Ваеннае злачынства

Вае́ннае злачы́нства — парушэньне законаў вайны, якое цягне за сабой крымінальную адказнасьць за такія дзеяньні, як наўмыснае забойства грамадзянскіх асоб альбо наўмыснае забойства ваеннапалонных, катаваньні, захоп закладнікаў, неапраўданае зьнішчэньне грамадзянскай маёмасьці, падман шляхам вераломства, сэксуальны гвалт ваеннага часу, марадэрства.

ваеннае злачынства

злачынства, правапарушэньне

Падкляса ад	лютасьць, violation of international humanitarian law
Частка больш агульнага	вайна
Асноўны рэгулюючы тэкст	Гаагскія канвенцыі і дэкларацыі (1899 і 1907)
Практыкуецца	ваенны злачынец
Мае сьпіс	list of war crimes

Асоба, якая зьяўляецца часткай каманднай структуры, якая аддае загад аб любой спробе зьдзяйсьненьня масавых забойстваў, уключаючы генацыд (людабойства) або этнічную чыстку, не падаючы літасьці; нягледзячы на капітуляцыю, прызыў дзяцей на ваенную службу й грэбаваньне юрыдычнымі адрозьненьнямі ў дачыненьні да суразьмернасьці й ваеннай неабходнасьці зьяўляецца ваенным злачынцам. У канцы XX і пачатку XXI стагодзьдзя міжнародныя суды экстрапалявалі й вызначылі дадатковыя катэгорыі ваенных злачынстваў, якія ўжываюцца да грамадзянскай вайны.

Юрыдычны тэрмін

Вызначэньне тэрміна ваеннае злачынства дадзена ў частцы 2 артыкула 8 Рымскага статута Міжнароднага крымінальнага суда, згодна зь якім да ваенных злачынстваў адносяцца:

а) сурʼёзныя парушэньні Жэнеўскіх канвэнцыяў ад 12 жніўня 1949 году, а менавіта любое з наступных дзеяньняў супраць асоб або маёмасьці, якія ахоўваюцца згодна з палажэньнямі адпаведнай Жэнеўскай канвэнцыі:

1. наўмыснае забойства;
2. катаваньні або бесчалавечнае абыходжаньне, уключаючы біялягічныя экспэрымэнты;
3. наўмыснае прычыненьне моцных пакут або сурʼёзных цялесных пашкоджаньняў або шкоды здароўю;
4. незаконнае, бессэнсоўнае і маштабнае зьнішчэньне і прысваеньне маёмасьці, не выкліканае ваеннай неабходнасьцю;
5. прымус ваеннапалоннага або іншага ахоўнага асобы да службы ва Ўзброеных сілах непрыяцельскай дзяржавы;
6. наўмыснае пазбаўленьне ваеннапалоннага або іншага ахоўнага асобы права на справядлівае і нармальнае судаводзтва;
7. незаконная дэпартацыя або перамяшчэньне або незаконнае пазбаўленьне волі;
8. узяцьце закладнікаў;

б) іншыя сурʼёзныя парушэньні законаў і звычаяў, якія ўжываюцца ў міжнародных узброеных канфліктах ва ўстаноўленых рамках міжнароднага права, а менавіта любое з наступных дзей:

1. наўмысныя напады на грамадзянскае насельніцтва як такое або асобных грамадзянскіх асоб, якія не прымаюць непасрэднага ўдзелу ў ваенных дзеяньнях;
2. наўмысныя напады на грамадзянскія абʼекты, гэта значыць абʼекты, якія не зьяўляюцца ваеннымі мэтамі;
3. наўмыснае нанясеньне ўдараў па пэрсанале, абʼектах, матэрыялах, падразьдзяленьнях або транспартных сродках, якія ўдзельнічаюць у аказаньні гуманітарнай дапамогі або ў місіі па падтрыманьні міру ў адпаведнасьці са Статутам Арґанізацыі Абʼяднаных Нацыяў, пакуль яны маюць права на абарону, якой карыстаюцца грамадзянскія асобы або грамадзянскія абʼекты па міжнароднаму праву ўзброеных канфліктаў;
4. наўмыснае зьдзяйсьненьне нападу, калі вядома, што такі напад зьявіцца прычынай выпадковай гібелі або калецтва грамадзянскіх асоб або шкоды грамадзянскіх абʼектах або шырокага, доўгатэрміновага і сурʼёзнага шкоды навакольнага прыродным асяродзьдзі, які будзе відавочна несувымерны з канкрэтным і непасрэдна чаканым агульным ваенным перавагай;
5. напад на неабароненыя і якія не зьяўляюцца ваеннымі мэтамі места, вёскі, жыльля або будынка або іх абстрэл з ужываньнем якіх бы там ні было сродкаў.

