Гелена Ромэр-Ахенкоўская
Гелéна Ромэр-Ахенкоўская (польск. Romer-Ochenkowska Helena; 2 жніўня 1875, Вільня ― 26 сакавіка 1947, Торунь, Польшча) ― польская і беларуская пісьменьніца, публіцыстка, драматургіня, мастачка, пэдагогіца, а таксама асьветніца і грамадзкая дзяячка[1].
| Гелена Ромэр-Ахэнкоўская | |
| Helena Romer-Ochenkowska | |
 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Імя пры нараджэньні | Helena Antonina Rachela Römer |
| Псэўданімы | Scipio, Spectator, Widz |
| Нарадзілася | 2 жніўня 1875 Вільня |
| Памерла | 25 сакавіка 1947 Торунь, Польшча |
| Пахаваная | Торунь, Польшча |
| Бацькі | Альфрэд Ізідар Ромэр Ванда з Сулістроўскіх[d] |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | Пісьменьніца, журналістка, драматургіня, пэдагогіца, грамадзкая дзяячка, мастачка |
| Гады творчасьці | 1904 - 1947 |
| Жанр | проза, п'еса, артыкул, успаміны |
| Мова | польская |
| Дэбют | 1904 |
| Значныя творы | Majaki (1911), Swoi ludzie (1922), Tutejsi (1931) |
| Узнагароды |    |
ЖыцьцяпісРэдагаваць
Нарадзілася ў Вільні 2 жніўня 1875 году ў сям’і вядомага мастака Альфрэда Ізідара Ромэра і графіні Ванды Ромэр (з Сулістроўскіх). Калі Гелене споўніўся год, маці пераехала зь Вільні ў радавую сядзібу Каралінова (цяпер Пастаўскі раён, Віцебская вобласьць)[2].
Першапачатковую адукацыю атрымала дома. У 1884 г. бацька адправіў яе на вучобу ў платны Кракаўскі пансіён Люцыі Жэлешкевіч, які яна скончыла з адзнакай у 1892 г.[2]
Пасьля вяртаньня ў родны край стала прымаць актыўны ўдзел у культурна-асьветніцкім жыцьці. У Камаях адкрыла гарбатны салён, які стаў своеасаблівым цэнтрам для ейнай далейшай дзейнасьці. Арганізавала 6 перасоўных бібліятэкаў: у Каралінове, Камаях, Кабыльніку (Нарач), Сьвіры, Лынтупах і Вішнёве[3].
У Камаях, Канябічах і Каралінаве за свой кошт адкрыла тры школы, у якіх навучалася па 50-60 вучняў. У школе ў Каралінове заняткі праводзіла сама. Школы працавалі таемна, бо царскія ўлады не дазвалялі адчыняць прыватныя школы[3].
У 1904 г. выйшла замуж за Гэнрыха Ахянкоўскага (1872 — 21.02.1925). Некаторы час жылі ў яго сядзібе Вуюўка пад Радзімінам. Шлюб аказаўся непрацяглым і праз пару гадоў яны разьвяліся. Дзяцей у іх не было[2].
У 1905 г. напісала і выдала падручнік па геаграфіі пад назвай «Што ёсьць на небе і зямлі» (у 1926 г. падручнік быў перавыдадзены восем разоў). На аснове асабістага пэдагагічнага досьведу напісала мэтадычку "Парады для народных настаўнікаў"[2].
У 1906—1908 гг. навучалася ў Францыі ў Школе вышэйшых сацыяльных навук (École des Hautes Études Sociales). За час вучобы падрыхтавала дасьледаваньне пра францускую сыстэму адукацыі — "Szkola Batiniolska w Paryzu"[1].
Працягнула навучаньне ў Бэльгіі. За час навучаньня ва ўнівэрсытэце на факультэце журналістыкі і грамадхкіх навук напісала працу "Нямецкая іміграцыя ў Польшчу і Расію" ("Immigration allemands en Russie et en Pologne"). Атрымала дыплём журналісткі[1].
1915–1916 гадах у Вільні выкладала гісторыю Польшчы на папулярных рамесьніцкіх курсах Зыгманта Наградзкага, а ў Народным унівэрсытэце імя А. Міцкевіча навучала польскай мове малапісьменных дарослых. У канцы 1916 году паехала ў Варшаву, дзе працавла ў “Гуртку полек”, ладзіла бібліятэкі, займалася раздачай ежы для галадаючых, супрацоўнічала з Чырвоным Крыжам. Дасылала допісы ў “Ілюстраваны тыгоднік”, “Свет”, “Плюшч” і іншыя, працягвала гарачы ўдзел у палітычным жыцьці, бязьзьменна стоячы на баку Ю. Пілсудзкага[1].
У 1919 г. стала працаваць у віленскай газэце "Наш край" (Nasz Kraj)[2].
14.07.1920 г. бальшавікі ў Вільні арыштавалі Гелену Ромэр-Ахянкоўскую. Яе адпусьцілі толькі дзякуючы заступніцтву летувісаў М. Біржышкі і А. Алекнавічуса, аднак яна была вымушаная хавацца[4].
У 1939 г. у Заходнюю Беларусь прыйшла Чырвоная армія. Маёнтак нацыяналізавалі разам з кватэрамі Ромэраў у Вільні, а ў сядзібе ў Каралінове адкрылі бальніцу. Гелена ў сьпешным парадку перадала кнігі свайго бацькі ў бібліятэку Вільні (цяпер бібліятэка імя Ўрублеўскіх Акадэміі навук Летувы). Гелену і ейную маці, якой было 86 гадоў, не адправілі ў Сібір з прычыны заступніцтва за іх мясцовых жыхароў[3].
У красавіку 1945 г. выехала на пастаяннае месца жыхарства ў Торунь (Польшча), пасялілася з сваячкай Геленай Фэліцыянаўнай Ромер (1860—1946)[2].
Памерла 26 сакавіка 1947 году, пахаваная на могілках сьв. апостала Якуба ў Торуні[5].
ТворчасьцьРэдагаваць
Дэбютавала ў 1904 годзе вершаванай п'есай «Karylla czyli miłość patriotyczna»[4].
У 1908 годзе апублікавала найбольш слынны свой твор — аповесьць “Маякі”(“Прывіды”). Сучасьнікі адзначалі аповесьць “Маякі”, як цікавы і сур’ёзны твор, дзе яна закранае рэгіянальныя праблемы. Аповесьць была апублікаваная ў зборніку “Бібліятэчка выдатных твораў” (Варшава, 1910 год). Тагачасны літаратурны крытык Зыгмант Любіч-Залескі хваліў аповесьць за “мастацкую шляхетнасьць”[2].
Гелена Ромэр-Ахенкоўская — аўтарка шматлікіх брашурак і артыкулаў, каштоўных для вывучэньня мінулага Віленскага краю: “Кароткая гісторыя асьветы на Беларусі і Літве”(1919), ”Гісторыя двух абразоў: у Чанстахове і Вострай Браме” (1919), “Як здабылі незалежнасьць”, “Даведнік па Вільні”. Супрацоўнічала з радыёвяшчаньнем, апрацавала шмат радыёперадачаў, у тым ліку “Віленская Вялікодная ютрань ў 1910 годзе”, “Віленская батлейка”, “1863 год на Літве”, “Вігілія ў Навагрудку ў Міцкевічаў”, аставіла ў рукапісе дзёньнік “Стан душы Г. Ромэр у розных фазах (псыхалагічныя нататкі)”, які вяла ў Каралінове ў 1895–97 годзе[6].
Падпісвалася крыптанімамі Hro, H., R., H.R., Hr., r. ці псэўданімамі Spectator, Widz, Scypio[2].
Як дзядуля і бацька, мела здольнасьць да выяўленчага мастацтва, добра малявала. У 1911 годзе на выставе былі прадстаўленыя ейныя этуды і пэйзажная карціна “Дарога”. Захаваліся наступныя працы мастачкі: “Партрэт Міхала Казімера Ромэра”, “Коні на лузе”, “Каровы ў бярозавым гаі”, якія яна намалявала ў маладосьці. Ейнаму пэндзлю належаць таксама працы “Вуліца шкляроў у Вільні”, “Пэйзаж з трысьцём”, “Пэйзаж”, “Пляц і касьцёл Усіх Сьвятых у Вільні” і іншыя[2].
ТворыРэдагаваць
• Karylla czyli miłość patriotyczna (1904) — п’еса,
• Majaki (1911) — аповесьць,
• Swoi ludzie (1922) — зборнік навэляў,
• Wesele na Wileńszczyźnie (1929) — п’еса,
• Tutejsi (1931) — зборнік навэляў,
• Rok 1863 na Litwie (1934) — п’еса.
КрыніцыРэдагаваць
- ^ а б в г Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 625–626.
- ^ а б в г д е ё ж з Яська Драўніцкі, Гэлена Ромэр-Ахэнкоўская, arche.by, 21.02.2013, https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/10859
- ^ а б в Cecylia Gajkowska: Romer-Ochenkowska Helena. W: Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. T. 2: N-Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
- ^ а б Helena Romer-Ochenkowska, Encyklopedia teatru polskiego (krytycy), https://encyklopediateatru.pl/krytyk/82473/-
- ^ Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Пастаўскага раёну. — Мінск: БЕЛТА, 2001.- С.121.
- ^ Гэта варта ведаць жыхарам Пастаўшчыны. Ч. 1./ укладальнік М. Гіль. — Паставы: «Сумежжа», 2016. — с.34-36.