Эрнэст Рэзэрфорд

Эрнэст Рэзэрфорд
	Эрнэст Рэзэрфорд
	па-ангельску: Ernest Rutherford
Дата нараджэньня	30 жніўня 1871[…]
Месца нараджэньня	Спрынг-Грув[d], Тасман[d], Новая Зэляндыя;
Дата сьмерці	19 кастрычніка 1937[…] (66 гадоў)
Месца сьмерці	Кембрыдж, Ангельшчына, Вялікабрытанія;
Месца пахаваньня	Ўэстмінстэрскае абацтва;
Месца вучобы	Кэнтэрбэрыйскі ўнівэрсытэт[d]; Кембрыдзкі ўнівэрсытэт; Трыніці-каледж[d]; Каледж Нэльсан[d];
Занятак	ядзерны фізык, хімік, фізык, прафэсар, палітык, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	фізыка, ядзерная фізыка, хімія і радыяактыўнасьць
Месца працы	Манчэстэрскі ўнівэрсытэт Вікторыі[d]; Унівэрсытэт Макгіла[d]; Кавэндыская лябараторыя[d]; Манчэстэрскі ўнівэрсытэт[d];
Вядомы як	«бацька» ядзернай фізыкі
Сябра ў	ордэн Заслугаў[d], Лёнданскае каралеўскае таварыства, Нямецкая акадэмія навук Леапальдына[d], Папская акадэмія навук[d], Баварская акадэмія навук[d], Акадэмія навук СССР[d], Швэдзкая каралеўская акадэмія навук, Француская акадэмія навук, Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d], Расейская акадэмія навук, Пруская акадэмія навук[d], Амэрыканскае філязофскае таварыства[d], Нацыянальная акадэмія навук Італіі[d], Нідэрляндзкая каралеўская акадэмія навук[d], Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Манчэстэрскае літаратурна-філасофскае таварыства[d] і Турынская акадэмія навук[d]
Навуковая ступень	бакаляўр мастацтваў[d], магістар мастацтваў[d], бакаляўр навук[d] і доктар навук[d]
Навуковы кіраўнік	Аляксандар Ўільям Бікертан[d] і Джозэф Джон Томсан
Вучні	Нільс Бор, Чарлз Галтан Дарвін[d], Пётар Капіца, Марк Оліфант[d], Патрык Блэкет[d], Ганс Вільгельм Гайгер, Фрэдэрык Содзі, Эрнэст Ўолтан[d], Джэймз Чадўік, Джон Дуглас Кокрафт[d], Эдўард Віктар Эплтан[d] і Ота Ган
Бацька	Джэймз Рэзэрфорд[d]
Маці	Марта Томпсан[d]
Дзеці	Айлін Мэры Рэфэрорд[d]
Узнагароды	мэдаль Гэктара[d] (1916) мэдаль Матэўччы[d] (1913) мэдаль Франкліна[d] (1924) мэдаль Эліята Крэсана[d] (1910) сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] Фарадэеўская лекцыя[d] (1936) мэдаль Вільгэльма Экснэра[d] (1936) мэдаль Фарадэя[d] (1930) мэдаль Румфорда[d] (1904) мэдаль Альбэрта[d] (1928) Бэйкераўская лекцыя[d] (1920, 1904) ганаровы сябра Каралеўскага таварыства Тэ Апарангі[d] (1919) ганаровы сябра Эдынбурскага каралеўскага таварыства[d] лекцыя Гатры[d] (1927) мэдаль Т. К. Сыдэя[d] (1933) прэмія Брэса[d] (1903) Сыліманаўская лекцыя[d] (1905) мэдаль Барнарда[d] (1910) Кельвінаўская лекцыя[d] (1922) мэдаль і прэмія Майкла Фарадэя[d] мэдаль Эчэгарая[d] (1931) мэдаль Далтана[d] (1919) ганаровы доктар Парыскага ўнівэрсытэту[d] (1925)
Подпіс
	Эрнэст Рэзэрфорд у Вікісховішчы

