Прылукі (Менская вобласьць)
Прылу́кі[2] — вёска ў Сеніцкім сельсавеце Менскага раёну Менскай вобласьці на дарозе Н9033. Месьціцца на беразе ракі Пціч.
| Прылукі | |
| трансьліт. Pryluki | |
 Палац Чапскіх | |
| Першыя згадкі: | 10 красавіка 1473[1] |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Менская |
| Раён: | Менскі |
| Сельсавет: | Сеніцкі |
| Насельніцтва: | |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 17 |
| Паштовы індэкс: | 223011 |
| Нумарны знак: | 5 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°47′41″ пн. ш. 27°27′10″ у. д. / 53.79472° пн. ш. 27.45278° у. д.Каардынаты: 53°47′41″ пн. ш. 27°27′10″ у. д. / 53.79472° пн. ш. 27.45278° у. д. |
Прылукі на мапе Беларусі ±   Прылукі | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Месьціцца за 8 км ад Менскай кальцавой аўтадарогі. У пасёлку працуе Інстытут аховы расьлінаў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі[3].
Назва
рэдагаваць.jpg)
.jpg)
Назва паселішча ўтварылася ад тэрміна «лука» — дугападобны паварот ракі[4].
Таксама паходжаньне назвы «прылукі» тлумачыць мясцовая легенда, паводле якой у старадаўнія часы тут адбыўся двубой баярына Яраслава з сваім колішнім паплечнікам за права застацца з маладзіцаю Люблянаю, у выніку якога яны загінулі разам і месца іхнае сьмерці было названае Прылукамі (паводле віду зброі, якой яны біліся)[5].
Гэты сюжэт апрацоўвае ў сваім апавяданьні «Прылукі» (1893) беларускі празаік Карусь Каганец.
Гісторыя
рэдагаваць
Упершыню згадваецца ў 1567 годзе як сяло і шляхецкая ўласнасьць Есьманаў і Горскіх. У 1582 годзе — сяло, цэнтар маёнтку, уласнасьць Багдана Статкевіча, двор. У 1600 годзе — сяло, уласнасьць жонкі Багдана Статкевіча і яго сына Вільгельма. У 1600-я гады Ганна Агінская, якая была малодшай дачкой троцкага падкаморыя Багдана Агінскага, заснавала ў Прылуках праваслаўны манастыр[3]. У 1667 годзе — маёнтак, шляхецкая ўласнасьць, 19 дымоў. У 1791 годзе — вёска, цэнтар маёнтка (8 вёсак) Каралішчавіцкай парафіі, уласнасьць Максыміляна Іваноўскага, 3 двары, 3 фальваркі, 83 дымы, 5 корчмаў[4]. У 1735 годзе манастыр зачынілі і на яго месцы сталі жыць Іваноўскія, што даводзіліся родзічамі Ганьне Агінскай. Надалей маёнтак перадавалі па кудзелі ў якасьці пасагу дочкам пры выхадзе замуж[3]. У 1800 годзе — панскі двор, сяло і вёска, уласнасьць старасьціхі Т. Іваноўскай. Двор і сяло месьціліся на левым беразе ракі Птыч. Тут месьцілася драўляная ўніяцкая царква, мураваны панскі дом, сад рэгулярнай пляніроўкі, млын на два паставы і сукнавальня[4]. Сама вёска месьцілася на правым беразе ракі: 19 двароў, 129 жыхароў. З 1815 году — уласнасьць Людвікі Іваноўскай, а па жаночай лініі — менскага губэрнскага маршалка шляхты Леана Ашторпа, па сьмерці якога вёска дасталіся яго зяцю, знакамітаму аграному Антону Гарвату, які ў 1851 годзе перабудаваў замак у цудоўны палац гатычнага стылю, заклаў вялікі сад з аранжарэяй пры ім і ўзьвёў вежу з гадзіньнікам. У 1868 годзе палац згарэў, аднак у 1872 годзе быў адноўлены[4].
З 1872 году — уладаньне вядомага калекцыянэра і нумізмата Эмэрыка Чапскага, з 1897 году — уладаньне яго сына Юрыя (Ежы). У 1897 г. Прылукі — вёска Самахвалавіцкай воласьці, 8 двароў, 50 жыхароў, 2 кузьні, народнае вучылішча, царква, хлебазапасная крама, карчма. У маёнтку Прылукі 7 двароў, 206 жыхароў. У 1917 годзе ў сяле 4 двары, 23 жыхары; у маёнтку двор, 335 жыхароў. У красавіку 1921 году ў былым палацы Чапскіх адчынілі навуковую фэрму Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту, якую пераўтварылі ў Інстытут сельскай гаспадаркі, які пазьней перавялі ў Горкі (Магілёўская вобласьць). Затым палац сталі выкарыстоўваць як нацыяналізаваны маёнтак, а пазьней як сядзібу калгасу. У 1938 годзе ў палацы адчынілі дом адпачынку НКУС, які сталі наведваць чыноўнікі і пісьменьнікі. У чэрвені 1941 году з пачаткам Нямецка-савецкай вайны ў палацы разьмясьцілі нямецкую камэндатуру. Пазьней палац стаў месцам адпачынку генэральнага камісара Беларусі Вільгельма Кубэ. У ліпені 1944 году пры адступленьні нямецкія вайскоўцы падпалілі палац, каб зьнішчыць збор сваіх дакумэнтаў. У выніку той гарэў 3 дні. У 1957 годзе Савет міністраў Беларускай ССР накіраваў сродкі на аднаўленьне палаца для досьледаў Менскай навуковай лябараторыі абароны бульбы ад калярадзкага жука, якую ўзначальвала Цыля Гандэльман. У ім разьмясьцілі станцыю абароны ад калярадзкага жука. 17 лютага 1971 году на аснове станцыі і некалькіх працоўняў стварылі Беларускі навукова-дасьледчы інстытут аховы расьлінаў. У 1980-я гады Інстытут налічваў звыш 300 супрацоўнікаў. За савецкім часам у Прылуках месьцілася станцыя глушэньня амэрыканскіх і брытанскай радыёстанцыяў, ад якой захаваўся будынак[3].
Насельніцтва
рэдагаваць- 1999 год (перапіс) — 1431 чалавек
- 2009 год (перапіс) — 1514 чалавек
Дадатковыя зьвесткі
рэдагавацьУ Прылуках знаходзіўся так званы «Зачараваны замак», легенду пра які выкарыстаў у адной з сваіх баляд вядомы польскі паэт Антоні Эдвард Адынец, сябра таварыства філярэтаў[4].
Галерэя
рэдагаваць-
Уязная брама ў палацавы комплекс -
-
Палац Чапскіх -
Былая карэтная -
Сьвіран -
Дом для працоўных -
Бровар -
Дом аканома
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б в Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага (ст.-слав.)
- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (djvu) С. 319
- ^ а б в г Ніна Шчарбачэвіч. Сілай малітвы трымаюцца сьцены // Ігуменскі тракт. — 22 кастрычніка 2013. — № 35 (50). — С. 3.
- ^ а б в г д Урублеўскі В.В. вёска Прылукі. Радзіма майго духу. Праверана 10 жніўня 2011 г.
- ^ Ненадавец А. М. Легенды і паданні Міншчыны. Мн., 2003.