Барташ Табаравіч
Барташ Табаравіч (? — па 1511) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, намесьнік майшагольскі і дубенскі, адначасна маршалак гаспадарскі (1494—1505)[1].
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Памёр | па 1511 |
| Род | Табары |
Вотчынныя ўладаньні знаходзіліся ў Мерачы і Варышках, ад вялікага князя Аляксандра атрымаў Сурвілішкі каля Кейданаў[2], замененыя ў 1505 годзе на Збляны каля Наваградку[3]. Таксама меў уласны дом у Вільні[4].
Імя
рэдагавацьІмя Барташ ёсьць вытворным ад імя Барталамей (апроч славянскіх формаў, гістарычна таксама адзначаецца германская — Bartosch)[5].
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Bartholomaeus Thaborowicz (8 ліпеня 1487 году)[6], Бартошъ Табаравичъ (2 чэрвеня 1489 году)[7], Бартошъ Таборовичъ (23 сакавіка 1489 году)[8], Бартошъ Таборовичъ (25 ліпеня 1494 году[9], 7 траўня 1497 году[10], 14 сакавіка 1499 году[11], 26 сакавіка 1499 году[12]), Bartholomeus Thaborowicz (21 ліпеня 1495 году[13], 3 чэрвеня 1500 году[14]), Bartossius Thaborowycz (9 верасьня 1501 году)[15], Barthossius Thaborowycz (18 верасьня 1501 году)[16], Barthossius Thaborowycz (23 кастрычніка 1501 году[17], 30 кастрычніка 1501 году[18]), Барътошъ Табаровичъ (26 верасьня 1504 году)[19], Бартошъ Табаровичъ (18 лістапада 1500 году[20], 1503 год[21]), Bartholomeus Taborowicz (14 сакавіка 1505 году)[22].
Біяграфія
рэдагавацьЗь літоўскага баярскага роду гербу «Вянява» зьмененая. Магчыма, яго бацькам быў Алехна Табар, староста эйшыскі[23]. Меў брата Войцеха Табара, біскупа віленскага.
У 1494—1505 гадох быў намесьнікам майшагольскім і дубенскім, а таксама маршалкам гаспадарскім. У 1505 годзе вялікі князь Аляксандар пазбавіў яго ўрадаў.
Ажаніўся з Ганнай, дачкой намесьніка бранскага і бельскага Фёдара Неміровіча[24].
Мова і культура
рэдагавацьУ 1507 годзе дзеля змаганьня з пагрозай адраджэньня паганства на Жамойці аформіў фундацыю на касьцёл у Таўрогах з прызначэньнем туды сьвятароў, якія б ведалі «гутарковую жамойцкую мову» і маглі б навучаць парафіянаў слову Божаму ў «мове жамойтаў»[4].
Засьведчыў лацінамоўнае наданьне свайго брата Войцеха Віленскай катэдры, зробленае у 1495 годзе, дзе ўпаміналася «народная» назва «салёныя бочкі» (vulgo solony beczky)[25], а ў наданьні свайму дзяржаўцы ў Салоках яго брат упамінаў зямлю, якая «па-народнаму» называецца Сіманаўскай (Simonowska wlgariter dictam)[26]. Гэта адпавядае многім іншым тагачасным лацінскім граматам літоўскіх князёў і баяраў, дзе з азначэньнем «народны» («гутарковы») падаваліся менавіта беларускія словы[27]. У верасьні 1501 году Войцех Табар атрымаў ад вялікага князя Аляксандра грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»[a]. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў Віленскага біскупства, у тым ліку ў Лідзе, Беліцы, Быстрыцы, Слоніме, Валожыне, Красным Сяле, Маладэчне, Радашкавічах, Койданаве, а таксама тры касьцёлы на Падляшшы (у Гонядзі і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык Павал Урбан зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі[28]. Таксама паводле граматы, атрыманай Войцехам Табарам у 1503 годзе ад вялікага князя Аляксандра, пан Іван Сапега, які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «сакратар рускай мовы» («secretarius Ruthenicus», «in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum»), характарызаваўся як «secretario nostro Litvano» («secretarius noster Litvanus»), што варта разумець як «сакратар літоўскай мовы»[29].
Заўвагі
рэдагаваць- ^ У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Szulc D. Bartosz Taborowicz — marszałek hospodarski Aleksandra Jagiellończyka. Krąg rodzinny i kariera polityczna domniemanego komisarza granicznego // Lietuvos istorijos studijos. Vol. 41 (2018). P. 69.
- ^ Szulc D. Bartosz Taborowicz — marszałek hospodarski Aleksandra Jagiellończyka. Krąg rodzinny i kariera polityczna domniemanego komisarza granicznego // Lietuvos istorijos studijos. Vol. 41 (2018). P. 71.
- ^ Szulc D. Bartosz Taborowicz — marszałek hospodarski Aleksandra Jagiellończyka. Krąg rodzinny i kariera polityczna domniemanego komisarza granicznego // Lietuvos istorijos studijos. Vol. 41 (2018). P. 73.
- ^ а б Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 111.
- ^ Hanks P. Dictionary of American Family Names. Vol. 1. — Oxford University Press, 2003. P. 109.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 2: 1468—1501. — Kraków, 1939. S. 418.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 4 (1479—1491). — Vilnius, 2006. P. 82.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 4 (1479—1491). — Vilnius, 2006. P. 136.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 5 (1427—1506). — Vilnius, 2014. P. 57.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 5 (1427—1506). — Vilnius, 2014. P. 100.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 5 (1427—1506). — Vilnius, 2014. P. 125.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 5 (1427—1506). — Vilnius, 2014. P. 126.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 2: 1468—1501. — Kraków, 1939. S. 505.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 2: 1468—1501. — Kraków, 1939. S. 553.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 133.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 617.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 147.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 148.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 57.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 228.
- ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 98.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 3: 1501—1507. — Kraków, 1948. S. 703.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 309.
- ^ Szulc D. Bartosz Taborowicz — marszałek hospodarski Aleksandra Jagiellończyka. Krąg rodzinny i kariera polityczna domniemanego komisarza granicznego // Lietuvos istorijos studijos. Vol. 41 (2018). P. 75.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 2: 1468—1501. — Kraków, 1939. S. 504.
- ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 2: 1468—1501. — Kraków, 1939. S. 521.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 39—46.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 32—33.
- ^ Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 114.
Літаратура
рэдагаваць- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4
- Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4