Эрнэ́ст Рэ́зэрфорд (па-ангельску: Ernest Rutherford; 30 жніўня 1871, Спрынг Грув, Новая Зэляндыя — 19 кастрычніка 1937, Кембрыдж, Ангельшчына) — брытанскі фізык новазэляндзкага паходжаньня. Вядомы як «бацька» ядзернай фізыкі^[15] і найвялікшым экспэрымэнтатарам з часоў Майкла Фарадэя^[16]. Рэзэрфорд стварыў плянэтарную мадэль атама. Ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па хіміі 1908 году за дасьледаваньні распаду элемэнтаў і хіміі радыяактыўных рэчываў. Стаў першым Нобэлеўскім ляўрэатам з Акіяніі і першым, хто выканаў працу, за якую атрымаў узнагароду, у Канадзе.

Біяграфія

Раньнія гады

Рэзэрфорд нарадзіўся ў невялічкім новазэляндзкім мястэчку Спрынг Грув (па-ангельску: Spring Grove), які месьціцца каля іншага мястэчка Нэльсан. Бацька — Джэймз Рэзэрфорд, маці — Марта Томсан. Эрнэст быў чацьвертым дзіцём у сям’і з дванаццаці.

Навучаўся ў каледжы Нэльсана паміж 1887 і 1889 гадамі. Ён таксама гуляў у школьнай камандзе па рэгбі^[17]. Яму прапанавалі кадэцкую пасаду на дзяржаўнай службе, але ён адмовіўся, бо ў каледжы заставалася вучыцца яшчэ 15 месяцаў. Выдатна скончыў каледж у Нэльсане, атрымаўшы 580 балаў з 600 магчымых^[18] і прэмію ў 50 фунтаў дзеля працягу навучаньня ў Кэнтэрбэрыйскім каледжы ў Крайстчэрчы^[19]. У гэтым каледжы навучаўся з 1890 па 1894 гады. Падчас вучобы быў сябрам дыскусійнага і навуковага таварыстваў^[17].

Ягоная магістарская праца, што была напісана ў 1892 годзе, тычылася выяўленьня высокачастасных радыёхваляў, існаваньне якіх было даказана ў 1888 годзе нямецкім фізыкам Гайнрыхам Гэрцам^[20]. У 1895 годзе, пасьля атрыманьня ступені бакаляўра прыродазнаўчых навук і двух гадоў дасьледаваньняў у вобласьці электрычнасьці, Рэзэрфорд накіраваўся ў Ангельшчыну дзеля далейшага навучаньня ў Кавэндыскай лябараторыі Кембрыдзкага ўнівэрсытэта пад кіраўніцтвам Джозэфа Дж. Томсана^[21]^[22]. Навуковец стаў адным зь першых людзей, хто ня маючы дыплёму Кембрыдзакага ўнівэрсытэту быў дапушчаны ў ім да навуковай справы.

Навуковая дзейнасьць

У 1898 годзе Рэзэрфорд дапамагаў Р. Оўэнсу праводзіць дасьледаваньні тору з дапамогай электраскопу. Газ, які выдзяляе радыёактыўны тор, Рэзэрфорд назваў «эманацыяй тору»^[23]. Эрнэст зрабіў адкрыцьцё альфа- й бэта-выпраменьваньняў, адзін з ізатопаў радона й мноства іншых ізатопаў. Растлумачыў на выснове ўласьцівасьцяў радону радыяактыўнасьць тору, адкрыў і растлумачыў радыяактыўнае пераўтварэньне хімічных элемэнтаў, стварыў тэорыю радыяактыўнага распаду, рашчапіў атам азоту, выявіў існаваньне пратону.

