Беларусы ў Нямеччыне
Беларуская дыяспара ў Нямеччыне складаецца з ураджэнцаў Беларусі, грамадзянаў Беларусі і этнічных беларусаў. Паводле перапісу 2020 года, у Нямеччыне жылі 24.250 грамадзянаў Беларусі[1].
Гісторыя
рэдагавацьСяреднявечча і Новы час
рэдагаваць
У розныя часы мелі месца шлюбы паміж манархамі нямецкіх дзяржаваў і дачкамі вялікіх князёў літоўскіх. Ядзьвіга Ягелонка (1457—1502), унучка Ягайлы і Соф’і Гальшанскай, была жонкай баварскага герцага Юрыя (Георга) Багатага. Марыя Ганна Саксонская (1728—1797), дачка перадапошняга вялікага князя літоўскага Аўгуста Саса, была жонкаю курфюрста баварскага Максыміліяна III.
Памяці пра сьвяткаваньне шлюбу Ядзьвігі Ягелонкі і Юрыя Багатага прысьвечаны буйны фэстываль сярэднявечнай культуры «Ляндсгуцкае вясельле», які адбываецца кожныя чатыры гады ў горадзе Ляндсгут, Баварыя.
ХХ стагодзьдзе
рэдагавацьЗ 1919 па 1925 гг. у Бэрліне дзейнічала дыпляматычная місія Беларускай Народнай Рэспублікі, пры якой існавала беларускае прэс-бюро і місія па справах ваеннапалонных. У нямецкіх лягерах для ваеннапалонных на канец Першай Сусьветнай вайны знаходзілася каля 60.000 беларусаў з шэрагаў былой расейскай арміі[2].
Са сьнежня 1939 года ў Бэрліне выдавалася газэта «Раніца». 19 чэрвеня 1941 года ў Бэрліне быў утвораны Беларускі нацыянальны цэнтр на нарадзе прадстаўнікоў Беларускага камітэта самапомачы і Беларускага прадстаўніцтва.
Пасьля Другой сусьветнай вайны ў Нямеччыне апынулася да 100 тысячаў уцекачоў і перамешчаных асобаў зь Беларусі, большасьць зь якіх у дакумэнтах пазначалі сябе палякамі, каб пазьбегнуць прымусовага вяртаньня ў сталінскі СССР[3].
Жыхары Заходняй Беларусі, якія мелі польскае грамадзянства, складалі 70—75% беларускіх уцекачоў у Заходняй Эўропе пасьля Другой Сусьветнай вайны[4].
На тэрыторыі Нямеччыны і Аўстрыі існаваў шэраг лягераў для перамешчаных асобаў пад апекай адміністрацыі ААН па дапамозе і рэгабілітацыі (UNRRA), у якіх заўважную колькасьць насельнікаў складалі беларусы. Сярод лягераў з заўважнай колькасьцю беларусаў былі:
- Ватэнштэт (брытанская акупацыйная зона)
- Варбэрг (брытанская акупацыйная зона)
- Госьляр (брытанская акупацыйная зона)
- Рэгенсбург (амэрыканская акупацыйная зона)
- Міхельсдорф (амэрыканская акупацыйная зона)
- Мітэнвальд
- Бокгорст
- Браўншвайг
- Гамэльн
- Гановэр
- Зээдорф
- Любэк
- Плінкэ
- Райнэ
- Рынгельгайм
- Фішбэк
- Эккендордэ.
Лягер з найбольшым беларускім насельніцтвам знаходзіўся ў Ватэнштэце, Ніжняя Саксонія. За чатыры гады пасьля вайны празь яго прайшло 1420 беларусаў.
У лягерах для перамешчаных асобаў існавалі беларускія школы (у тым ліку Беларуская гімназія імя Янкі Купалы), скаўцкія арганізацыі, дзейнічалі аматарскія сьпеўныя, танцавальныя, тэатральныя калектывы, выдаваліся кнігі i пэрыёдыкі[3].
