Рудольф II Габсбург

Рудольф II (па-нямецку: Rudolf II; 18 ліпеня, Вена, Аўстрыя — 20 студзеня 1612, Прага, Багемія) — кароль Нямеччыны (рымскі кароль) з 27 кастрычніка 1575 па 2 лістапада 1576 году, абраны імпэратарам Сьвятой Рымскай імпэрыі з 2 лістапада 1576 году, але ў апошнія гады фактычна пазбаўлены ўлады, кароль Багеміі з 6 верасьня 1575 па 23 траўня 1611 году (пад імем Рудольф II, каранацыя 22 верасьня 1575 году), кароль Вугоршчыны з 25 верасьня 1572 па 25 чэрвеня 1608 году, эрцгерцаг Аўстрыйскі з 12 кастрычніка 1576 году пад імем Рудольф V. Сын і пераемнік Максіміліяна II.

Рудольф II па-нямецку: Rudolf II
Партрэт Рудольфа II. Мастак Мартына Рота
імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі
2 кастрычніка 1576 — 20 студзеня 1612
Каранацыя	1 лістапада 1575, Рэгенсбург
Папярэднік	Максіміліян II
Наступнік	Матыяс
эрцгерцаг Аўстрыі
12 кастрычніка 1576 — 20 студзеня 1612
Папярэднік	Максіміліян II
Наступнік	Матыяс
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	17 ліпеня 1552, Вена, Аўстрыя
Памёр	20 студзеня 1612, Прага, Багемія
Пахаваны	Сабор Сьвятога Віта, Прага
Дынастыя	Габсбургі
Бацька	Максіміліян II
Маці	Марыя Гішпанская
Узнагароды

Маладосьць

Выхоўваўся пры двары свайго стрыечнага дзядзькі караля Гішпаніі Філіпа II і зусім ня быў падобным на сваіх непасрэдных папярэднікаў; каталікі ўскладалі на яго вялікія надзеі, з прычыны таго, што ён вынес з Гішпаніі нянавісьць да гарэзіі й мог быць паслухмянай прыладай у руках езуітаў.

Асоба

Партрэт Рудольфа II у вобразе бога Вэртумна, Джузэпэ Арчымбольда

Нямецкі гісторык Фолькер Прэс гаворыць пра яго:

«Ён валодаў глыбокім розумам, быў дальнабачным і разважлівым, меў моцную волю й інтуіцыю… Аднак яму быў уласьцівы такі сур’ёзны недахоп, як нясьмеласьць, прычынай якой была ягоная схільнасьць да дэпрэсіі. На гэтай глебе ў яго разьвілося імкненьне да ўцёкаў ад рэчаіснасьці, якое выяўлялася ў нерэальных плянах. Гішпанскія прыдворныя манеры падтрымлівалі ягонае імкненьне адгародзіцца ад сьвету, і палітычная пасіўнасьць станавілася ўсё больш характэрнай прыкметай ягонага кіраваньня».

Злуючыся на сваё бясьсільле, імпэратар імкнуўся адгародзіцца ад грамадзтва й аддацца мастацкім і акультным захапленьням; паступова ў яго разьвіваліся цялесныя й псыхічныя захворваньні. Улюбёнцамі імпэратара былі людзі нізкага паходжаньня, якія патуралі ягоным капрызам (Філіп Лянг, Геранім Махоўскі й іншыя. Часамі яму здавалася, што ён апантаны д’яблам.

Спрыяньне навукам і мастацтвам

У Праскім Градзе, дзе з 1583 году жыў Рудольф, імкнучыся пакінуць Вену, дзе не карыстаўся папулярнасьцю, ім была заснавана адна зь першых кунсткамэраў — велічэзная калекцыя кнігаў, рукапісаў, карцін, манэтаў і ўсякіх рэдкасьцяў, пацярпела ад рабаваньняў падчас Трыццацігадовай вайны. Пад кіраўніцтвам мінэролягаў Рудольф сабраў таксама калекцыю каштоўных камянёў і мінэралаў розных рэгіёнаў. Рудольф згудяў вялікую ролю ў рэнэсансавай перабудове Прагі й асабліва Граду. Да свайго двару імпэратар, які гуляў ролю мэцэната, прыцягнуў навукоўцаў і дзеячаў мастацтва розных краінаў — пры ім у Празе працавалі астраномы Ёган Кеплер і Тыха Брагэ, мастакі Барталямэй Шпранглер і Джузэпэ Арчымбольда (аўтар знакамітага партрэта Рудольфа), скульптар Адрыян дэ Врыс.

Акультызм

Загадкавы манускрыпт са збору Рудольфа II

Імпэратар займаўся таксама рознымі «акультнымі навукамі», у прыватнасьці, спрабаваў знайсьці філязофскі камень. У той час мяжа паміж астраноміяй і астралёгіяй, мінэралёгіяй і альхіміяй яшчэ была невыразнай. Рудольф II заступаўся за вандроўных альхімікаў, а ягоная рэзыдэнцыя ўяўляла цэнтар альхімічнай навукі таго часу. Імпэратара звалі нямецкім Гермэсам Трысмэгістам.

Да яго былі запрошаны ангельскія астролягі і альхімікі, як то Эдўард Келі й Джон Дзі (які ў 1584 і 1586 гадох жыў у Празе), якія займаліся таксама й цалкам сур’ёзнымі з сучаснага пункта гледжаньня пошукамі ў вобласьці матэматыкі й астраноміі. Альхімікам быў і вялікі астраном Тыха Брагэ, які працаваў пры ягоным двары й памёр у Празе. За 600 дукатаў Рудольф набыў знакаміты рукапіс Войніча.