Даказаў, што альфа-часьцінка — ядро гелю. Паставіўшы экспэрымэнт па расьсейваньню альфа-часьцінак на мэталічнай фальзе, вывеў формулу Рэзэрфорда. Зрабіў выснову, што ў атаме існуе масіўнае ядро. Стварыў плянэтарную тэорыю будовы атама. Першым адкрыў стварэньне новых хімічных элемэнтаў пры распадзе цяжкіх хімічных радыяактыўных элемэнтаў.^[24]

Сьмерць

Некаторы час перад сьмерцю Рэзэрфорд меў кілу, якая празь бязьдзейнасьць навукоўца павялічылася, у выніку чаго ён моцна захварэў. Не зважаючы на тэрміновую мэдычную апэрацыю ў Лёндане, навуковец памёр праз чатыры дні ў Кембрыджы 19 кастрычніка 1937 году ў веку 66 гадоў. Чыньнікам сьмерці лекары назвалі паралюш кішачніка^[25]. Пасьля быў крэмаваны ў крэматорыі Голдэрз-Грын^[25]. Рэзэрфорд быў уганараваны пахаваньнем ва Ўэстмінстэрскім абацтве, побач з Ісакам Ньютанам і іншымі знакамітымі брытанскімі навукоўцамі^[26].

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п ^р ^с ^т ^у ^ф ^х ^ц ^ч ^ш Ernest Rutherford
^ ^а ^б ^в ^г Lundy D. R. Ernest Rutherford, 1st and last Baron Rutherford of Nelson // The Peerage (анг.)
^ 1st Baron Rutherford of Nelson Rutherford Ernest // KNAW Past Members (анг.)
^ ^а ^б Badash L. Ernest Rutherford // Encyclopædia Britannica (анг.)
^ Капица П. Л. Резерфорд Эрнест // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1975. — Т. 21 : Проба — Ременсы. — С. 582.
^ ^а ^б www.accademiadellescienze.it (італ.)
^ http://www.westminster-abbey.org/our-history/famous-people?collection=wma-people&query=ernest+rutherford
^ ^а ^б ^в ^г Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
^ Ernest rutherford
^ www.pas.va (анг.)
^ NNDB (анг.) — 2002.
^ ^а ^б ^в ^г Earnest Rutherford
^ Матэматычная генеалогія (анг.) — 1997.
^ Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
^ «Ernest Rutherford». Environmental Health and Safety Office of Research Regulatory Support. Michigan State University.
^ «Ernest Rutherford». Encyclopedia Britannica.
^ ^а ^б Campbell, John. «Rutherford, Ernest 1871—1937». Dictionary of New Zealand Biography. Ministry for Culture and Heritage.
^ «The Marlborough Express. Published Every Evening Wednesday, January 5, 1887. Local and General News». Papers Past.
^ Рук Н. С. Біяграфія Эрнэста Ратэрфорда (рас.)
^ РЕЗЕРФОРД (Rutherford), Эрнест (рас.)
^ Голин Г. М. Клясыкі фізычнай навукі: Кароткія творчыя партрэты = Классики физической науки: Краткие творческие портреты. — Мн.: Выш. школа, 1981. — С. 97.
^ «Ernest Rutherford and Frederick Soddy». American Physical Society.
^ Резерфорд Э. Сорок лет развития физики // Рэзэрфорд — навуковец і настаўнік = Резерфорд - ученый и учитель. — Москва: "Наука", 1973. — С. 7.
^ Д. Данин Резерфорд. — Молодая гвардия, 1966. — 624 с. — (Жизнь замечательных людей). — 90 000 ас.
^ ^а ^б «The Complete Peerage, Volume XIII — Peerage Creations, 1901—1938». St Catherine’s Press. 1949. — С. 495.
^ Heilbron, J. L. (12.06.2003). «Ernest Rutherford: And the Explosion of Atoms». Oxford University Press. — С. 123—124. — ISBN 978-0-19-512378-4.

Вонкавыя спасылкі

Біяграфія на сайце «Навука й тэхніка» (рас.)
Біяграфія на афіцыйным сайце Нобэлеўскай арганізацыі (анг.)
The Rutherford Museum (анг.)
Rutherford Scientist Supreme (анг.)

