Трапічны цыклён
Трапі́чны цыклён (ураган[1], састар. гураган[2][3][4][5]) — тып цыклёну або пагоднай сыстэмы нізкага ціску, які ўзьнікае над цёплай марской паверхняй і суправаджаецца магутнымі навальніцамі, выпадзеньнем ліўневых ападкаў і вятрамі штармавой сілай.
Трапічныя цыклёны атрымліваюць энэргію праз ўзьняцьце вільготнага паветра ўверх, кандэнсацыю вадзяных пароў у выглядзе дажджоў і ўздыму больш сухога паветра, атрымоўваны ў гэтым працэсе, уніз. Гэты мэханізм прынцыпова адрозьніваецца ад мэханізму пазатрапічныхі палярных цыклёнаў, у адрозьненьне ад якіх трапічныя цыклёны клясыфікуюцца як «цыклёны зь цёплым ядром». Цыклёнам ёсьць вецер, які рухаюцца па крузе[6], абарочваючыся вакол гэтак званага цыклёнавага вока. Адметна, што цыклёны дзьмуць супраць гадзіньнікавай стрэлкі ў паўночным паўшар’і й па гадзіньнікавай стрэлцы ў паўднёвым паўшар’і. Зваротны кірунак цыклёну зьвязаны з эфэктам Карыёліса. Трапічныя цыклёны звычайна маюць дыямэтар у межах ад 100 да 2000 кілямэтраў. Моцныя ветры трапічнага цыклёну зьяўляюцца вынікам захаваньня моманту імпульсу, які забясьпечваецца абарачэньнем Зямлі, калі паветра паступае ўнутар да восі кручэньня. У выніку яны рэдка ўтвараюцца ў межах 5° ад экватару[7]. Трапічныя цыклёны амаль не фармуюцца й не зьяўляюцца ў паўднёвай Атлянтыцы праз стабільна моцны зрух ветру й слабой міжтрапічнай зоны канвэргенцыі[8].
Тэрмін «трапічны» азначае як геаграфічны раён, дзе ў пераважнай большасьці выпадкаў ўзьнікаюць падобныя цыклёны, і фармаваньне гэтых цыклёнаў у трапічных паветраных масах. У залежнасьці ад сілы й раёну, дзе існуе цыклён, трапічныя цыклёны атрымліваюць назвы «ўраганаў», «тайфунаў», «трапічных штармоў», «цыклёны штармоў», «трапічных дэпрэсіяў» або проста «цыклёнаў».
Трапічныя цыклёны здольныя выклікаць ня толькі незвычайнай сілы залевы, але й вялікія хвалі на паверхні мора, штармавыя прылівы й віхраслупы. Трапічныя цыклёны могуць узьнікаць і падтрымліваць сваю сілу толькі над паверхняй вялікіх вадаёмаў, тады як над сушай яны хутка губляюць сілу. Менавіта таму прыбярэжныя раёны й астравы ў найбольшай ступені пакутуюць ад выкліканых імі разбурэньняў, тады як раёны ў глыбіні мацерыкоў знаходзяцца ў адноснай бясьпецы. Аднак выкліканыя трапічнымі цыклёнамі залевыя дажджы могуць выклікаць паводкі значных маштабаў некалькі далей ад узьбярэжжа, на адлегласьці да 40 км. Хоць эфэкт трапічных цыклёнаў на чалавека часта бывае вельмі нэгатыўным, значныя колькасьці вады могуць спыняць засуху. Трапічныя цыклёны пераносяць вялікую колькасьць энэргіі ад трапічных шыротаў у напрамку ўмераных, што робіць іх важным складнікам глябальных працэсаў цыркуляцыі атмасфэры. Дзякуючы ім розьніца ў тэмпэратуры на розных участках паверхні Зямлі памяншаецца, што дазваляе існаваньню ўмеранага клімату на ўсёй паверхні плянэты.
Шмат трапічных цыклёнаў утвараюцца пры спрыяльных умовах з слабых атмасфэрных хваляваньняў, на ўзьнікненьне якіх уплываюць такія эфэкты, як то асцыляцыя Мадэна—Джуліяна, Эль Ніньнё й паўночнаатлянтычная асцыляцыя. Іншыя цыклёны, у прыватнасьці субтрапічныя, здольныя здабываць характарыстыкі трапічных цыклёнаў пры сваім далейшым разьвіцьці.