Рэлігійная палітыка

Стаўшы імпэратарам, Рудольф II шэсьць гадоў не зьбіраў імпэрскага сойма, але павінен быў склікаць яго ў 1582 годзе, з прычыны неабходнасьці прасіць у імпэрыі дапамогі ў барацьбе супраць туркаў, а таксама з прычыны рэлігійных спрэчак. Рудольф II пачаў выкараняць пратэстанцтва ў Аўстрыі, Чэхіі й Вугоршчыне. У Аўстрыі амаль усё шляхецтва й усе гарады вызнавалі пратэстанцтва. З узыходжаньнем на сталец Рудольфа тутака пачалася моцная каталіцкая рэакцыя, а таксама барацьба абсалютызму з абласнымі соймамі й самакіраваньнем гарадоў. Тое ж адбылося й у Чэхіі. У 1583 годзе Рудольф перанёс імпэрскую рэзыдэнцыю ў Прагу, і разам зь ім прыбыло шмат фанатыкаў, а таксама езуіты. Пратэстанты сталі выцясьняцца з буйных і дробных пасадаў, а ў 1602 годзе была забаронена дзейнасьць таварыства Чэскіх братоў. Калі ў Асманскай імпэрыі была адваявана значная частка Вугоршчыны, Рудольф забараніў там усякае некаталіцкае веравызнаньне, што прывяло да паўстаньня.

Паўстаньне супраць Рудольфа й страта ўлады

Асабістая карона Рудольфа II, пазьней карона Аўстрыйскай імпэрыі

У 1606 годзе брат імпэратара Матыяс склаў зь вугорцамі-паўстанцамі пагадненьне на ўмовах верацярімасьці, што прывяло да канфлікту з Рудольфам. Супраць імпэратара ў 1607 годзе была ўтворана канфэдэрацыя аўстрыйскіх і вугорскіх саслоўяў, а ў 1608 годзе да яе далучылася Маравія. Бачачы агульную незадаволенасьць, Рудольф II думаў прыцягнуць грамадзкую думку на свой бок вайной з туркамі.

З гэтай мэтай Рудольф да апошняга моманту зацягваў падпісаньне мірнага пагадненьня з Асманскай імпэрыяй, спрабуючы знайсьці падставы для ягонай дэнансацыі й аднаўленьня вайны супраць туркаў. Падобныя паводзіны выклікалі агульны рух саслоўяў Вугоршчыны, Аўстрыі й Маравіі супраць імпэратара, які захаваў у сваіх руках толькі адносны кантроль над Чэхіяй, Сылезіяй і Лужыцамі.

Усеагульнае паўстаньне працягвала, аднак, быць непазьбежным, і сваякі Рудольфа зьлічылі неабходным адняць у яго ўладу на карысьць ягонага брата Матыяса ў красавіку 1606 году, які зрабіў велічэзныя саступкі пратэстантам. Паводле дамовы 1608 году Рудольф II аддаў Матыясу Вугоршчыну, эрцгерцагства Аўстрыйскае і Маравію й абвясьціў яго сваім спадчыньнікам у Багеміі.

Дзеля ўтрыманьня за сабой чэхаў Рудольф II быў вымушаны падпісаць 9 ліпеня 1609 году складзены соймам акт, які атрымаў назву «граматы вялікасьці» (ням. Majestätsbrief), гэтак званы маестат. На падставе гэтай граматы ўтраквісты і чэскія браты былі ўраўнаваныя ў правах з каталікамі. Чэхі-пратэстанты атрымалі права будаваць храмы, заводзіць вучэльні, мець свае сыноды й абіраць камітэт з 24 дэфэнсораў, па 8 ад кожнага з трох саслоўяў сойму. Камітэт павінен быў кіраваць дзеяньнямі кансысторыі, кіраваць справамі Праскага ўнівэрсытэта, зьбіраць войска, спаганяць падаткі на ягонае ўтрыманьне, а ў выпадку патрэбы — склікаць прадстаўнікоў пратэстанцкага насельніцтва дзеля нарадаў па агульным справам.

Рудольф II прыдумляў сродкі адняць у Матыяса аддадзеныя яму зямлі, інтрыгаваў супраць яго, але ўсёткі павінен быў адрачыся ад чэскай кароны. 23 траўня 1611 году Матыяс быў каранаваны, а Рудольфу далі пэнсію й захавалі за ім зьнешнюю пашану. Пазбаўлены ўлады, зьнясілены хваробай і вар’яцтвам, бо хварэй на сыфіліс трэцяй ступені, Рудольф II памёр 20 студзеня 1612 году, не пакінуўшы законнага нашчадзтва, з тае прычыны, што ня быў жанаты. З шасьцёх незаконнанароджаных нашчадкаў Рудольфа (ад Кацярыны Страда, дачкі імпэратарскага антыквара) старэйшы, Юліюс Цэзар Аўстрыйскі, атрымаў у спадчыну псыхічную хваробу бацькі й памёр у няволі пасьля таго, як з асаблівай жорсткасьцю забіў сваю палюбоўніцу.

Рудольф быў пахаваны ў праскім саборы Сьвятога Віта. Ён быў апошнім манархам, пахаваным у Чэхіі.

Літаратура

• Gindely, «Rudolf II» (Прага, 1868);
• Bezold, «K. Rudolf II und die heilige Liga».