэшце не хапала патрэбных дзеля гэтага грошай.
Выдавецкая дзейнасьць Рэдагаваць
Дзякуючы фінансаваму спрыяньню Магдалены Радзівіл, рэдакцыя газэты «Biełarus» выдавала кнігі рэлігійна-маральнага зьместу: «Алкаголь», «Некалькі слоў аб пакуце», «З жаднаго закону», «Батлейка», «На што беларусу газэты», «Чалавек на вышыні сваёй годнасьці», «Выясьненьне абрадаў р.-к. касьцёла», кніжачкі да набажэнства «Бог з намі» і «Жыцьцё папежа Піюса Х». Апрача гэтага былі прыгатаваны да друку: «Жыцьцё сьвятых Божых»", «Гісторыя касьцёла», «Набажэнства маёвае» і іншыя.
Літаратура Рэдагаваць
- Газеты Беларусі, 1776—1975: Рэтрасп. бібліягр. паказ. / Склад. Л. М. Няхайчык і інш.; Навук. рэд. В. У. Скалабан. — Менск: Нацыянальная кніжная палата Беларусі, 2003. — С. 8 (№ 32). — 322 с. — 700 ас. — ISBN 985-6020-28-X
- Конан У. М. «Беларус» // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2 С. 345, 346.
- Конан У. М. «Беларус» // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 2: Аршыца — Беларусцы. — 480 с. — ISBN 985-11-0061-7 — С. 388, 389.
- Пачопка Б. «Беларус». З успамінаў рэдактара. = Poczopko B. «Bielarus» // Przeglad Wilenski. 1925. № 16. St. 3, 4, 5. // Пераклад Леаніда Лаўрэша. Наша Слова. — Выдавецкі дом ТБМ, 18 сакавіка 2020. — № 12 (1475). — С. 8.
- Poczopko, B.. «Biełarus» (Ze wspomnień redaktora). (пол.) // Przegląd Wileński : часопіс. — 11 października 1925 (Rok VIII). — № 16. — С. 3, 4, 5.
Крыніцы Рэдагаваць
Вонкавыя спасылкі Рэдагаваць
- «Biełarus» (1913)// Бібліятэка Акадэміі навук Літвы імя Урублеўскіх (па-летувіску: Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka (LMAVB). Žygimantų g. 1, LT-01102 Vilnius
- Пачобка Б. "Беларус" // Наша Слова. № 12 (1475), 18 сакавіка 2020.
Гэта — накід артыкула пра пэрыядычныя выданьні. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |