Віктар Швед

беларускі пісьменьнік

Ві́ктар Мікі́тавіч Швед (23 сакавіка 1925, в. Мора, Гайнаўскі павет, Падляскае ваяводзтва, Польшча — 22 кастрычніка 2020[1][2][3]) — беларускі[4] паэт, перакладчык, публіцыст, грамадзкі дзяяч. Заслужаны дзеяч культуры Польшчы (1971).

Віктар Мікітавіч Швед
Віктар Швед
Віктар Швед
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 23 сакавіка 1925(1925-03-23)
Памёр 22 кастрычніка 2020(2020-10-22) (95 гадоў)
Бацькі Мікіта Швед
Жонка Валянціна
Дзеці дачка Натальля
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці паэзія, проза, журалістыка
Гады творчасьці 1939 — 2020
Жанр паэзія
Узнагароды
ордэн Францішка Скарыны мэдаль Францішка Скарыны
Заслужаны дзяяч культуры Польшчы
Подпіс
Творы на сайце Kamunikat.org

Жыцьцяпіс

рэдагаваць

Нарадзіўся 23 сакавіка 1925 году ў сялянскай сям’і ў беларускай вёсцы Мора на Падляшшы ў Польскай Рэспубліцы. Вучыўся ў польскай школе ў Моры, а пасьля ў Орлі. Пра гэта ў «У адроджанай краіне» ён пісаў так: «Не было на Беласточчыне навучаньня беларускай мове. Польскія асьветныя ўлады арганізавалі вясковыя чатырохклясныя школы і так прыдумалі ў іх навучаньне: дзеці вучыліся сем гадоў; у першай і другой клясе па годзе, у трэцім два гады і ў чацьвертай клясе тры гады». Тады ён пачаў пісаць вершы на польскай мове.

Меў бацькоў з заможнай сялянскае сям’і. Тата ваяваў у першую сусьветную вайну на баку Расеі. Пад час баёў папаў у палон, аднак змог зьбяжаць. Быў у сваёй вёсцы Мора. У ёй хаваўся ад прызыву ў войска Расеі. Доўга ня мог сядзець пад страхам паўторнага прыгону на вайну, таму тата Віктара Шведа выехаў у глыб Расеі ў Кіеўскую губэрню да манахаў Кіева-Пячэрскае Лаўры. Ў тым манастыры быў манахам яго дзядзька. У манахаў тата рабіў земляробам: араў, сеяў, жаў. Пасьля перавароту ў 1917 годзе рашыў тата вяртацца назад да вёскі Мора[5].

У часы Польшчы сям’я Шведаў была зямянамі і займалася земляробствам. У маленстве (узрост 4-ох год) В. Швед хварэў трахомаю, аднак хвароба не пакінула сьлядоў. В. Швед вучыўся ў школе ў Орлі. Памятаў сваю першую паездку са сваімі школьнікамі ў «міжваенны» Беласток, якая стала для яго «успамінамі на ўсё жыцьцё»[6].

Сям’я Шведаў мела сваю зямлю. Сям’я В. Шведа была пад пастаянным страхам пакараньняў польскіх уладаў. Тата В. Шведа зьбіраўся ехаць у Аргентыну, каб «карчаваць аргентынскі лес»[7]. Тата В. Шведа судзіўся ў судах па розных злоўжываньнях і карах дзяржаўных устаноў Польшчы. Дапамагла нечаканая вайна зь немцамі й напад СССР 17 верасьня 1939 году. Зьнішчэньне польскае дзяржавы прывяло да прыпыненьня пакараньняў з боку ўлад. Аднак лёгка было нядоўга. З прыходам савецкае ўлады пачаліся прыдзіркі з боку НКУС БССР. Сям’я Шведаў была пастаўлена на ўлік «кулакамі». У іх забралі ледзь усё збожжа. Верагодна, сям’я Шведаў папала ў сьпіс да высяленьня. Аднак «павязло», бо тата В. Шведа «акульгавіў»[8].

 
Віктар Швед у 1938 годзе. Хлопец адзеты ў адзеньне скаўта.

У 1939 годзе Віктар Швед пайшоў вучыцца ў беларускую школу-дзесяцігодку ў вёсцы Орля, дзе навучалі на беларускай мове. Ён успамінаў, што яго вучыла матэматыцы габрэйка Лея Юнгерман[9]. Яна вучыла на беларускай мове, хоць уцякла з Варшавы ад нацыстаў. Большасьць настаўнікаў прывезьлі з БССР. В. Швед вучыўся два гады на роднае мове і пачаў пісаць вершы на беларускае мове. Быў на першае алімпіядзе дзіцячае творчасьці ў Бельску[10].

 
Віктар Швед у 1942 годзе.

В. Швед выпускнік Беларускага ліцэя ў Бельску-Падляскім (1946).