Засьцярога ад здарэньня
рэдагавацьМіністэрства па надзвычайных сытуацыях Беларусі раіла падчас урагану заставацца ў будынку, адысьці ад вакна і заняць месца каля ўнутранай сьцяны, найлепш у ванным пакоі, прыбіральні або кладоўцы, ці пад сталом. Сярод іншага, дзеля засьцярогі карысна адключыць электраэнэргію, закрыць кран газавай сеткі і патушыць агонь у печы. Для асьвятленьня магчыма скарыстаць ліхтар або сьвечку. Таксама загадзя варта абклеіць шыбы вокнаў папяровымі стужкамі або скотчам, калі вядома пра будучую навальніцу. Калі ўраган застае на вуліцы, варта адысьці ад высокіх дрэваў на 40 мэтраў, як і ад сьцяны дома, з даху якога можа ўпасьці шыфэр і іншае пакрыцьцё. Таксама належыць пазьбягаць стаяньня побач з рэклямным шчытом і на прыпынку грамадзкага транспарту. Пры магчымасьці варта схавацца ў пад'езьдзе будынка або падземным пераходзе. Сярод іншага, карысна пазьбягаць стаянкі свайго самахода каля старых дрэваў і паездкі на далёкую адлегласьць[9].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Юрась Бушлякоў, Вінцук Вячорка, Зьміцер Санько, Зьміцер Саўка. Разьдзел 17. Правапіс прыстаўных і ўстаўных зычных // Беларускі клясычны правапіс: збор правілаў: сучасная нармалізацыя / рэд. Зьміцер Саўка, асыст. Настасься Мацяш. — Вільня: 2005. — 158 с.
- ^ Мікалай Азбукін, Лявон Більдзюкевіч. ураган — гураган // Географічныя й космографічныя тэрміны і назовы нябесных цел. — Менск: Інбелкульт, 1923. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
- ^ Мікола Байкоў, Сьцяпан Некрашэвіч. гураган м. — ураган (НТ3) // Беларуска-расійскі слоўнік. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — ISBN 5-341-00918-5
- ^ Мікола Байкоў, Андрэй Бараноўскі. ураган — гураган // Практычны беларускі вайсковы слоўнік / старш.кам. П. Валасноў. — Менск: Вайсковая камісія пры Інбелкульце, 1927. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
- ^ М. Калента, Карвоўскі, А. Саломенік, Пятро Юргялевіч. ураган — гураган // Ваенны руска-беларускі слоўнік / рэд. Язэп Мацюкевіч, старш.кам. Кобленц. — Менск: Інстытут мовазнаўства, 1933. — (Беларуская навуковая тэрміналёгія).
- ^ «Oxford English Dictionary». OED Online. Oxford University Press. 2017.
- ^ Henderson-Sellers, A.; Zhang, H.; Berz, G.; Emanuel, K.; Gray, W.; Landsea, C.; Holland, G.; Lighthill, J.; Shieh, S.L.; Webster, P.; McGuffie, K. (1998). «Tropical Cyclones and Global Climate Change: A Post-IPCC Assessment». Bulletin of the American Meteorological Society. 79 (1). — С. 19—38. — DOI:10.1175/1520-0477(1998)079<0019:TCAGCC>2.0.CO;2.
- ^ Landsea, Chris (July 13, 2005). «Why doesn't the South Atlantic Ocean experience tropical cyclones?». Atlantic Oceanographic and Meteorological Laboratory.
- ^ Правілы бясьпекі: што трэба і чаго нельга рабіць падчас урагану // «Эўрапейскае радыё для Беларусі», 16 ліпеня 2024 г. Праверана 17 ліпеня 2024 г.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Уруган. A-Z-Dictionaries (анг.).
- Сьпіс сусьветных самых сьмяротных трапічных цыклёнаў. Pakistan Weather Forecast and Updates (анг.).
- Імёны ураганаў. Даведка. РИА Новости (рас.).
- Трапічны цыклён. Метеорологический Словарь (рас.).
- Tropical Storm Risk. Глябальная сыстэма прадказаньня й сачэньня за трапічнымі цыклёнамі (анг.).