— Рымскі статут Міжнароднага крымінальнага суда

У сьнежні 2017 году ў Рымскі статут Міжнароднага крымінальнага суда (МКС) ААН былі ўнесены наступныя дзеяньні, якія будуць клясыфікавацца як ваенныя злачынствы:

1. Выкарыстаньне біялягічнай або таксіннага зброі;
2. Выкарыстаньне ўзбраеньняў, чые дзівяць элемэнты немагчыма выявіць з дапамогай рэнтґенаўскага выпраменьваньня;
3. Выкарыстаньне асьляпляльнай лазернай зброі.

Зьдзяйсьненьне любой зь дзей, адзначаных у пункце 1 як забароненыя, зьяўляецца ваенным злачынствам, а асобы, іх зьдзейсьнілі, зьяўляюцца ваеннымі злачынцамі.

Адказнасьць

Міжнародным правам ўстаноўлена ня толькі асабістая адказнасьць за ваенныя злачынствы, але таксама і камандная адказнасьць. Артыкул 86 i пратакола да Жэнеўскіх канвэнцыяў 1949 году сьцьвярджае, што камандзір нясе адказнасьць за парушэньні канвэнцыяў падначаленымі ў тым выпадку, калі ён ведаў пра магчымасьць зьдзяйсьненьня імі злачынстваў, але не прыняў неабходных мер для іх прадухіленьня.

Да ваенных злачынстваў недастасоўны тэрмін даўнасьці (Канвэнцыя аб неўжывальнасьці тэрміну даўнасьці да ваенных злачынстваў і злачынстваў супраць чалавецтва, ААН 1968; Эўрапейская канвэнцыя аб неўжывальнасьці тэрміну даўнасьці да злачынстваў супраць чалавецтва й да ваенных злачынстваў, 1974).

Міжнародны крымінальны суд

Для таго, каб не ствараць асобны трыбунал для кожнага канфлікту, у 1998 годзе было вырашана стварыць Міжнародны крымінальны суд, у кампэтэнцыі якога знаходзяцца ваенныя злачынствы, для якіх вызначана ўнівэрсальная юрысдыкцыя.

Няўхільнасьць пакараньня

Як абвяшчае прысуд Нюрнбэрґскага трыбунала, міжнародныя канвэнцыі ня могуць быць шчылінай для сыходу злачынцаў ад адказнасьці (недалучэньне ў тым ліку). Пачынаючы з XVIII стагодзьдзя разьвіваліся прынцыпы, заснаваныя на пункце гледжаньня, «што забіваць безабаронных людзей або наносіць ім шкоду супярэчыць ваеннай традыцыі». Хоць гаворка ідзе пра ваеннапалонных, неабходнасьць гуманнага звароту распаўсюджваецца на любое мірнае насельніцтва ва ўзброеных канфліктах любога характару.

Беларусь

Крымінальны кодэкс Беларусі 1999 году зьмяшчаў главу 18 «Ваенныя злачынствы і іншыя парушэньні законаў і звычаяў вядзеньня вайны», што налічвала 7 артыкулаў (132—138): 1) вербаваньне, навучаньне, фінансаваньне і выкарыстаньне наёмнікаў; 2) наёмніцтва, 3) прымяненьне зброі масавага паражэньня; 4) парушэньне законаў і звычаяў вайны; 5) злачынныя парушэньні нормаў міжнароднага гуманітарнага права падчас узброеных канфліктаў; 6) бязьдзейнасьць або злачынны загад падчас узброенага канфлікту; 7) незаконнае карыстаньне знакамі пад аховай міжнародных дамоваў. Вербаваньне, забесьпячэньне і выкарыстаньне наймітаў мела карацца пазбаўленьнем волі на тэрмін ад 7 да 15 гадоў (артыкул 132). За само наёмніцтва прадугледжвалася зьняволеньне ад 3 да 7 гадоў (артыкул 133). За прымяненьне зброі масавага паражэньня — ад 10 да 25 гадоў, пажыцьцёвае зьняволеньне або сьмяротная кара (артыкул 134).

