Францішак Умястоўскі
Франці́шак Умясто́ўскі (Дзядзька Пранук) (10 лютага (29 студзеня па старым стылі) 1882, Вільня — красавік-травень 1940, Катынь) — беларускі празаік, паэт, публіцыст, палітык, палкоўнік Войска Польскага.
| Францішак Умястоўскі | |
.png) | |
 герб Рох ІІІ | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Псэўданімы | Дзядзька Пранук |
| Нарадзіўся | 29 студзеня (10 лютага) 1882 Вільня, Расейская імпэрыя
|
| Памёр | не раней за красавік 1940 і не пазьней за травень 1940 Катынь, СССР
|
| Род | Умястоўскія |
| Бацькі | Ян Умястоўскі[d] Ганна Аляхновіч[d] |
| Жонка | Гелена Дунін-Марцінкевіч |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | паэт, празаік, публіцыст, грамадзкі дзяяч |
| Гады творчасьці | 1903—1928 |
| Мова | беларуская мова |
| Дэбют | верш "Вецер" (Пецярбург, 1903) |
| Узнагароды |  |
| Творы на сайце Knihi.com | |
Біяграфія
рэдагаваць
Нарадзіўся 10 лютага 1882 году ў Вільні. Паходзіў са шляхецкай сям’і; яго жонка Гелена Дунін-Марцінкевіч, а ён стрыечны брат Францішка Аляхновіча. Вучыўся ў Пецярбурскім тэхналягічным інстытуце. Падчас вучобы ў 1902—1904 гадох уваходзіў у падпольную арганізацыю студэнцкай моладзі «Круг беларускай народнай прасьветы і культуры».
Першы твор (верш «Вецер») апублікаваў у «Каляднай пісанцы на 1904 год» (Пецярбург, 1903). У 1905 годзе вярнуўся ў Вільню, якая ў пачатку ХХ стагодзьдзя была цэнтрам беларускага нацыянальнага руху. У 1906 годзе разам з Іванам і Антонам Луцкевічамі, Казімірам Кастравіцкім і Алаізай Пашкевіч пачаў выдаваць газэту «Наша доля». У 1908 годзке жыў у вёсцы Існаўда Віцебскай губэрні. На працягу 1908—1914 гадоў друкаваў апавяданьні ў газэце «Наша Ніва». Апавяданьні: «Страх», «У лесе», «Доктар ад каўтуна», «Не мужыцкі розум» напісаны пад відавочным уплывам беларускага фальклёру. Перакладаў творы Оскара Ўайльда і Мікалая Гогаля.
У 1914 годзе быў мабілізаваны ў царскую армію. Няшмат вядома пра яго вайсковую кар’еру падчас Першай сусьветнай вайны, але ад 1919 году ён быў сярод галоўных стваральнікаў беларускіх вайсковых фармаваньняў і был прадстаўнікам ЦБШР у Вільні. У верасьні 1920 году ўзначаліў Беларускую вайсковую камісію, якая арганізавала беларускае войска. Разам з арміяй Пілсудзкага мела яно змагацца з бальшавікамі. Пасьля жыў у Вільні. У 1919 годзе напісаў і апублікаваў у газэце «Беларусь» артыкул пра гісторыю выданьня газэты «Наша доля». На матэрыялах вайны напісаў апавяданьне «Стася» (1921). Выступаў пераважна як публіцыст.
У 1927—1928 гадох выдаваў газэту «Беларускі дзень» і часова «Беларуская культура». Заснавальнік і лідэр Беларускай народна-радыкальнай партыі. У 1928 годзе адышоў ад грамадзкай і культурна-асьветніцкай працы.
Мабілізаваны ў польскую армію ў 1939 годзе. 18 верасьня 1939 году трапіў у савецкі палон. Інтэрнаваны ў лягеры ў Казельску. Забіты ў Катыні ў красавіку—траўні 1940 году.
Творы
рэдагаваць- Стася: Апавяданьне. Вільня, 1921
- Дзядзька Пранук. Аб «Нашай Долі» // Беларусь : газэта. — 1919, 17 сьнежня. — № 47 (74). — С. 3.
- Дзядзька Пранук. Аб «Нашай Долі» // Беларусь : газэта. — 1919, 18 сьнежня. — № 48 (75). — С. 3.
- Зборнік «Беларускіх ведамасьцей». №1. Вільня, 1921;
- Беларускія ведамасьці. 1921, 23 верасьня;
- У кнігах: Анталёгія беларускага апавяданьня: У 2 т. Менск, 1967. Т. 1.
Літаратура
рэдагаваць- Умястоўскі Ф. Праўда аб рэдагаваньні «Нашай долі» (1906): Адказ на пісьмо Саўкі Барывоя (Р.Зямкевіча), апублікаванае ў газ. «Права працы» (Вільня, 1927, 14 сьнеж., № 3. С. 4)… // Беларускі дзень. № 40, 24 сьнежня 1927. С. 7-9;
- Зямкевіч Р. Воўчы білет самазванцу рэдактару-выдаўцу «Нашай долі» (1906) — яснавяльможнаму «пану графу» Францішку Умястоўскаму // «Думка працы» № 9 , 28 студзеня1928. С. 3.
- Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік у 6-ці тамах / АН Беларусі, Інстытут літаратуры ім. Я. Купалы; рэд. А. І. Мальдзіса.Т. 6: Талалай — Яфімаў; Дадатак. — Мн.: БелЭн, 1995. — 682 с. — ISBN 5-85700-060-2. — ISBN 5-85700-190-0.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
- Горны А. Дзейнасць паланафільскай групы Ф. Умястоўскага і Беларускай радыкальнай народнай партыі ў Заходняй Беларусі (1927—1928 гг.)
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Арыгінальны артыкул(недаступная спасылка)
- Апавяданьне «Не мужыцкі розум»
Гэты тэкст напісаны пры дапамозе матэрыялаў старонкі Мартыралёг Беларусі.