Пасьля вайны й заканчэньня школы пачаў рабіць. Аднак не забыў паэзію. Свой першы друк В. Швед зьдзейсьніў у тыднёвіку «Ніва». Зь ім ён супрацоўнічаў больш 50 год. У ім убачыла сьвет 2 500 вершаў[11]. У той час польскія ўлады абвінавачвалі беларусаў у жаданьні адрыву Падляшша да СССР[12]. В. Швед быў членам Беларускага літаратурнага аб’яднаньня «Белавежа»[13]. У 1960-ыя гады ў Варшаве сустрэўся з Ларысай Геніюш.

 
У Доме творчасьці пісьменьнікаў "Іслач". Зьлева направа: Ян Чыквін, Віктар Швед, Адам Мальдзіс. Прыблізна 1980-ыя гады.

Закончыў Акадэмію палітычных навук у Варшаве (1951), аддзяленьне журналістыкі (1955) і аддзяленьне беларускай філялёгіі (1969) Варшаўскага ўнівэрсытэта. Працаваў журналістам у «Ніве», рэдактарам у выдавецтве «Кніга й веды» ў Варшаве (1960—1988). Пасьля выхаду на пэнсыю жыў у Беластоку. Сябра Саюза польскіх пісьменьнікаў і Беларускага літаратурнага аб’яднаньня «Белавежа».

Развал СССР і стварэньне незалежнае Беларусі Віктар Швед сустрэў з радасьцю[14]. У 1992 годзе В. Швед сустрэўся з Васілём Быкавым і падарыў яму свой зборнік вершаў[a].

 
Віктар Швед і яго подпіс

В. Швед хварэў на мачавы пухір. У 2007 годзе прысутнічаў на сьвяце — «Дзесяць год навучаньня на беларускае мове ў Беластоку»[15]. У 2008 годзе памерла сястра Ніна[16]. У 2009 годзе памёр брат Пётар[17]. У 2000-ыя гады Віктар Швед быў зьдзіўлены абвінавачваньнямі ўлад А. Лукашэнкі Польшчы ў жаданьні далучэньня часткі земляў Беларусі[18]. В. Швед выступаў супраць дзяржаўнае мовы Беларусі — расейскае мове.

У 2008 годзе прымаў удзел у сьвяткаваньні 90-ай гадавіны абвяшчэньня БНР і прысьвяціў верш «Дваццаць Пятага Сакавіка»[19].

Уваход у склад Эўразьвязу Віктар Швед успрыняў без вялікіх надзеяў. І жыцьцё беларусаў Падляшша не зьмянілася пасьля прыняцьця Польшчы ў Эўразьвяз[20].

Памёр 22 кастрычніка 2020 году.

Творчасьць

рэдагаваць
 
Рукапіс Віктара Шведа

Першы твор — верш «Я — беларус» — убачыў сьвет 24 сакавіка 1957 году на старонках тыднёвіка «Ніва». Пісаў на беларускай і польскай мовах. Апублікаваў зборнікі вершаў:

  • «Жыцьцёвыя сьцежкі» (1967),
  • «Дзяцінства прыстань» (1975),
  • «Дружба» (Менск, 1976),
  • «Мая зялёная Зубровія» (Менск, 1990),
  • «Родны схоў» (1991),
  • «Вясёлка» (1991),
  • «Вершы Натальцы» (1998).

У яго паэтычных зборніках раскрываецца тэма вернасьці роднай зямлі і мове,[21] адлюстравана драма беларускай вёскі і роднай мовы ў выніку дэнацыяналізацыі і гратэскавай правінцыйнай урбанізацыі.[22] Пісаў для дзяцей.

Перакладаў зь беларускай, расейскай, украінскай моў на польскую, з польскай — на беларускую. У перакладзе на польскую мову выйшла кніжка В. Шведа «Выбраныя вершы» (1997). Некаторыя яго вершы пакладзены на музыку.

Можна сказаць, што праз вершы Віктар Швед выказваў свае погляды на жыцьцё й на грамадзтва.

Віктар Швед у 2010 годзе сказаў, што пасьля адзначаньня пяцідзесяцігодзьдзя аб'яднаньня «Белавежы», па стане на 2010 год, у яе складзе было 20 дзейных членаў[23], якія маюць свае зборнікі. Белавежа выпусьціла каля 200 кніг, 7 альманахаў і 12 гадавікоў Тэрмапілы.

Сучасная Польшча зьяўляецца краінаю дзьвюх літаратур: польскае й беларускае[23][24]. Таму беларуская літаратура Польшчы належыць як польскаму, так і беларускаму кантэксту. В. Швед спасылаўся на літаратурных крытыкаў, якія гаварылі, што «Белавежа» зьяўляецца найстарэйшай і з найбольшымі творчымі дасягненьнямі літаратурнаю групаю ў Польшчы[23].

