Лужыца
Лу́жыца (дол.-сорб. Łužyca; па-нямецку: Lausitz — трансьліт. Ляўзыц, польск. Łużyce, чэск. Lužice) — рэгіён, разьмешчаны на тэрыторыі нямецкіх земляў Саксоніі і Брандэнбургу ды паўднёва-заходняй Польшчы (Ніжнесылескае ваяводзтва).
| Лужыца горн.-сорб. Łužica | |||||
| |||||
| Дзяржаўны гімн: «[[Гімн Лужыцы|Гімн лужыцкіх сэрбаў]]» | |||||
| |||||
| Афіцыйная мова | лужыцкая, нямецкая | ||||
| Сталіца | Будышын | ||||
| Найбуйнейшы горад | Хоцебуз | ||||
| Форма кіраваньня | Лужыцкая пасяленчая вобласьць | ||||
| Валюта | эўра (EUR) | ||||
| Часавы пас • улетку |
сярэднеэўрапейскі (UTC+1) сярэднеэўрапейскі летні (UTC+2) | ||||
| Аўтамабільны знак | DE | ||||
| Дамэн верхняга ўзроўню | .de | ||||
Падзяляецца на далінную і горную часткі. У кожнай частцы існуе свая мова. Сталіцамі зьяўляюцца месты Хоцебуз і Будышын. На Лужыцы поруч зь немцамі жыве малая славянская народнасьць — лужычане, ці лужыцкія сэрбы. 40 тыс. лужычанаў пражываюць у Верхняй Лужыцы (Саксонія) і 20 тыс. — у Ніжняй Лужыцы (Брандэнбург). Лужычане размаўляюць лужыцкімі мовамі, усе валодаюць нямецкай.
Мінуўшчына
рэдагаваць
Сьляды свайго знаходжаньня ў Лужыцы пакінулі кельцкія плямёны, якіх пазьней зьменілі плямёны ўсходнегерманскія. У часе перасяленьня народаў гэтую тэрыторыю занялі славянскія плямёны, называныя палабамі. Нашчадкамі некаторых з гэтых плямёнаў ёсьць сёньняшнія лужычане[1].
У 623—658 роках Лужыца ўваходзіла ў склад славянскай дзяржавы Сама — найстаражытнейшага зь вядомых славянскіх дзяржаўных утварэньняў. З VII па VIII стагодзьдзе на тэрыторыі Лужыцы існавалі пляменныя аб’яднаньні, якія кіраваліся пляменнымі правадырамі. Адным зь іх быў Мілідух — «кароль» сэрба-лужыцкіх плямёнаў, які ў 806 року ваяваў з франкамі. У IX стагодзьдзі (усутыч да 907) уваходзіла ў склад Вялікамараўскай дзяржавы.
У 963 року Лужыцу заваяваў Гера I, граф Саксонскай Усходняй маркі. У 965 року яна стала самастойнай Лужыцкай маркай ці маркграфствам Ляўзытц (Mark Lausitz, Markgrafschaft Lausitz).
З 1002 року польскі князь Балеслаў I Храбры неаднакроць заваёўваў Лужыцкую марку, а 30 студзеня 1018 паводле Баўтцэнскага міру з каралём Нямеччыны й імпэратарам Сьвятой Рымскай імпэрыі Генрыхам II Балеслаў Храбры далучыў Лужыцу да Польшчы.
У 1031—1032 роках Лужыца была вернутая Нямеччыне і ўвайшла ў склад маркграфства Майсэн.
У 1367 року Лужыцкая марка была прададзеная каралю Чэхіі і Нямеччыны й імпэратару Сьвятой Рымскай імпэрыі Карлу IV з роду Люксэмбургаў. Тады яна стала аўтаномнай тэрыторыяй у складзе каралеўства Багеміі, дзе заставалася да Праскага міру 1635 року.
У 1635—1815 роках Лужыца была часткаю Саксоніі, а пасьля Прусіі (паўночная частка пасьля падзелу Саксоніі ў 1815). Нямецкая экспансія, якая вялася з XII стагодзьдзя, найперш у горах і маланаселеных раёнах, спрычынілася да таго, што славяне з XIII стагодзьдзя сталі ў гэтай вобласьці меншасьцю.
У 1815 року ў рамках адміністрацыйнай рэформы прускай дзяржавы частка Лужыцы была далучаная да наваствораная правінцыі Сылезіі. З 1871 року падпарадкаваная аб’яднанай Нямеччыне. 13 кастрычніка 1913 году ў Воярацах быў заснаваны Зьвяз лужыцкіх сэрбаў «Домавіна». У 1919 року дэлегацыя лужычанаў прысутнічала на вэрсальскай канфэрэнцыі, дзе дамаўлялася пра стварэньне агульнай з чэхамі дзяржавы. Аднак лужычанаў не дапусьцілі да галасаваньня.
Пасьля паўторнага аб’яднаньня Нямеччыны 3 кастрычніка 1990 лужычане змагаліся за атрыманьне статусу адміністрацыйнай адзінкі аўтаноміі, аднак фэдэральныя ўлады не далі на гэта згоды, і адбыўся новыы падзел вобласьці між Саксоніяй і Брандэнбургам. Тым ня меней, лужычане маюць прывілеі нацыянальных меншасьцей — валодаюць уласнымі школамі і культурнымі арганізацыямі, а надпісы на мясцовых шыльдах дзьвюхмоўныя.
Гімн Лужыцы
рэдагаваць| Ніжнелужыцкая мова
|
Верхнелужыцкая мова
|
|---|---|
Rědna Łužyca, |
Rjana Łužica, |
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Лузация // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
Літаратура
рэдагаваць- Лузация // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.