Ян Бутрым
Ян Бутрым (? — да 1428) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, маршалак гаспадарскі (1412—1420), намесьнік смаленскі (1422—1423). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Тапор».
 Герб «Тапор» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | XIV стагодзьдзе |
| Памёр | да 1428 |
| Род | Бутрымы[d] |
| Бацькі | Бутрым (?) |
| Дзеці | Юры |
Вотчынныя ўладаньні знаходзіліся ў Жырмунах Лідзкага павету.
Імя
рэдагавацьБодэрым (Bauderrim[1][2][3]) і Рэмбод, Рымбот або Рымбота (Rembod, Rimbotus[4], Rimboto[5]) — імёны германскага паходжаньня[6][7]. Іменная аснова -бут- (-бот-) (імёны ліцьвінаў Бутвід, Бутрык, Вільбут; германскія імёны Botvid, Butariks, Willebut) паходзіць ад усходнегерманскага but- з значэньнем 'корань, камель' (гепідзкае butilo 'камель')[8] або ад асновы -буд- (-бод-)[9] (у старажытных тэкстах bod праз доўгае о пісалася як baud[10]), а аснова -рым- (імёны ліцьвінаў Рымель, Рыман, Рымунд; германскія імёны Riemel, Rimann, Rimund) — ад гоцкага rimis 'спакой, стрыманасьць, непарухлівасьць'[11]. Такім парадкам, імя Бутрым азначае «непарушны корань»[12] (тое ж, што і Рымбут).
Паходжаньне імя Бутрым ад складаньня германскіх імёнаў Bodo і Rimo сьцьвердзіў францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў[13].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Butrim Souiczouicz (1387—1394 гады)[14]; па(н) Бутри(м) (20 траўня 1407 году)[15]; cum Butrymo[16], Butrim[17] (Butrym[18]; 2 кастрычніка 1413 год); Johanne Buttrim de Szzyrmuni (26 студзеня 1416 году)[19]; Johannes Butrim Smolnensis (27 верасьня 1422 году)[20]; Ioanne Butrino marschalco nostro (10 лістапада 1430 году)[21]; Buttrym[18].
Біяграфія
рэдагавацьЗь літоўскага баярскага роду. Яго бацькам, магчыма, быў пляменьнік маці Вітаўта Бутрым, забіты на загад Ягайлы ў 1382 годзе. Быў у сваяцтве з Монтаўтамі.
Упершыню ўпамінаецца ў канцы XIV ст. у паручыцельстве за Братошу Кайлутавіча. У 1410 годзе езьдзіў з пасольствам да караля Чэхіі Вацлава ў Прагу, у 1416 годзе — да вялікага магістра, у 1419 годзе — у Маскву. У 1412—1420 гадох быў маршалкам гаспадарскім, у 1422—1423 гадох — намесьнікам смаленскім. У 1414 годзе трапіў у палон да крыжакоў.
Паводле папскай булы ад 31 жніўня 1418 году, яго жонкай была русінка, якая адмовілася перайсьці ў каталіцтва, таму прасіў папскага дазволу скасаваць шлюб. У шлюбе меў сына Юрыя[22].
Мова і культура
рэдагавацьДа актаў Гарадзельскай уніі (1413 год) і Мельнскага міру (1422 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі[23][24]:
+ • s • iohis • butrim • de zirmuni
+ s(igillum) butrim [her(edi)]s de szyrmuny
У гэтых пячацях засьведчыў тагачасную літоўскую (беларускую) назву свайго вотчыннага ўладаньня — Жырмуны (Zirmuni, Szyrmuny).
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Reichert H. Lexikon der altgermanischen Namen. I. — Wien, 1987. S. 128.
- ^ Khallieva Boiché O. Imja et Name, Aux sources de l’anthropnymie germanique, anglo-saxonne et slave. — Presses de l’université Paris-Sorbonne, 2015. P. 375.
- ^ Köbler G. Germanisches Wörterbuch. 5. Auflage, 2014.
- ^ Cartulaire du Prieuré de Saint-Gilles de l’Hôpital de Saint-Jean de Jérusalem (1129—1210). — Paris, 1997. P. 5.
- ^ Profous A. Místní jména v Čechách, jejich vznik, původní význam a změny. Díl. V. — Praha, 1960. S. 263.
- ^ Schlaug W. Die altsächsischen Personennamen vor dem Jahre 1000. — Lund, 1962. S. 144.
- ^ Huth V. Die Düsseldorfer Sakramentarhandschrift D 1 als Memorialzeugnis. Mit einer Wiedergabe der Namen und Namengruppen (Taf. XIV—XXXII) // Frühmittelalterlichen Studien. Bd. 20. — Berlin; New York, 1986. S. 296.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 16.
- ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 21.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 59.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 20.
- ^ Schmittlein R. Les noms d’eau de la Lituanie (suite) // Revue internationale d’onomastique. Nr. 1, 1964. P. 19.
- ^ Поручная грамота за Братошу Койлутовича (1387—1394), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Українські грамоти XV ст. — Київ, 1965. С. 35.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57, 69.
- ^ а б Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 219.
- ^ Semkowicz W. Nieznane nadania Witolda dla osób prywatnych // Ateneum Wileńskie. Z. 3—4, 1931. S. 852.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
- ^ Акты Литовско-Русского государства. Вып. 1. ― М., 1899. С. 11.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 220.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 52.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 87.
Літаратура
рэдагаваць- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4