Большасьць твораў В. Шведа напісаная на беларускае мове. Былі творы на польскае мове. Творы можна дзяліць:

  • асабістыя пра свае жыцьцё й сваіх блізкіх і родных людзей
  • грамадзкія пра мову і беларусаў Падляшша
  • розныя іншыя пытаньні

Асабістыя

рэдагаваць

Можна прывесьці адзін з асабістых вершаў:

Бацькі найдаражэйшыя на сьвеце,
Пашана ім, любоў і наш паклон.
Заўсёды памятаюць аб іх дзеці
Да жыцьця апошніх сваіх дзён.

А калі адыдзем за бацькамі,
Калі аб нас ужо загіне слых,
Верым, што будзем жыць і мы таксама
У сэрцах блізкіх, тых, яшчэ жывых.

— Віктар Швед. Верш "Вера".[25]

Грамадзкія пра мову й беларусаў Падляшша

рэдагаваць

Віктар Швед прысьвяціў некалькі дзясяткаў вершаў беларусам Польшчы. Ён апісваў сьціраньне беларусаў у Падляшшы. У Беластоку па мысьлі В. Шведа палова насельнікаў — беларусы. Аднак ніхто зь іх ня хоча гаварыць па-беларуску.

Сядзім, як мышы пад мятлою,
Каб нас толькі не краналі.

— Віктар Швед. Верш "Дзіўны горад Беласток".[26]

Дзяцей у школах «толькі горстачка» вывучае беларускую мову. На мерапрыемства "50 год дзейнасьці БГКТ і тыднёвіка «Ніва» В. Швед зьвяртаў увагу на моладзь, якая ня надта прагне разьвіваць «белмову»[27].

 
Віктар Швед (зьлева) і Анатоль Парэмбскі. Польшча, 2000-ыя гады.

Вітаў правядзеньне Басовішча, бо для В. Шведа было прыемна бачыць маладых людзей зь бел-чырвона-белымі сьцягамі[28].

Погляды Віктара Шведа можна апісаць яго вершам:

Мы беларускага народа
На Беласточчыне часьціна,
Таму нам Беларусь заўсёды
Будзе айчыннаю краінай.

Хоць гістарычную Пагоню
І сьцяг зьнішчаюць ашалела,
Веру, што герб наш абаронім
І сьцяг наш бел-чырвона-белы.

І беларускай роднай мовай
Не адцураемся ніколі.
Памерці за яе гатовы,
Мы жыць ня хочам у няволі.

Мы кажам: вольнай Беларусьсю
Заўжды, народзе, ганарыся!
Ніхто ніколі не прымусіць
Нас ад Айчыны адрачыся!

— Віктар Швед. Верш "Наш Новы Запавет".[29]

Віктар Швед дзяліў людзей на «адраджэнцаў» і «адрачэнцаў»[30].

«Адраджэнцы», па яго мысьлі, адраджаюць родную мову і Айчыну.

«Адрачэнцы» іншыя. Ім не патрэбная вольная Беларусь, мова і культура. Для іх лепшае чужое, а свае сьвятыні гатовыя перадаць чужым.

Віктар Швед выступаў супраць выганьня беларусаў з Падляшша. Другая палова 1940-ых гадоў былі цяжкія. Многія польскія людзі хайцелі высяленьня беларусаў з Падляшша, бо помсьцілі за высяленьне палякаў з Заходняе Беларусі ў 1940-ыя гады. В. Швед прысьвяціў верш «Залешаны», дзе нагадаў пагром вёскі Залешаны[31]. Ён быў супраць ушанаваньня злодзеяў, якія ўчынілі забойства 14 асоб у той вёсцы[b].

Іншыя розныя

рэдагаваць

У многіх вершах Віктар Швед пісаў пра розных людзей:

Віктар Швед пісаў пра грамады:

  • хор «Арляне» — хор зь вёскі Орля[45]
  • Гасьцёўня ў Бандарах — месца для правядзеньня беларускіх грамадзкіх мерапыемстваў[46]
  • Ліцэй зь Менску беларускамоўнага навучаньня[47]
  • Выпусьнікам Бельскага ліцэя імя Браніслава Тарашкевіча[48][49]
 
Выява сям’і Віктара Шведа

Меў В. Швед:

  • брата Пётар[50]
  • сястру Ніна[51].

Сястра Ніна пражыла ўсё жыцьцё ў вёсцы Мора. Маці В. Шведа з-за сварак з братавою жонкаю пераехала са свае хаты ў хату свае дачкі Ніны[52]. У бацькоўскае хаце В. Шведа застаўся жыць брат. Пасьля сьмерці свайго мужа Ніна пераехала да свайго сына ў Элку.

 
Карціна, дзе Віктар Швед і яго дачка Наталка. Пісала карціна Тацьцяна Місіюк.

