Вікіпэдыя

Агатка, або Прыезд пана

беларуская камічная опэра 1784 году

«Агатка, або Прыезд пана» — беларуская камічная опэра 1784 году ў 3-х дзеях.

«Агатка»
польск. Agatka
Жанркамічная опэра
АўтарМацей Радзівіл
РэжысэрЮры Авяр’янаў (2017)
ПрадусарЛявон Перажынскі[1]
КампазытарЯн Давід Голянд
АкторыЛеся Лют, Зоя Белахвосьцік (2017)
Працягласьць3 дзеі
КраінаБеларусь
Мовапольская
Год прэм’еры17 верасьня 1784 (240 гадоў таму)[2]
Пастаноўкі

Музыку напісаў у Нясьвіжы (Наваградзкі павет, Вялікае Княства Літоўскае) нямецкі кампазытар Ян Давід Голянд на лібрэта Мацея Радзівіла. Камічная опэра прымяркоўвалася да прыезду караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага ў Нясьвіж напярэдадні выбараў у Сойм Рэчы Паспалітай. Твор стаў першай прафэсійнай опэрай Беларусі. Першую пастаноўку ажыцьцявілі ў Нясьвіскім замку. У сюжэце пан дапамагае яднаньню закаханай сялянскай пары Агаткі і Антака Цалкі. Для падкрэсьленьня мясцовага паходжаньня герояў у музыцы выкарыстоўваюцца народныя мэлёдыі. Расчулены вобразам добрага пана на прэм’еры опэры кароль Станіслаў Аўгуст перайшоў на беларускую мову, калі прамаўляў на прыёме вершаваны тост у гонар нясьвіскага ардыната Караля Станіслава Радзівіла «Пане Каханку»[3].

Пасьля прэм’еры ў 1784 годзе ў Нясьвіжы опэру працягвалі ставіць яшчэ 40 гадоў у Вільні і за мяжой у тэатрах 5 гарадоў Польшчы — у Варшаве, Кракаве, Любліне, Познані і Ўроцлаве, а таксама ва ўкраінскім Львове[4]. У Варшаве опэру ставілі 8 разоў запар. У Варшаўскім тэатры яна пратрымалася ў рэпэртуары да 1820 году. У Познані яе слухалі найдаўжэй да 1826 году[5]. Пры гэтым 30 кастрычніка 1785 году варшаўская прэм’ера прайшла на музыку нясьвіскага капэльмайстра Алясандра Данэзі. У 1796 годзе ў Львове яе паставіў драматург Войцах Багуслаўскі[6], які ў 1799 працягнуў яе пастаноўку ў 2-х дзеях пад назвай «Добры пан — бацька для падданых»[7].

У 1926 годзе выкананьнем «Агаткі» сьвяткавалі 150-годзьдзе Варшаўскага тэатру. У 1989 годзе беларуская мастацтвазнаўца Вольга Дадзіёмава знайшла опэру «Агатка» ў бібліятэцы Польскай акадэміі навук у Кракаве і прысьвяціла ёй сваё дасьледаваньне «Эўропа на музычных скрыжаваньнях». У 1990 годзе опэру запісалі па-беларуску ў перакладзе Ўладзімера Мархеля на Беларускім радыё[3]. У 1994 годзе Вялікі тэатар Беларусі ажыцьцявіў яе ўласны гуказапіс[8]. У 1999 годзе «Беларуская капэла» паказала яе ў Менску[3].

Дзея

рэдагаваць
  Увага: ніжэй знаходзіцца зьмест, які раскрывае сюжэт твору.

У першай дзеі служкі-сіроты Агатка і Антак Цалка атрымліваюць ухвалу на вясельле ад гаспадара вёскі Валентыя. Антак просіць падстаросту Піяшку быць за свата. Аднак той вырашае адпомсьціць Антаку за сьведчаньне пра ягонае п’янства аканому Дбальскаму[9].

У другой дзеі Піяшка заяўляе Дбальскаму, што «пан сказаў, што будзе ўжо Агата за парабка» Антака Гайдака аддана. Ахмістрыня Плацюхова паведамляе Агатцы і Антаку Цалку, што Піяшка сватаў Антака Гайдака да Агаткі перад панам. Піяшка зьмяшчае Антака Цалку ў каталяжку, бо той адмаўляецца безадкладна ехаць у лес па дровы[9].

