Славакі

заходнеславянскі народ
(Перанакіравана з «Славак»)

Слава́кі (па-славацку: Slováci) — заходнеславянскі народ, які зьяўляецца асноўным насельніцтвам Славаччыны і размаўляе на славацкай мове.

Славакі
Slováci, адз. лік Slovák, жаноч. Slovenka, жаноч. множн. Slovenky
Агульная колькасьць 6—7 мільёнаў
Рэгіёны пражываньня Славаччына: 4 600 000
Злучаныя Штаты: 790 000[1]
Чэхія: 200 000[2]
Канада: 100 000[1]
Сэрбія: 59 021
Украіна: 45 000[3]
Ірляндыя: 30 000[1]
Аўстрыя: 25 000[1]
Нямеччына: 20 200
Вугоршчына: 17 693[4]
Румынія: 17 693[5]
Бэльгія: 4000[1]
Іншыя: 120 000
Мовы славацкая
Рэлігія Каталіцтва (68,9%), пратэстантызм (10,8%), грэка-каталіцтва (4,1%), праваслаўе і іншыя цэрквы (3,2%), ня вызначыліся, агнастыцызм альбо атэізм (13%) (перапіс 2001 году)

На сёньняшні дзень большасьць славакаў жыве па-за межамі незалежнай Славаччыны (прыблізна 4 600 000). Славацкія нацыянальныя меншасьці пражываюць ў Чэхіі, Вугоршчыне, Сэрбіі, і даволі значная колькасьць эмігрантаў і іх нашчадкаў у Злучаных Штатах і Канадзе.

Гісторыя

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Гісторыя Славаччыны

Славяне Сярэднедунайскай нізіны

рэдагаваць

Першымі вядомымі славянскімі дзяржавамі на тэрыторыі сучаснай Славаччыны былі імпэрыя Сама і Нітранскае княства, заснаванае прыкладна ў VIII стагодзьдзі.

Вялікая Маравія

рэдагаваць
 
Прыбіна, валадар Нітранскага княства[6], які заснаваў і кіраваў княствам Блатэнскім з 839/840 па 861 гг.[7]

Вялікая Маравія (833 — 907?) — славянская дзяржава, якая існавала ў IX — пачатку X стст. Сёньняшняя славацкая этналінгвістыка выводзіць корні славацкай нацыі зь Вялікай Маравіі, называючы дадзенае ўтварэньне «першай славацкай дзяржавай»[8]. Тым ня менш, у культурнай, палітычнай і моўнай сфэрах не існуе пераемнасьці паміж раньняй заходнеславянскай дзяржавай і мадэрновай славацкай нацыяй[8]. Фармаваньне Вялікай Маравіі і яе багатая культурная спадчына пачалі зьвяртаць на сябе ўвагу толькі з XIX стагодзьдзя. Вялікамараўскі пэрыяд адзначыўся падзеямі, якія значна паўплывалі на разьвіцьцё культуры: місія Кірылы і Мэтодыя, альфабэтная распрацоўка глаголіцы (найранейшай формы кірылічнага альфабэту) і выкарыстаньне стараславянскай у якасьці дзяржаўнай і літаратурнай мовы.

Каралеўства Вугоршчына

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Гісторыя Вугоршчыны
 
Галерэя выбітных асобаў Славаччыны, якія праявілі сябе ў розных сфэрах (гісторыя, літаратура, адукацыя, рэлігія, навука). Апублікавана з нагоды заснаваньня Славацкай маціцы.
 
Людавіт Штур — галоўная постаць славацкага адраджэньня — палітык, паэт, журналіст, выдавец, навуковец, філёзаф і лінгвіст

Тэрыторыя сучаснай Славаччыны ўвайшла ў склад і знаходзілася пад уладай Каралеўства Вугоршчына з 907 году па пачатак XIV ст. і зьяўлялася часткай адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу вугорскага каралеўства да ўтварэньня Чэхаславачыны ў 1918 годзе[9]. Тым ня менш, паводле некаторых іншых гісторыкаў, з 895 па 902 гг. тэрыторыя сучаснай Славаччыны ўваходзіла ў Вугорскае княства, якое хутка ўзбуйнялася, і праз адно стагодзьдзе без асаблівага паступовага пераходу стала Каралеўствам Вугоршчына[10][11][12]. Славакі ніколі ня мелі палітычнай альбо тэрытарыяльнай аўтаноміі ўнутры Вугоршчыны[9]. У гэты час асобнае дзяржутварэньне пад назвай Нітранскае княства існавала ў вугорскім каралеўстве, але яго аўтаномнасьць была скасаваная ў 1107 годзе. Тэрыторыя, населеная славакамі ў сучаснай Вугоршчыне, паступова памяншалася[13].