В. Швед меў жонку Валянціну. Яна нарадзіла дачку Натальлю. У 2010 годзе Натальля паступіла ў ВНУ, каб стаць архітэктарам. Дачку нарадзіў Віктар Швед ва ўзросьце 65 году, а яго жонка мела тады 40 год.

Выданьні

рэдагаваць
  • Вершы Натальцы, — В. Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 1998, — ст. 111.
  • Мае Айчыны, — Віктар Швед, — выдавецтва «Прымат», — Беласток, — 2003,— ст. 114.
  • Родны схоў, — Віктар Швед, — выдавецтва Таварыства інвалідаў «Будучыня», — Бельск-Падляскі, — 1991, — ст. 62.
  • Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 159.

Бібліяграфія

рэдагаваць
 
Вершы Натальцы Віктар Швед
  • Жыцьцёвыя сьцежкі (1967)
  • Дзяцінства прыстань (1975)
  • Дружба (1976)
  • Мая зялёная Зубровія (1990)
  • Вясёлка (1991)
  • Wiersze wybrane (1997)
  • Вершы Натальцы (1998)
  • Выбраныя вершы (2000)
  • Lata wiatr skrzydlaty
  • Śmiech nie grzech (2000)
  • Мае Айчыны (2003)
  • Przemijanie (2006)

Узнагароды і прэміі

рэдагаваць
  • Ордэн Францыска Скарыны — за актыўную дзейнасьць па папулярызацыі беларускай культуры, мовы і літаратуры, значны асабісты ўклад у разьвіцьцё міжкультурных сувязей і ўмацаваньне добрасуседзкіх адносін паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Польшча (2015)
  1. ^ Невядома які зборнік перадаў В. Быкаву Віктар Швед.
  2. ^ Зараз у Польшчы урад Права і Справядлівасьці спрабуе нацыяналістаў апраўдаць і зрабіць героямі.
  1. ^ Выбраны Віктар Швед
  2. ^ Памёр Віктар Швед
  3. ^ Памёр Віктар Швед
  4. ^ Бэнэфіс Віктара Шведа
  5. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 9.
  6. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 33.
  7. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 10.
  8. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 10.
  9. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 35.
  10. ^ Мае Айчыны, — Віктар Швед, — выдавецтва «Прымат», — Беласток, — 2003,— ст. 18.
  11. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 45.
  12. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 62.
  13. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 46.
  14. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 55.
  15. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 41.
  16. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 26.
  17. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 27.
  18. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 62.
  19. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 66.
  20. ^ Мае Айчыны, — Віктар Швед, — выдавецтва «Прымат», — Беласток, — 2003,— ст. 15.
  21. ^ А. Мальдзіс (БелЭн, 2003)
  22. ^ У. Конан (2000)
  23. ^ а б в Сяргей Чыгрын Мора Віктара Шведа: артыкулы і гутаркі / Сяргей Чыгрын. — Менск: Кнігазбор, 2015. — С. 28—29. — 32 с. — 50 ас. — ISBN 978-985-7119-71-4
  24. ^  Чыквін, Ян Па прызванні і абавязку: літаратурны-крытычныя артыкулы. — Беласток: Беластоцкі ўнівэрсытэт, 2005. — С. 233—234. — 236 с. — ISBN 83-7431-034-0
  25. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва "Ортдрук", — Беласток, — 2010, — ст. 15.
  26. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва "Ортдрук", — Беласток, — 2010, — ст. 32.
  27. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 43.
  28. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 50.
  29. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва "Ортдрук", — Беласток, — 2010, — ст. 65.
  30. ^ Мае Айчыны, — Віктар Швед, — выдавецтва «Прымат», — Беласток, — 2003,— ст. 7.
  31. ^ Мае Айчыны, — Віктар Швед, — выдавецтва «Прымат», — Беласток, — 2003,— ст. 20.
  32. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 37.
  33. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 38.
  34. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 40, 138, 139.
  35. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 45, 151.
  36. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 55.
  37. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 56.
  38. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 57.
  39. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 58.
  40. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 61.
  41. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 140.
  42. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 141.
  43. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 142.
  44. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 149.
  45. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 51.
  46. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 52.
  47. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 64.
  48. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 131.
  49. ^ Мае Айчыны, — Віктар Швед, — выдавецтва «Прымат», — Беласток, — 2003,— ст. 25.
  50. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 27.
  51. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 26.
  52. ^ Адплываем з Мора, — Віктар Швед, — выдавецтва «Ортдрук», — Беласток, — 2010, — ст. 13.

Літаратура

рэдагаваць
  • Беларускія пісьменнікі Польшчы. Другая палова XX ст. / Уклад. Я. Чыквіна; Прадм. У. Конана — Мн.: «Беларускі кнігазбор», 2000. — 576 с іл. ISBN 985-6318-80-7.

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць