Астраномія

	Астраномія
	Навука
Зьвесткі
Падкляса ад	фізычная навука[d] і дакладная навука[d]
Тэма	7996
Вывучаецца ў	навуказнаўства[d]
Прадмет вывучэньня	Сусьвет
Пэрыяд заснаваньня	XVIII стагодзьдзе
Гісторыя	гісторыя астраноміі[d]
Асноўныя кірункі	нябесная мэханіка, астрафізыка, касмалёгія, плянэталёгія й інш.
Дапаможныя дысцыпліны	—
Цэнтры дасьледаваньняў	—
Значныя навукоўцы	—
	Астраномія ў Вікісховішчы

Астрано́мія (па-грэцку: αστρονομία, па-грэцку: αστρον — «зорка» і па-грэцку: νόμος — «закон») — навука аб разьмяшчэньні, будове, уласьцівасьцях, паходжаньні і разьвіцьці нябесных цел і іх сыстэм, да Сусьвету ў цэлым. У прыватнасьці, астраномія вывучае Сонца, плянэты Сонечнай сыстэмы і іх спадарожнікі, астэроіды, камэты, мэтэарыты, міжплянэтнае рэчыва; зоркі і пазасонечныя плянэты, туманнасьці, міжзоркавае рэчыва, галяктыкі і іх скапленьне, пульсары, квазары, чорныя дзіркі, экзаплянэты і шматлікае іншае.

Падпадзяленьне астраноміі

Месяцовая астраномія: вялікі кратэр на выяве — Дэдал, сфатаграфаваны экіпажам Апалона-11 падчас звароту вакол Месяцу ў 1969 годзе. Разьмешчаны побач з цэнтрам нябачнага боку Месяца, кратэр мае дыямэтар каля 93 км.

Экстрагаляктычная астраномія: гравітацыйнае лінзаваньне. Гэтая выява паказвае некалькі блакітных завесавобразных аб’ектаў, якія зьяўляюцца шматкратнымі выявамі адной галяктыкі, размножанымі з-за эфэкту гравітацыйнай лінзы ад скапленьня жоўтых галяктык поруч цэнтра фатаграфіі. Лінза створаная гравітацыйным полем скапленьня, якое перакрыўляе сьветлавыя прамяні, што вядзе да павелічэньня і скажэньню малюнка далейшага аб’екта.

Сучасная астраномія падпадзяляецца на шэраг асобных разьдзелаў, якія цесна зьвязаныя паміж сабой, і такі падзел астраноміі ў вядомым сэнсе ўмоўна. Найгалоўнымі разьдзеламі астраноміі зьяўляюцца:

Астрамэтрыя — вывучае бачныя становішчы і рухі сьвяцілаў, а таксама спосабы азначэньня па іх геаграфічных каардынат і дакладнага часу. Яна складаецца з:
- сфэрычнай астраноміі, распрацоўвальнай матэматычныя мэтады азначэньня бачных становішчаў і рухаў нябесных цел з дапамогай розных сыстэм каардынат, а таксама тэорыю заканамерных зьмен каардынат сьвяцілаў з часам;
- фундамэнтальнай астрамэтрыі, задачамі якой зьяўляюцца азначэньне каардынат нябесных цел з назіраньняў, складаньне каталёгаў зорных становішчаў і азначэньне лікавых значэньняў найважных астранамічных сталых, гэта значыць велічынь, якія дазваляюць улічваць заканамерныя зьмены каардынат сьвяцілаў; у практычнай астраноміі, у якой выкладаюцца мэтады азначэньня геаграфічных каардынат, азімутоў кірункаў, дакладнага часу і апісваюцца ўжывальныя пры гэтым прылады.
Тэарэтычная астраномія дае мэтады для азначэньня арбіт нябесных цел па іх бачным становішчам і мэтады вылічэньня эфэмэрыд (бачных становішчаў) нябесных цел па вядомых элемэнтах іх арбіт (зваротная задача).
Нябесная мэханіка вывучае законы рухаў нябесных цел пад дзеяньнем сіл Сусьветнага прыцягненьня, вызначае масы і форму нябесных цел і ўстойлівасьць іх сыстэм.

Гэтыя тры разьдзелу ў асноўным вырашаюць першую задачу астраноміі, і іх часта завуць клясычнай астраноміяй.

Астрафізыка вывучае будынак, фізычныя ўласьцівасьці і хімічны склад нябесных аб’ектаў. Яна дзеліцца на: а) практычную астрафізыку, у якой распрацоўваюцца і ўжываюцца практычныя мэтады астрафізычных дасьледаваньняў і адпаведныя прылады і прыборы; б) тэарэтычную астрафізыку, у якой на падставе законаў фізыкі даюцца тлумачэньні назіраным фізычным зьявам.

Шэраг разьдзелаў астрафізыкі вылучаецца па спэцыфічных мэтадах дасьледаваньня.

Зорная астраномія вывучае заканамернасьці прасторавага разьмеркаваньня і рухі зорак, зорных сыстэм і міжзоркавай матэрыі з улікам іх фізычных асаблівасьцяў.

У гэтых двух разьдзелах у асноўным вырашаюцца пытаньні другой задачы астраноміі.

Касмагонія разглядае пытаньні паходжаньня і эвалюцыі нябесных цел, у тым ліку і нашай Зямлі.
Касмалёгія вывучае агульныя заканамернасьці будынка і разьвіцьця Сусьвету.

