Лынтупы

	Лынтупы; лац. Łyntupy
	; Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала
Герб Лынтупаў	Сьцяг Лынтупаў
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Пастаўскі
Сельсавет:	Лынтупскі
Вышыня:	211 м н. у. м.
Насельніцтва:	1451 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2155
Паштовы індэкс:	211870
СААТА:	2240828905
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°3′0″ пн. ш. 26°19′0″ у. д. / 55.05° пн. ш. 26.31667° у. д.Каардынаты: 55°3′0″ пн. ш. 26°19′0″ у. д. / 55.05° пн. ш. 26.31667° у. д.
	Лынтупы на мапе Беларусі ± Лынтупы
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Лы́нтупы^[2] — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Лынтупцы. Цэнтар сельсавету Пастаўскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 1451 чалавек^[1]. Знаходзяцца за 42 км ад Паставаў і за 4 км ад граніцы зь Летувою. Чыгуначная станцыя на лініі Падбродзе — Каралеўшчына, аўтамабільныя дарогі зьвязваюць мястэчка з Паставамі і Сьвірам.

Лынтупы — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны).

Назва

Тапонім Лынтупы ўтварыўся ад назвы ракі Лынтупкі, што ў балтаў і фінаў літаральна перакладаецца як 'птушыная рака'. Паводле Ёсіфа Быхаўца, такую назву паселішча магло атрымаць толькі ў часы знаходжаньня на тэрыторыі Беларусі балтаў (IV—IX стагодзьдзі)^[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Лынтупы датуецца 1385 годам^[4]. У 1459 годзе ваявода віленскі А. Даўгірдовіч фундаваў тут драўляны касьцёл Сьвятога Андрэя. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Лынтупы ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтваа. У розныя часы маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Бучынскіх, Астроўскіх, Гільзэнаў.

Паводле інвэнтару, на 1591 год у Лынтупах існаваў Рынак і 2 вуліцы — «Да млына» і «Да сяла Судоўскага», 28 дымоў. Сядзіба ўладара маёнтку складалася з старога дома з 6 памяшканьнямі і гаспадарчых пабудоваў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Лынтупы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, з 9 верасьня 1801 году ў Завілейскім павеце Віленскай губэрні. За часамі вызвольнага паўстаньня 5 траўня 1831 году ў мястэчка ўвайшлі аддзелы паўстанцаў, адкуль яны накіраваліся ў Ашмянскі павет. У 1843 годзе Лынтупы сталі цэнтрам воласьці Сьвянцянскага павету. У 1854—1939 гадох маёнтак належаў Бішэўскім.

Аэраздымак Лынтупаў часоў Першай сусьветнай вайны

На 1885 год у Лынтупах было 13 двароў, дзеялі касьцёл і юдэйскі малітоўны дом, працавалі валасная ўправа, школа (адкрылася ў 1866 годзе), багадзельня, 3 крамы і карчма, праводзіліся кірмашы. У 1897 годзе празь мястэчка прайшла чыгунка, якая злучыла Полацак зь Вільняю. У канцы XIX стагодзьдзя маёнтак Лынтупы складаўся зь мястэчка Лынтупаў, вёсак Шудаўцаў, Казнадзеюшкаў, Пожлікаў, Пешкаўцаў і засьценкаў Стукаўшчызны, Яўнелішкаў, Жакаў, Балдука, Сенькішкаў, або Балдучка, Трабуцішкаў, Ігнацішкаў (усе яны належалі да Лынтупскай сельскай суполкі). Празь мястэчка праходзіла вузкакалейка Новасьвянцяны — Глыбокае. У пачатку XX стагодзьдзя Бішэўскія збудавалі ў Лынтупах двухпавярховы мураваны палац (захаваўся), раней тут заклалі парк з рэдкімі пародамі дрэваў, выкапалі ўручную 3 ставы, якія злучаліся ручаямі. У 1904 годзе ў мястэчку пачаў працаваць вінакурны завод. У 1908 годзе на месцы ранейшага драўлянага збудавалі мураваны касьцёл. У 1909 годзе ў Лынтупах адкрылася расейская народная вучэльня.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Лынтупы занялі войскі Нямецкай імпэрыі, каля мястэчка праходзіла лінія фронту.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Лынтупы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[5]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Лынтупы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Сьвянцянскага павету. Мясцовую вучэльню рэарганізавалі ў прагімназію. На 1937 год у мястэчку было 194 двары.