Калі ў 1561 годзе Асманская імпэрыя заваявала большую частку Вугоршчыны, Верхняя Вугоршчына (цяпер тэрыторыя сучаснай Славаччыны) стала новым цэнтрам «зьменшанага» княства[14], якое засталося спачатку пад вугорскай уладай, а пасьля габсбурскай[14]. Пэўная колькасьць харватаў асела ў дадзеным раёне і ў сучаснай Браціславе па аднолькавых прычынах. Таксама з XIII па XV стст. у мястэчках Каралеўства Вугоршчына асела шмат немцаў[14], якія шукалі сябе работу ў якасьці адмыслоўцаў ў горнай справе. Габрэі і цыгане таксама стварылі значную колькасьць ў межах згаданага краю[14].

Пасьля таго, як у 1700 годзе сілы Асманскай імпэрыі былі вымушаныя адступіць па-за межы сучаснай Вугоршчыны, тысячы славакаў спакваля пачалі засяляць бязьлюдныя часткі новаадноўленага Каралеўства Вугоршчына (сучасныя рэспублікі Вугоршчына, Румынія, Сэрбія і Харватыя) пад уладай Марыі Тэрэзіі. Менавіта такім чынам славацкія анклявы ўзьніклі на тэрыторыі гэтых краінаў.

Пасьля Трансыльваніі Верхняя Вугоршчына стагодзьдзямі была найбольш разьвітай часткай Каралеўства Вугоршчына да ўтварэньня ў XIX ст. новай каралеўскай сталіцы ў Будапэшце. Значнасьць верхневугорскай тэрыторыі, як і іншых раёнаў каралеўства, упала, што спрычыніла фінансавае зьбядненьне славакаў, якія насялялі вышэйзгаданыя раёны. У выніку сотні тысячаў славакаў эмігравалі ў Паўночную Амэрыку, асабліва ў XIX — пачатку XX стст. (паміж 18801910).

Славаччына мае вельмі багатую народную культуру. Пэўная частка славацкіх звычаяў і народных абрадаў зьяўляецца агульнай зь іншымі нацыямі былой Габсбурскай манархіі (Каралеўства Вугоршчына знаходзілася ў пэрсанальнай уніі з Габсбурскай манархіяй з 1526 па 1918).

Чэхаславаччына

рэдагаваць

Славацкі народ правёў большую частку XX стагодзьдзя ў межах Чэхаславацкай рэспублікі — дзяржавы, утворанае пасьля Першай сусьветнай вайны. У гэты пэрыяд мелі месца яскравыя рэформы і дзяржаўная індустрыялізацыя пасьля Другой сусьветнай вайны. Таксама ў гэты пэрыяд на славацкую мову вельмі значна паўплывала чэская мова.

Сучасныя славакі

рэдагаваць

Палітычныя трансфармацыі 1989 і 1993 гг., уступленьне ў Эўрапейскі Зьвяз у 2004 годзе прыўнесьлі новыя свабоды, якія значна палепшылі віды і пэрспэктывы ўсіх славакаў.

Сучаснае славацкае грамадзтва арганічна спалучае элемэнты як народных традыцый, гэтак і заходнеэўрапейскіх нормаў жыцьця.

  1. ^ а б в г д (перапіс 2010)
  2. ^ CIA.gov
  3. ^ Population by Country of Birth & Nationality, Apr 2009 to Mar 2010 (UK)
  4. ^ Population by ethnic minorities in Hungary
  5. ^ Population by ethnic minorities in Hungary
  6. ^ Stanislav J. Kirschbaum A History of Slovakia: The Struggle for Survival (анг.). — New York: March 1995. — С. 25. — ISBN 978-0-312-10403-0
  7. ^ John Bagnell Bury The Cambridge Medieval History (анг.). — Cambridge: 1923. — С. 211.
  8. ^ а б Tomasz Kamusella The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe (анг.). — Basingstoke, UK (Foreword by Professor Peter Burke): 2009-01-04. — ISBN 13: 978–0–230–55070
  9. ^ а б Piotr Eberhardt Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe: History, Data, Analysis (анг.). — 2003. — С. 105. — ISBN 978-0765606655
  10. ^ Kristó, Gyula (1996). Hungarian History in the Ninth Century. Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 229. ISBN 963-482-113-8
  11. ^ http://www.historia.hu/archivum/2001/0103gyorffy.htm
  12. ^ Kristó, Gyula (1993). A Kárpát-medence és a magyarság régmúltja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians — till 1301)[1] Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 299. ISBN 963-04-2914-4.
  13. ^ Vauchez, André; Barrie Dobson, Richard; Lapidge, Michael Encyclopedia of the Middle Ages (анг.). — 2000. — С. 1363. — ISBN 1579582826, ISBN 9781579582821
  14. ^ а б в г Piotr Eberhardt Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe: History, Data, Analysis (анг.). — 2003. — С. 104. — ISBN 978-0765606655