Варута

Варута (Варуцкі замак) — летапісны горад. Як мяркуецца, сталіца Вялікага княства Літоўскага і Каралеўства Літоўскага ў час праўленьня караля Міндоўга ў XIII стагодзьдзі. Варута коратка згадваецца толькі аднойчы ў адзінай пісьмовай крыніце — Іпац’еўскім летапісу, і яе дакладнае месцазнаходжаньне невядома. Існуе мноства гіпотэз аб месцазнаходжаньні гораду. Нягледзячы на нявызначанасьці, канцэпцыя Варуты як сталіцы дастаткова папулярная ў сучаснай Летуве.

Гістарыяграфія

Міндоўг, першы і адзіны каранаваны кароль Літвы, абараняўся ў Варуце ў ходзе грамадзянскай вайны супраць сваіх пляменьнікаў Таўцівіла, Едзівіда і князя Жамойці Вікінта ў 1251 годзе. Гэтая інфармацыя, узятая з Іпацьеўскага летапіса, — адзіная пісьмовая згадка аб Варуце. Замак Міндоўга згадваецца яшчэ ў двух месцах, але ні назва замка, ні яго месцазнаходжаньне не ўдакладняецца. Не ясна, ці адносяцца гэтыя кароткія згадкі да аднаго і таго ж месца^[1].

Тым ня менш, некаторыя гісторыкі ў XIX і XX стагодзьдзях называлі горад «першай сталіцай Літвы» і спрабавалі вызначыць яго месцазнаходжаньне. Увогуле было выказана ня менш за шаснаццаць вэрсій пра месцазнаходжаньне Варуты.

Беларускія меркаваньні

Гарадзішча ў Баранавіцкім раёне

Беларускія навукоўцы лічаць, што радзіма Міндоўга не магла быць далёка ад першай сталіцы ВКЛ — Наваградка. Адным з такіх месцаў магло бы быць сучаснае гарадзішча каля мястэчка Гарадзішча ў Баранавіцкім раёне^[2].

Беларускі гісторык другой паловы 19 — пачатку 20 стаг. Аляксандр Ельскі выказаў думку, што гэтая таямнічая Варута знаходзілася менавіта каля сучаснага Гарадзішча на Баранавіччыне, на гары «Гарадок», і каранацыя першага і апошняга караля прайшла таксама менавіта тут; у сучаснай вёсцы Канюшоўшчына былі стайні, а ў вёсцы Вялікае Сяло быў двор Міндоўга. Таксама ў свой час такую здагадку выказваў гісторык, археоляг і інжынэр 19 стаг. Тэадор Нарбут. Яшчэ такую думку выказалі і маскоўскія археолягі, якія праводзілі раскопкі на гары. Дарэчы, як сьцьвярджаюць мясцовыя жыхары, шмат чаго знайшлі, але ўсё вывезьлі ў Маскву, пакінуўшы толькі крэмніевыя скрабкі.

Мікола Ермаловіч у сваёй кнізе «Старажытная Беларусь» піша, што слова «Варута» магло ўтварыцца ў выніку памылкі перапісчыка, які злучыў прыназоўнік з назоўнікам у адзінае цэлае. Гэта значыць, у першапачатковым запісе храніста было так: «во град именем во Руту», што адпавядае кніжнай традыцыі даўніны. Пазьнейшы летапісец, устаўляючы Наваградзкі летапіс у Галіцка-Валынскі, мог, не разабраўшыся, «во Руту» прыняць за адно слова. Яшчэ Ермаловіч сьцьвярджае, што між рэкамі Сэрвеччу і Валоўкай ёсьць невялікая рэчка Рута і некалькі населеных пунктаў з такой назвай. Магчыма, на месцы аднаго зь іх знаходзілася Варута. Далей ён выказвае меркаваньне, што Варута знаходзілася на месцы сучасных Карэлічаў, якія разьмешчаны на р. Руце і дзе ёсьць гарадзішча^[3].

