Азарыцкія лягеры сьмерці

нямецкія канцэнтрацыйныя лягеры ў Беларусі

Азарыцкія лягеры сьмерці — 3 канцэнтрацыйныя лягеры, якія нямецкія захопнікі стварылі ў Даманавіцкім раёне Беларускай ССР у сакавіку 1944 году ў якасьці жывой заслоны на шляху наступу Чырвонай арміі.

Азарыцкія лягеры сьмерці
канцэнтрацыйны лягер Трэцяга райху, канцэнтрацыйны лягер, падзея
Дата заснаваньня / стварэньня12 сакавіка 1944 Рэдагаваць
Назва арыгінальнай мовайTodeslager Osaritschi Рэдагаваць
КраінаБеларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Рэдагаваць
Адміністрацыйная адзінкаДаманавіцкі раён Рэдагаваць
Цяперашняе месцазнаходжаньнеКаленкавіцкі раён Рэдагаваць
Геаграфічныя каардынаты52°8′0″N 29°20′0″E, 52°28′0″N 29°16′0″E Рэдагаваць
Асноўная тэма творуВаенныя злачынствы Ўзброеных сілаў Нямеччыны Рэдагаваць
Код у каталёгуcamps/2058 Рэдагаваць
Абслуговая арганізацыяУзброеныя сілы Нямецкай дзяржавы Рэдагаваць
Дата спыненьня існаваньня19 сакавіка 1944 Рэдагаваць

У пачатку сакавіка 1944 камандзір 9-й арміі Нямеччыны Ёзэф Гарпэ загадаў стварыць 3 лягеры сьмерці ў Даманавіцкім раёне (цяпер Каленкавіцкі раён) на пярэдняй лініі абароны. У 3 лягеры прыгналі каля 50 000 жыхароў Гомельскай, Магілёўскай і Палескай вобласьцяў Беларускай ССР, а таксама жыхароў Смаленскай і Арлоўскай вобласьцяў Расейскай СФСР[1]. Да 12 сакавіка іх прыганялі жаўнеры 35-й пяхотнай дывізіі і камандаваньня ахоўных атрадаў[2].

Папярэдне ў гэтыя лягеры завезьлі хворых на сыпны тыф, каб сарваць наступ Чырвонай арміі за кошт эпідэміі сярод вайскоўцаў. Зборнік матэрыялаў «Нюрнбэрскі працэс над галоўнымі нямецкімі ваеннымі злачынцамі» згадваў: «19 сакавіка 1944 году наступаючыя часьці Чырвонай арміі ў раёне мястэчка Азарычы Палескай вобласьці Беларускай ССР знайшлі на пярэднім краі нямецкай абароны тры канцэнтрацыйныя лягеры, у якіх знаходзілася больш за 33 тысячы дзяцей, непрацаздольных жанчынаў і старых. Першы з гэтых лягераў знаходзіўся на балоце каля пасёлка Дзерць. Другі — за 2 кілямэтры на паўночны захад ад мястэчка Азарычы. Трэці — на балоце за 2 кілямэтры на захад ад вёскі Падасіньнік. Лягеры ўяўлялі сабой адкрытую пляцоўку, абнесеную калючым дротам. Подступы да іх былі замінаваныя. Ніякіх пабудоваў, нават лёгкага тыпу, на тэрыторыі лягераў не было. Зьняволеныя разьмяшчаліся тут жа на зямлі. Многія з іх, што не маглі ўжо рухацца, без памяці ляжалі ў брудзе. Зьняволеным было забаронена разводзіць вогнішчы, зьбіраць гальлё для падсьцілкі. За самую нязначную спробу парушыць гэты рэжым гітлераўцы расстрэльвалі людзей»[3].

З трох лягераў вызвалілі 33 480 чалавек, з іх 15 960 (48 %) дзяцей ва ўзросьце да 13 гадоў і 13 072 (39 %) жанчынаў, а таксама 4448 (13 %) старых. Адразу па вызваленьні вязьняў камандзір 1-га Беларускага фронту Канстанцін Ракасоўскі падпісаў Распараджэньне аб стварэньні 25 вайскова-палявых шпіталёў для лекаваньня вязьняў сіламі каля 2000 жаўнераў. Падчас лекаваньня тыфозных хворых заразілася і загінула звыш 50 чырвонаармейцаў. Адпаведна ад тыфу загінула некалькі сотняў вязьняў. Таксама было шмат памерлых ад абмаражэньня і раненьняў. Вайсковая пракуратура 65-й арміі расьсьледавала ваенныя злачынствы нямецкіх захопнікаў у Азарыцкіх лягерах сьмерці[1]. Агулам ад голаду, тыфу і холаду за некалькі тыдняў загінула звыш 13 000 вязьняў[2].

У 1965 годзе на месцы Азарыцкага лягеру сьмерці ўзьвялі мэмарыяльны комплекс. 24 чэрвеня 2004 году ў Азарычах (Каленкавіцкі раён) адчынілі Музэй памяці. У 2005 годзе зьнялі дакумэнтальны фільм «Азарычы, 1944 г.»[1].

  1. ^ а б в Азарыцкія лягеры сьмерці ў Вялікую Айчынную вайну // Анлайн-энцыкляпэдыя «Беларусь у асобах і падзеях», 16 красавіка 2020 г. Праверана 10 лістапада 2022 г.
  2. ^ а б А. Альперын. Больш за тыдзень людзі не вытрымлівалі - гінулі: гісторыя лягера сьмерці Азарычы // Радыё «Спадарожнік», 18 сакавіка 2019 г. Праверана 10 лістапада 2022 г.
  3. ^ Валяр'ян Шкленьнік. Рагачоўскі фронт // Зьвязда : газэта. — 18 сакавіка 2014. — № 49 (27659). — С. 5. — ISSN 1990-763x.

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць