Вікіпэдыя

Эрнэст Рэзэрфорд

брытанскі фізык новазэляндзкага паходжаньня, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі ў хіміі

Эрнэ́ст Рэ́зэрфорд (па-ангельску: Ernest Rutherford; 30 жніўня 1871, Спрынг Грув, Новая Зэляндыя — 19 кастрычніка 1937, Кембрыдж, Ангельшчына) — брытанскі фізык новазэляндзкага паходжаньня. Вядомы як «бацька» ядзернай фізыкі[12] і найвялікшым экспэрымэнтатарам з часоў Майкла Фарадэя[13]. Рэзэрфорд стварыў плянэтарную мадэль атама. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па хіміі 1908 году за дасьледаваньні распаду элемэнтаў і хіміі радыяактыўных рэчываў. Стаў першым Нобэлеўскім ляўрэатам з Акіяніі і першым, хто выканаў працу, за якую атрымаў узнагароду, у Канадзе.

Эрнэст Рэзэрфорд
па-ангельску: Ernest Rutherford[1]
Дата нараджэньня 30 жніўня 1871(1871-08-30)[1][2][3][…]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 19 кастрычніка 1937(1937-10-19)[5][1][2][…] (66 гадоў)
Месца сьмерці
Месца пахаваньня
Месца вучобы
Занятак ядзерны фізык, хімік, фізык, прафэсар, палітык, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра фізыка[1][8], ядзерная фізыка[1][8], хімія[8] і радыяактыўнасьць[8]
Месца працы
Вядомы як «бацька» ядзернай фізыкі
Навуковая ступень бакаляўр мастацтваў[d][9], магістар мастацтваў[d][9], бакаляўр навук[d][9] і доктар навук[d][9]
Навуковы кіраўнік Аляксандар Ўільям Бікертан[d] і Джозэф Джон Томсан[10]
Вучні Нільс Бор[1], Чарлз Галтан Дарвін[d], Пётар Капіца, Марк Оліфант[d], Патрык Блэкет[d], Ганс Вільгельм Гайгер, Фрэдэрык Содзі, Эрнэст Ўолтан[d], Джэймз Чадўік, Джон Дуглас Кокрафт[d], Эдўард Віктар Эплтан[d] і Ота Ган
Бацька Джэймз Рэзэрфорд[d][2]
Маці Марта Томпсан[d][11]
Дзеці Айлін Мэры Рэфэрорд[d][2]
Узнагароды
рыцар-бакаляўр мэдаль Гэктара[d] (1916) Нобэлеўская прэмія ў галіне хіміі (1908) мэдаль Матэўччы[d] (1913) Мэдаль Коплі мэдаль Франкліна[d] (1924) мэдаль Эліята Крэсана[d] (1910) сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] Фарадэеўская лекцыя[d] (1936) мэдаль Вільгэльма Экснэра[d] (1936) мэдаль Фарадэя[d] (1930) мэдаль Румфорда[d] (1904) мэдаль Альбэрта[d] (1928) Бэйкераўская лекцыя[d] (1920, 1904) ганаровы сябра Каралеўскага таварыства Тэ Апарангі[d] (1919) ганаровы сябра Эдынбурскага каралеўскага таварыства[d] лекцыя Гатры[d] (1927) мэдаль Т. К. Сыдэя[d] (1933) прэмія Брэса[d] (1903) ордэн Заслугаў Сыліманаўская лекцыя[d] (1905) мэдаль Барнарда[d] (1910) Кельвінаўская лекцыя[d] (1922) мэдаль і прэмія Майкла Фарадэя[d] мэдаль Эчэгарая[d] (1931) мэдаль Далтана[d] (1919)
Подпіс Выява аўтографу

Біяграфія рэдагаваць

Раньнія гады рэдагаваць

Рэзэрфорд нарадзіўся ў невялічкім новазэляндзкім мястэчку Спрынг Грув (па-ангельску: Spring Grove), які месьціцца каля іншага мястэчка Нэльсан. Бацька — Джэймз Рэзэрфорд, маці — Марта Томсан. Эрнэст быў чацьвертым дзіцём у сям’і з дванаццаці.

Навучаўся ў каледжы Нэльсана паміж 1887 і 1889 гадамі. Ён таксама гуляў у школьнай камандзе па рэгбі[14]. Яму прапанавалі кадэцкую пасаду на дзяржаўнай службе, але ён адмовіўся, бо ў каледжы заставалася вучыцца яшчэ 15 месяцаў. Выдатна скончыў каледж у Нэльсане, атрымаўшы 580 балаў з 600 магчымых[15] і прэмію ў 50 фунтаў дзеля працягу навучаньня ў Кэнтэрбэрыйскім каледжы ў Крайстчэрчы[16]. У гэтым каледжы навучаўся з 1890 па 1894 гады. Падчас вучобы быў сябрам дыскусійнага і навуковага таварыстваў[14].

Ягоная магістарская праца, што была напісана ў 1892 годзе, тычылася выяўленьня высокачастасных радыёхваляў, існаваньне якіх было даказана ў 1888 годзе нямецкім фізыкам Гайнрыхам Гэрцам[17]. У 1895 годзе, пасьля атрыманьня ступені бакаляўра прыродазнаўчых навук і двух гадоў дасьледаваньняў у вобласьці электрычнасьці, Рэзэрфорд накіраваўся ў Ангельшчыну дзеля далейшага навучаньня ў Кавэндыскай лябараторыі Кембрыдзкага ўнівэрсытэта пад кіраўніцтвам Джозэфа Дж. Томсана[18][19]. Навуковец стаў адным зь першых людзей, хто ня маючы дыплёму Кембрыдзакага ўнівэрсытэту быў дапушчаны ў ім да навуковай справы.

Навуковая дзейнасьць рэдагаваць

У 1898 годзе Рэзэрфорд дапамагаў Р. Оўэнсу праводзіць дасьледаваньні тору з дапамогай электраскопу. Газ, які выдзяляе радыёактыўны тор, Рэзэрфорд назваў «эманацыяй тору»[20]. Эрнэст зрабіў адкрыцьцё альфа- й бэта-выпраменьваньняў, адзін з ізатопаў радона й мноства іншых ізатопаў. Растлумачыў на выснове ўласьцівасьцяў радону радыяактыўнасьць тору, адкрыў і растлумачыў радыяактыўнае пераўтварэньне хімічных элемэнтаў, стварыў тэорыю радыяактыўнага распаду, рашчапіў атам азоту, выявіў існаваньне пратону.

Даказаў, што альфа-часьцінка — ядро гелю. Паставіўшы экспэрымэнт па расьсейваньню альфа-часьцінак на мэталічнай фальзе, вывеў формулу Рэзэрфорда. Зрабіў выснову, што ў атаме існуе масіўнае ядро. Стварыў плянэтарную тэорыю будовы атама. Першым адкрыў стварэньне новых хімічных элемэнтаў пры распадзе цяжкіх хімічных радыяактыўных элемэнтаў.[21]

Сьмерць рэдагаваць

Некаторы час перад сьмерцю Рэзэрфорд меў кілу, якая празь бязьдзейнасьць навукоўца павялічылася, у выніку чаго ён моцна захварэў. Не зважаючы на тэрміновую мэдычную апэрацыю ў Лёндане, навуковец памёр праз чатыры дні ў Кембрыджы 19 кастрычніка 1937 году ў веку 66 гадоў. Чыньнікам сьмерці лекары назвалі паралюш кішачніка[22]. Пасьля быў крэмаваны ў крэматорыі Голдэрз-Грын[22]. Рэзэрфорд быў уганараваны пахаваньнем ва Ўэстмінстэрскім абацтве, побач з Ісакам Ньютанам і іншымі знакамітымі брытанскімі навукоўцамі[23].

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ а б в г д е ё ж з і к л м Ernest Rutherford
  2. ^ а б в г Lundy D. R. Ernest Rutherford, 1st and last Baron Rutherford of Nelson // The Peerage (анг.)
  3. ^ 1st Baron Rutherford of Nelson Rutherford Ernest // KNAW Past Members (анг.)
  4. ^ а б Badash L. Ernest Rutherford // Encyclopædia Britannica (анг.)
  5. ^ Капица П. Л. Резерфорд Эрнест // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1975. — Т. 21 : Проба — Ременсы. — С. 582.
  6. ^ www.accademiadellescienze.it (італ.)
  7. ^ http://www.westminster-abbey.org/our-history/famous-people?collection=wma-people&query=ernest+rutherford
  8. ^ а б в г Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
  9. ^ а б в г Earnest Rutherford
  10. ^ Матэматычная генеалогія (анг.) — 1997.
  11. ^ Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
  12. ^ «Ernest Rutherford». Environmental Health and Safety Office of Research Regulatory Support. Michigan State University.
  13. ^ «Ernest Rutherford». Encyclopedia Britannica.
  14. ^ а б Campbell, John. «Rutherford, Ernest 1871—1937». Dictionary of New Zealand Biography. Ministry for Culture and Heritage.
  15. ^ «The Marlborough Express. Published Every Evening Wednesday, January 5, 1887. Local and General News». Papers Past.
  16. ^ Рук Н. С. Біяграфія Эрнэста Ратэрфорда  (рас.)
  17. ^ РЕЗЕРФОРД (Rutherford), Эрнест  (рас.)
  18. ^ Голин Г. М. Клясыкі фізычнай навукі: Кароткія творчыя партрэты = Классики физической науки: Краткие творческие портреты. — Мн.: Выш. школа, 1981. — С. 97.
  19. ^ «Ernest Rutherford and Frederick Soddy». American Physical Society.
  20. ^ Резерфорд Э. Сорок лет развития физики // Рэзэрфорд — навуковец і настаўнік = Резерфорд - ученый и учитель. — Москва: "Наука", 1973. — С. 7.
  21. ^ Д. Данин Резерфорд. — Молодая гвардия, 1966. — 624 с. — (Жизнь замечательных людей). — 90 000 ас.
  22. ^ а б «The Complete Peerage, Volume XIII — Peerage Creations, 1901–1938». St Catherine’s Press. 1949. — С. 495.
  23. ^ Heilbron, J. L. (12.06.2003). «Ernest Rutherford: And the Explosion of Atoms». Oxford University Press. — С. 123—124. — ISBN 978-0-19-512378-4.

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Эрнэст_Рэзэрфорд&oldid=2507015»