На падставе ўсіх атрыманых ведаў аб нябесных целах апошнія два разьдзелу астраноміі вырашаюць яе трэцьцю задачу.

Курс агульнай астраноміі ўтрымоўвае сыстэматычны выклад зьвестак аб асноўных мэтадах і найгалоўных выніках, атрыманых рознымі разьдзеламі астраноміі.

Адным з новых, якія сфармаваліся толькі ў другой палове XX стагодзьдзя, кірункаў зьяўляецца архэаастраномія, якая вывучае астранамічныя спазнаньні старажытных людзей і дапамагае датаваць старажытныя будынкі, зыходзячы са зьявы працэсіі Зямлі.

Прадметы астраноміі

Выява Крабападобнай туманнасьці, атрыманае Хаблаўскім касьмічным тэлескопам.

Задачы астраноміі

Радыётэлескопы сярод мноства розных прылад, якія выкарыстоўваюцца астраномамі

Асноўнымі задачамі астраноміі зьяўляюцца:

Вывучэньне і тлумачэньне бачных рухаў нябесных цел, знаходжаньне заканамернасьцяў і чыньнікаў гэтых рухаў.
Вывучэньне будынка нябесных цел, іх фізычных і хімічных уласьцівасьцяў, пабудова мадэляў іх унутранага будынка.
Рашэньне праблем паходжаньня і разьвіцьця нябесных цел і іх сыстэм.
Вывучэньне найболей агульных уласьцівасьцяў Сусьвету, пабудова тэорыі назіранай часткі Сусьвету — Мэтагаляктыкі.

Рашэньне гэтых задачаў патрабуе стварэньня эфэктыўных мэтадаў дасьледаваньня — як тэарэтычных, так і практычных. Першая задача вырашаецца шляхам доўгіх назіраньняў, пачатых яшчэ ў глыбокай старажытнасьці, а таксама на аснове законаў мэханікі, вядомых ужо каля 300 гадоў. Таму ў гэтай вобласьці астраноміі мы разьмяшчаем найболей багатай інфармацыяй, асабліва для параўнальна блізкіх да Зямлі нябесных цел: Месяца, Сонца, плянэт, астэроідаў і г. д.

Рашэньне другой задачы стала магчымым у сувязі са зьяўленьнем спэктральнага аналізу і фатаграфіі. Вывучэньне фізычных уласьцівасьцяў нябесных цел пачалося ў другой палове XIX стагодзьдзя, а асноўных праблем — толькі ў апошнія гады.

Трэцяя задача патрабуе назапашваньня назіранага матэрыялу. У цяперашні час такіх дадзеных яшчэ ня досыць для дакладнага апісаньня працэсу паходжаньня і разьвіцьця нябесных цел і іх сыстэм. Таму веды ў гэтай вобласьці абмяжоўваюцца толькі агульнымі меркаваньнямі і побач больш або меней праўдападобных гіпотэз.

Чацьвёртая задача зьяўляецца самой маштабнай і самой складанай. Практыка паказвае, што для яе рашэньня ўжо нядосыць існых фізычных тэорыяў. Неабходна стварэньне больш агульнай фізычнай тэорыі, здольнай апісваць стан рэчыва і фізычныя працэсы пры лімітавых значэньнях шчыльнасьці, тэмпэратуры, ціску. Для рашэньня гэтай задачы патрабуюцца наглядальныя дадзеныя ў абласьцях Сусьвету, зьмешчаных на адлегласьцях у некалькі мільярдаў сьветлавых гадоў. Сучасныя тэхнічныя магчымасьці не дазваляюць дэталёва дасьледаваць гэтыя вобласьці. Тым ня менш, гэтая задача цяпер зьяўляецца найболей актуальнай і пасьпяхова вырашаецца астраномамі шэрагу краінаў.

Гісторыя астраноміі

Яшчэ ў глыбокай старажытнасьці людзі цікавіліся рухам сьвяцілаў па небасхіле, хоць астраномія тады была грунтоўна перамяшаная з астралёгіяй. Канчатковае вылучэньне навуковай астраноміі адбылося ў эпоху Адраджэньня і заняло доўгі час.

Глядзіце таксама

Літаратура

Стывэн Маран Астраномія для «імбрычкаў» = Astronomy For Dummies. — М.: «Дыялектыка», 2006. — С. 256. — ISBN 0-7645-5155-8
Повитухин Б. Г. Астрометрия. Небесная механика: Учебное пособие. — Бийск: НИЦ БиГПИ. 1999. — 90 с.
Astronomy — A History — G. Forbes — 1909 (eLib Project)
К. Л. Баев, В. А Шишаков. «Начатки мироведения» (1947)

Вонкавыя спасылкі

Вучэбныя матэрыялы

Электронныя бібліятэкі

Інстытуты, абсэрваторыі, арганізацыі

Навінавыя сайты

Сайты аб астраноміі

Расейская Астранамічная Сетка (Astronet) (рас.)
Дасьледаваньне Сонечнай сыстэмы (рас.)
Астранамічны партал, тэлескопы, тэлескоп Хабл, сузор’і (рас.)
Падзел Астраномія на старонках навукова-асьветніцкага часопіса «Скепсис» (рас.)
AstroLife.info Штомесячны астранамічны часопіс. Артыкулы аб космасе, зорках, плянэтах (рас.)
Астранамічны партал. Навіны астраноміі, дасьледаваньні Сусьвету (рас.)