У пасьляваеннай Нямеччыне аформіліся асноўныя беларускія палітычныя плыні, якія існавалі ў эміграцыі. 29 сьнежня 1947 г. у Остэргофэне на сходзе, прысьвечаным 30-й гадавіне І Усебеларускага кангрэсу, было афіцыйна абвешчана пра аднаўленьне дзейнасьці Рады БНР на чале з прэзыдэнтам Міколам Абрамчыкам. 9 траўня 1948 г. у Эльвангене быў скліканы ХІІ Пленум БЦР, на якім Беларуская Цэнтральная Рада была абвешчана «выканаўчым і прадстаўнічым на эміграцыі органам незалежнай Беларускай Народнай Рэспублікі»[4].
5 чэрвеня 1948 г., у дзень сьв. Эўфрасіньні Полацкай, у горадзе Канстанц прайшоў саборык БАПЦ, на якім было абвешчана пра аднаўленьне БАПЦ і яе часовае падпарадкаваньне япіскапу Сяргею (Ахатэнку) з УАПЦ[4].
Пераважная большасьць беларусаў зь лягераў для перамешчаных асобаў зь цягам часу пераехалі ў Вялікую Брытанію, Канаду, ЗША і іншыя краіны, утварыўшы там беларускія асяродкі.
Ад 1954 г. да 1995 г. у Мюнхене працавала беларуская служба радыё «Вызваленьне» (потым «Свабода» ці «Свабодная Эўропа»). Таксама ў Мюнхене да 1966 г. выдавалася газэта «Бацькаўшчына». У 1950 г. там жа сама быў створаны Інстытут вывучэньня СССР, дзе пасьля рэарганізацыі ў 1954 г. сталі працаваць некалькі беларускіх навукоўцаў. Яны выдавалі «Беларускі зборнік», цягам 1955—1960 г. выйшла 12 нумароў[5]. Непрацяглы час пасьля вайны ў Нямеччыне дзейнічалі літаратурныя аб’яднаньні Шыпшына і Баявая Ўскалось.
Сучаснасьць
рэдагаваць
Пасьля аднаўленьня незалежнасьці Беларусі ў Нямеччыне зьявіліся новыя арганізацыі беларускай дыяспары, у тым ліку Згуртаваньне беларусаў у Нямеччыне (старшыня — Язэп Паўловіч, Зіген) і Зьвяз беларусаў Нямеччыны (старшыня — Яўген Мурашка, Ляндсгут). У жніўні 2020 году была створаная арганізацыя беларускай дыяспары Беларуская суполка RAZAM.
У Нямеччыне доўгі час пражывалі ў эміграцыі Васіль Быкаў, Сьвятлана Алексіевіч і іншыя беларускія культурніцкія і грамадзкія дзеячы, перасьледваныя рэжымам Аляксандра Лукашэнкі. Апошнія гады жыцьця правёў і быў пахаваны ў Нямеччыне выбітны беларускі навуковец і грамадзкі дзеяч Барыс Кіт.
У 2020 і 2021 гг. у розных гарадах Нямеччыны адбываліся акцыі салідарнасьці з Пратэстамі ў Беларусі пасьля фальсыфікаваных прэзыдэнцкіх выбараў.
Колькасьць
рэдагаваць| 2020 | 2015 | |
| Усяго | 24.250 | 21.151 |
| У тым ліку жанчынаў | 17.095 | 14.986 |
| У тым ліку мужчынаў | 7.155 | 6.165 |
Глядзі таксама
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ а б Bevölkerung und Erwerbstätigkeit: Ausländische Bevölkerung С. 23
- ^ Прадстаўніцтва БНР у Нямеччыне — Рада БНР, афіцыйны сайт
- ^ а б Наталля Гардзіенка. Беларускія перамешчаныя асобы (DP) у Вялікай Брытаніі — Беларускі гістарычны агляд, 2006 Т.13 Сш. 2
- ^ а б в Алег ГАРДЗІЕНКА. Беларуская дыяспара: Нямеччына і ЗША — Беларускі калегіюм
- ^ Наталля Гардзіенка. Плагіят і прафанацыя гісторыі беларускай дыяспары — Беларускі гістарычны агляд, 2007 Т.14 Сш.1-2