У 1939 годзе Лынтупы ўвайшлі ў БССР, у Пастаўскі раён. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1967 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. 8 красавіка 2004 году Лынтупскі пасялковы савет расфармавалі, замест яго ўтварыўся Лынтупскі сельсавет (Лынтупы не ўваходзяць у яго склад, але зьяўляецца яго цэнтрам). 28 лютага 2011 году афіцыйна зацьвердзілі герб і сьцяг мястэчка^[6].

Мястэчка на старых здымках
Касьцёл
Інтэр'ер касьцёла
Палац
Брама

Мост цераз Лынтупку
Сынагога
Сьвянцянская вуліца
Чыгуначная станцыя

Насельніцтва

Дэмаграфія

XVI стагодзьдзе: 1591 год — 150 чал.
XIX стагодзьдзе: 1866 год — 477 чал., у тым ліку 406 каталікоў, 11 праваслаўных, 50 юдэяў, 6 эвангелістаў, 4 магамэтаніны^[7]; 1885 год — 214 чал.; 1897 год — 685 чал.
XX стагодзьдзе: 1975 год — 2 тыс. чал.; 1989 год — 2,1 тыс. чал.; 1997 год — 2,2 тыс. чал.; 1998 год — 2,1 тыс. чал.^[8]
XXI стагодзьдзе: 2004 год — 1,8 тыс. чал.; 2006 год — 1,8 тыс. чал.^[9]; 2008 год — 1,8 тыс. чал.; 2009 год — 1609 чал.^[10] (перапіс); 2016 год — 1519 чал.^[11]; 2017 год — 1478 чал.^[12]; 2018 год — 1451 чал.^[1]

Інфраструктура

У Лынтупах працуюць аптэка, лякарня, вэтэрынарны ўчастак, 2 дзіцячыя сады, сьпіртзавод, дом побыту, лясьніцтва, міліцэйскі пастарунак, 5 крамаў, лазьня, мэтэастанцыя, АТС, філія ашчаднага банку, філія ПМК-21, пажарная каманда, пошта, нафтабаза, электрастанцыя, цэх дрэваапрацоўкі, сталоўка, хлебанарыхтоўчае прадпрыемства, сярэдняя школа, бібліятэка.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Галубкова вуліца	Сьвянцянская вуліца
Бяз назвы	Рынак пляц

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці. Мэтэастанцыя. Пункты мытнага афармленьня Лынтупы-1 і 2.

У пачатку 1990-х гадоў у Лынтупах адкрыўся пашывачны цэх Віцебскай фабрыкі «Сьцяг індустрыялізацыі», пры саўгасе адкрыўся цэх намоткі электраматораў і трансфарматараў, у 1992 годзе дапаможны цэх пашыву дзіцячых куртак.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

У Лынтупскай школе дзее музэй «Беларуская хатка» (адкрыўся ў 1992 годзе намаганьнямі М. Нячаевай).

Славутасьці

На паўночны захад ад Лынтупаў знаходзіцца курганны могільнік балтаў X—XI стагодзьдзяў

Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала (1908—1914)
Могілкі старыя каталіцкія, капліцы
Сядзібна-паркавы комплекс Бішэўскіх (пач. ХХ ст.)

Галерэя

Краявіды Лынтупаў
Сядзіба Бішэўскіх
Сядзіба, вежа
Сядзіба парк
Каплічка

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 334.
^ Быхавец, І. Лынтупы // Роднае слова. — 1994. — № 11. — С. 74—77.
^ Зямчонак І., Мальцаў У. Лынтупы // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 407.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
^ Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных единиц Витебской области. Указ Президента Республики Беларусь от 28.02.2011 г. № 86 (рас.)
^ Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 851.
^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9. С. 383.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — ISBN 985-11-0155-9
Быхавец І. Лынтупы і наваколле: гістарычны нарыс. — Паставы, 1993. — 83 с.
Харэўскі С. Маршруты па Беларусі: Балдук mon amour // Наша Ніва 17 красавіка 2009 г.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884.

Вонкавыя спасылкі

[belstat2018-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 334.

[3] Быхавец, І. Лынтупы // Роднае слова. — 1994. — № 11. — С. 74—77.

[4] Зямчонак І., Мальцаў У. Лынтупы // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 407.

[at-5] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

[6] Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных единиц Витебской области. Указ Президента Республики Беларусь от 28.02.2011 г. № 86 (рас.)

[7] Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1884. S. 851.

[8] БЭ. — Мн.: 1999 Т. 9. С. 383.

[9] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[belstat-10] Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-11] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-12] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]