У трэцяй дзеі пан пытае ў Агаткі: «Што за прычына сьлёз і плачу?» Плацюхова кажа пану, што Піяшка пасадзіў у падвал Антака Цалку, якога кахае Агатка, каб перашкодзіць іх шлюбу і выдаць яе за Антака Гайдака. Пан загадвае вызваліць Антака Цалку і заўважае, што Піяшка «замест свае работы, бавіць час за пляшкай». Затым ён даручае Дбальскаму паспрыяюць вясельлю Агаты і Антака Цалкі, бо сяляне — «карміцелі і нашы даўцы хлеба»[9].

Ролі

рэдагаваць
  • Агатка, сірата-служка ў гаспадара вёскі
  • Антак Цалка, каханы Агаткай сірата-служка ў гаспадара вёскі
  • Антак Гайдак, закаханы ў Агатку дворны парабак
  • Плацюхова, удава-ахмістрыня ў двары
  • Дбальскі, аканом
  • Піяшка, падстароста
  • Валенты, аўдавелы гаспадар вёскі
  • Мацек, селянін-вартаўнік
  • Стах, селянін-вартаўнік
  • Пан, шляхціц
  • Кап’ёўшчыкі[9]

Ацэнкі

рэдагаваць

У 2014 годзе кіраўнік «Беларускай капэлы» Віктар Скарабагатаў адзначыў: «Пасьля праслухоўваньня відавочнае ня проста падабенства, а амаль поўнае супадзеньне мэлёдыяў пачатку каваціны Фігара зь «Вясельля…» і другой часткі арыі Агаткі зь 1-й дзеі опэры Голянда. Паколькі «Агатка» напісана на два гады раней за «Фігара»… З прыемнасьцю можна ўсьвядоміць, што сьвежыя мастацкія ідэі даляталі ў Вену таксама і зь Нясьвіжу»[3]. Мастацтвазнаўцы Вольга Дадзіёмава і Сьвятлена Немагай падкрэсьлілі, што «Агатка», у якой ярка і па-мастацку пераканальна адлюстраваліся лякальныя беларускія рэаліі і постаці, стала этапным творам у фармаваньні мясцовай музычна-прафэсійнай школы[10].

Бібліяграфія

рэдагаваць

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Зьміцер Юркевіч. У пошуках страчанай опэры Мацея Радзівіла // Газэта «Культура», 12 студзеня 2023 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  2. ^ Алег Дзярновіч. Галоўны эксцэнтрык беларускай гісторыі, які зьдзіўляў усіх сваімі выбрыкамі // Партал «Анлайнэр», 21 жніўня 2021 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  3. ^ а б в г Ларыса Цімошык. «Агатка» і кароль // Зьвязда : газэта. — 31 траўня 2014. — № 100 (27710). — С. 11. — ISSN 1990-763x.
  4. ^ Выдавецкая дзейнасьць «Беларускай капэлы» // Вялікі тэатар Беларусі, 2024 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  5. ^ Тацьцяна Карпік. Знакамітыя землякі Баранавіччыны. Мацей Радзівіл з Паланечкі // Газэта «Наш край» (Баранавічы), 12 лютага 2018 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  6. ^ Зьміцер Юркевіч. Прыгоды італьянца ў Беларусі. Частка 3 // Газэта «Культура», 25 кастрычніка 2023 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  7. ^ Мацей Радзівіл // Баранавіцкая гарадзкая бібліятэка імя Валянціна Таўлая, 2024 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  8. ^ Гісторыя тэатру // Вялікі тэатар Беларусі, 2024 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  9. ^ а б в г Мацей Радзівіл. «Агатка, або Прыезд пана» // Мікола Хаўстовіч, 2023 г. Праверана 10 кастрычніка 2024 г.
  10. ^ Вольга Дадзіёмава, Сьвятлена Немагай. Першае выданьне старадаўняга помніка // Весьці Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі : часопіс. — 2014. — № 24. — С. 125―131.

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Агатка,_або_Прыезд_пана&oldid=2577094»