[_a254c4013aee5ef0-1] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п ^р ^с ^т ^у ^ф ^х ^ц ^ч ^ш Ernest Rutherford

[_09fdfd42adaf40b7-2] а ^б ^в ^г Lundy D. R. Ernest Rutherford, 1st and last Baron Rutherford of Nelson // The Peerage (анг.)

[_0b452d28a0b60148-3] 1st Baron Rutherford of Nelson Rutherford Ernest // KNAW Past Members (анг.)

[_573722c532408b26-4] а ^б Badash L. Ernest Rutherford // Encyclopædia Britannica (анг.)

[_86c9f667c616f323-5] Капица П. Л. Резерфорд Эрнест // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1975. — Т. 21 : Проба — Ременсы. — С. 582.

[_a01a54ef9f25eecd-6] а ^б www.accademiadellescienze.it (італ.)

[_2f5141c95c890fbd-7] ttp://www.westminster-abbey.org/our-history/famous-people?collection=wma-people&query=ernest+rutherford

[_c97a2199ad6e07a2-8] а ^б ^в ^г Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі

[_39a600a9979628d0-9] Ernest rutherford

[_f86e3acdc168a992-10] www.pas.va (анг.)

[_e654e4c21cac9b91-11] NNDB (анг.) — 2002.

[_40251b336139860b-12] а ^б ^в ^г Earnest Rutherford

[_5897210b0c08b5e3-13] Матэматычная генеалогія (анг.) — 1997.

[_44ef287ed222956b-14] Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.

[15] «Ernest Rutherford». Environmental Health and Safety Office of Research Regulatory Support. Michigan State University.

[16] «Ernest Rutherford». Encyclopedia Britannica.

[Dictionary-17] а ^б Campbell, John. «Rutherford, Ernest 1871—1937». Dictionary of New Zealand Biography. Ministry for Culture and Heritage.

[18] «The Marlborough Express. Published Every Evening Wednesday, January 5, 1887. Local and General News». Papers Past.

[19] Рук Н. С. Біяграфія Эрнэста Ратэрфорда (рас.)

[20] РЕЗЕРФОРД (Rutherford), Эрнест (рас.)

[21] Голин Г. М. Клясыкі фізычнай навукі: Кароткія творчыя партрэты = Классики физической науки: Краткие творческие портреты. — Мн.: Выш. школа, 1981. — С. 97.

[22] «Ernest Rutherford and Frederick Soddy». American Physical Society.

[23] Резерфорд Э. Сорок лет развития физики // Рэзэрфорд — навуковец і настаўнік = Резерфорд - ученый и учитель. — Москва: "Наука", 1973. — С. 7.

[24] Д. Данин Резерфорд. — Молодая гвардия, 1966. — 624 с. — (Жизнь замечательных людей). — 90 000 ас.

[Peerage-25] а ^б «The Complete Peerage, Volume XIII — Peerage Creations, 1901—1938». St Catherine’s Press. 1949. — С. 495.

[26] Heilbron, J. L. (12.06.2003). «Ernest Rutherford: And the Explosion of Atoms». Oxford University Press. — С. 123—124. — ISBN 978-0-19-512378-4.

[15]

[16]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

Эрнэст Рэзэрфорд
па-ангельску: Ernest Rutherford^[1]