Летувіскія меркаваньні

Летувіскія навукоўцы лічаць, што верагодней за ўсё, горад знаходзіўся ў раёне памежжа Літвы і Лівоніі. У пачатку XXI стагодзьдзя гісторыкі праяўляюць павышаную цікавасьць да вэрсіі аб лякалізацыі Варуты на Шеймінішкельскім гарадзішчы ў (гэтай вэрсіі прытрымліваецца Томас Баранаўскас).^[4].

Іншыя дасьледчыкі сьцьвярджаюць, што Варута — гэта не рэальны горад, а проста няправільнае тлумачэньне слова, які азначае «ʼʼкапіталʼʼ». На думку Казімераса Бугі, аднаго з выдатных летувіскіх філёлягаў, слова «ʼʼварутʼʼ» проста азначае «ʼʼзамакʼʼ».

Сьпіс верагодных месцаў

Шеймінішкельскае гарадзішча ў паўднёвай частцы Летувы, адно з магчымых месцазнаходжаннеў Варуты

Руіны Навагрудзкага замку на захадзе Беларусі, таксама магчымае месцазнаходжанне Варуты

Гэтыя месцазнаходжаньні былі прапанаваны рознымі гісторыкамі ў розны час:^[5]

Гарадзішча у Баранавіцкім раёне, па вэрсіі Ляксандра Ельскага
Гарадзішча каля Наваградка, па вэрсіі Тэадора Нарбута
Карэлічы побач з Навагрудкам, па вэрсіі Мікалая Ермаловіча
Гальшаны, па вэрсіі Аляксандра Краўцэвіча^[6]
Варняны ў Гродзенскай вобласці Беларусі, па вэрсіі Юліюша Ляткоўскага

Бярзгайняй у Укмергскім раёне, па вэрсіі Пятраса Тарасенкі
Буцейкяй у Анікшчайскім раёне, па вэрсіі Казімераса Жэбрыса
Кярнаве, паводле версіі па Фрыдэрыка Папее
Лішкаў, паводле версіі Ёнаса Татарайціса
Меднікі, паводле версіі Эвалдаса Гечаўскаса
Рочышке ў Расейнскім раёне, па версіі Людзьвіка Кшівіцкага
Шеймінішкельскае гарадзішча ў Анікшчайским раёне, паводле вэрсіі Эдуардаса Вальтэрыса
Утурай у Расейнскім раёне, па вэрсіі Войцеха Кентшыньскага
Вільня, па вэрсіі Ромаса Батуры
Раён Даўгай-Варэна, па вэрсіі Генрыка Лаўмянскага
Раён Медвегаліс-Варні, па вэрсіі Антанаса Сьцепанайціса

Крыніцы

^ Mindaugas Edvardas, Gudavičius, 1998 isbn=9986-34-020-9
^ Легендарная Варута Миндовга могла располагаться в Барановичском районе, Заря, 19.10.2016
^ М.Ермаловіч «Старыжытная Беларусь», Менск «Мастацкая Літаратура», 1990 г.
^ Замок Ворута Томас Баранаўскас
^ Zabiela Gintautas «Lietuvos medinės pilys», Вільня, 1995, isbn=9986-23-018-7|ISBN=9986-23-018-7
^ Міндоўг. Пачатак вялікага гаспадарства, 2015-12-29

[1] Mindaugas Edvardas, Gudavičius, 1998 isbn=9986-34-020-9

[2] Легендарная Варута Миндовга могла располагаться в Барановичском районе, Заря, 19.10.2016

[3] М.Ермаловіч «Старыжытная Беларусь», Менск «Мастацкая Літаратура», 1990 г.

[viduramziu-4] Замок Ворута Томас Баранаўскас

[5] Zabiela Gintautas «Lietuvos medinės pilys», Вільня, 1995, isbn=9986-23-018-7|ISBN=9986-23-018-7

[6] Міндоўг. Пачатак вялікага гаспадарства, 2015-12-29

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]