Дата нараджэньня	30 жніўня 1871(1871-08-30)^[1]^[2]^[3]^[…]
Месца нараджэньня	Спрынг-Грув^[d], Тасман^[d], Новая Зэляндыя^[4]
Дата сьмерці	19 кастрычніка 1937(1937-10-19)^[5]^[1]^[2]^[…] (66 гадоў)
Месца сьмерці	Кембрыдж, Ангельшчына, Вялікабрытанія^[6]^[4]
Месца пахаваньня	Ўэстмінстэрскае абацтва^[7]^[1]
Месца вучобы	Кэнтэрбэрыйскі ўнівэрсытэт^[d]^[1] Кембрыдзкі ўнівэрсытэт^[1] Трыніці-каледж^[d]^[1] Каледж Нэльсан^[d]^[1]
Занятак	ядзерны фізык, хімік, фізык, прафэсар, палітык, прафэсар унівэрсытэту
Навуковая сфэра	фізыка^[1]^[8], ядзерная фізыка^[1]^[8], хімія^[8] і радыяактыўнасьць^[8]
Месца працы	Манчэстэрскі ўнівэрсытэт Вікторыі^[d]^[1] Унівэрсытэт Макгіла^[d]^[1] Кавэндыская лябараторыя^[d] Манчэстэрскі ўнівэрсытэт^[d]
Вядомы як	«бацька» ядзернай фізыкі
Сябра ў	ордэн Заслугаў^[d]^[1], Лёнданскае каралеўскае таварыства^[1], Нямецкая акадэмія навук Леапальдына^[d]^[9], Папская акадэмія навук^[d]^[10]^[1], Баварская акадэмія навук^[d]^[1], Акадэмія навук СССР^[d]^[1], Швэдзкая каралеўская акадэмія навук^[1], Француская акадэмія навук^[1], Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук^[d]^[1], Расейская акадэмія навук^[1], Пруская акадэмія навук^[d]^[1], Амэрыканскае філязофскае таварыства^[d]^[11]^[1], Нацыянальная акадэмія навук Італіі^[d]^[1], Нідэрляндзкая каралеўская акадэмія навук^[d], Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Манчэстэрскае літаратурна-філасофскае таварыства^[d] і Турынская акадэмія навук^[d]^[6]
Навуковая ступень	бакаляўр мастацтваў^[d]^[12], магістар мастацтваў^[d]^[12], бакаляўр навук^[d]^[12] і доктар навук^[d]^[12]
Навуковы кіраўнік	Аляксандар Ўільям Бікертан^[d] і Джозэф Джон Томсан^[13]
Вучні	Нільс Бор^[1], Чарлз Галтан Дарвін^[d], Пётар Капіца, Марк Оліфант^[d], Патрык Блэкет^[d], Ганс Вільгельм Гайгер, Фрэдэрык Содзі, Эрнэст Ўолтан^[d], Джэймз Чадўік, Джон Дуглас Кокрафт^[d], Эдўард Віктар Эплтан^[d] і Ота Ган
Бацька	Джэймз Рэзэрфорд^[d]^[2]
Маці	Марта Томпсан^[d]^[14]
Дзеці	Айлін Мэры Рэфэрорд^[d]^[2]
Узнагароды	мэдаль Гэктара^[d] (1916) мэдаль Матэўччы^[d] (1913) мэдаль Франкліна^[d] (1924) мэдаль Эліята Крэсана^[d] (1910) сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства^[d] Фарадэеўская лекцыя^[d] (1936) мэдаль Вільгэльма Экснэра^[d] (1936) мэдаль Фарадэя^[d] (1930) мэдаль Румфорда^[d] (1904) мэдаль Альбэрта^[d] (1928) Бэйкераўская лекцыя^[d] (1920, 1904) ганаровы сябра Каралеўскага таварыства Тэ Апарангі^[d] (1919) ганаровы сябра Эдынбурскага каралеўскага таварыства^[d] лекцыя Гатры^[d] (1927) мэдаль Т. К. Сыдэя^[d] (1933) прэмія Брэса^[d] (1903) Сыліманаўская лекцыя^[d] (1905) мэдаль Барнарда^[d] (1910) Кельвінаўская лекцыя^[d] (1922) мэдаль і прэмія Майкла Фарадэя^[d] мэдаль Эчэгарая^[d] (1931) мэдаль Далтана^[d] (1919) ганаровы доктар Парыскага ўнівэрсытэту^[d] (1925)
Подпіс
Эрнэст Рэзэрфорд у Вікісховішчы