Да парушэньняў законаў і звычаяў вайны залічалі:

1. прымус ваеннапалонных і цывільнага насельніцтва на захопленых землях да службы ва ўзброеных сілах праціўніка і перасяленьня, а таксама пазбаўленьне іх права на бесстароньні суд і абарону ў крымінальным судаводзтве, што прадугледжвала абмежаваньне волі на тэрмін ад 3 да 5 гадоў або яе пазбаўленьне ад 3 да 7 гадоў;
2. зьнявечаньне і катаваньне ваеннапалонных і цывільных, правядзеньне біялягічных і мэдычных досьледаў над імі, выкарыстаньне іх для прыкрыцьця свайго войска і пабудоваў ад вайсковых дзеяньняў, іх захоп і ўтрыманьне ў якасьці закладнікаў, а таксама згон цывільнага насельніцтва для прымусовай працы, што прадугледжвала зьняволеньне ад 5 да 15 гадоў;
3. наўмыснае забойства ваеннапалонных і цывільных, што мела карацца зьняволеньнем ад 8 да 25 гадоў, пажыцьцёвым зьняволеньнем або сьмяротнай карай (артыкул 135).

За парушэньне нормаў міжнароднага гуманітарнага права падчас узброенага канфлікту прадугледжвалася пазбаўленьне волі ад 5 да 20 гадоў. Да ліку такіх парушэньняў адносілі:

• нанясеньне празьмерных пашкоджаньняў і нявыбарачнае прымяненьне сродкаў вядзеньня вайны;
• наўмыснае прычыненьне шырокай, доўгачасовай і істотнай шкоды прыроднаму асяродзьдзю;
• напад на пэрсанал, збудаваньні, абсталяваньне, транспартныя фармаваньні і сродкі з ахоўнымі эмблемамі Чырвонага Крыжа, Чырвонага Паўмесяца і Чырвонага Крышталя;
• выкарыстаньне голаду сярод цывільнага насельніцтва ў якасьці спосабу вядзеньня ваенных дзеяньняў;
• вербаваньне асобаў у веку да 15 гадоў ва ўзброеныя сілы і дазвол ім прымаць удзел у ваенных дзеяньнях;
• вербаваньне асобаў у веку да 18 гадоў ва ўзброеныя групы па-за ўзброенымі сіламі дзяржавы і іх выкарыстаньне ў складзе такіх групаў на вайне;
• адвольнае і буйнамаштабнае разбурэньне і прысваеньне маёмасьці без ваеннай патрэбы;
• ператварэньне неабараняемых мясцовасьцяў і мясьцінаў бяз войска у прадмет нападу;
• ператварэньне ў прадмет нападу і зьнішчэньне культурных каштоўнасьцяў пад аховай пры адсутнасьці ваеннай патрэбы, а таксама іх буйнамаштабны крадзеж і вандалізм супраць іх;
• выкарыстаньне культурных каштоўнасьцяў пад узмоцненай аховай і прылеглых да іх месцаў для ваенных дзеяньняў, а таксама іх пераўтварэньне ў прадмет нападу;
• парушэньне пагадненьняў аб замірэньні, прыпыненьні ваенных дзеяньняў і мясцовых пагадненьняў аб вывазе, абмене і перавозцы параненых і памерлых, пакінутых на полі бітвы;
• напад на цывільнае насельніцтва і асобных цывільных асобаў;
• нявыбарачны напад, які заведама пацягне празьмерныя страты сярод цывільных асобаў і прычыніць празьмерную шкоду цывільным пабудовам;
• напад на ўстаноўкі і збудаваньні небясьпечный сілы, які заведама пацягне празьмерныя страты сярод цывільных асобаў і прычыніць празьмерную шкоду цывільным пабудовам;
• напад на асобу, якая заведама для вінаватага перастала браць непасрэдны ўдзел у ваенных дзеяньнях;
• перамяшчэньне часткі ўласнага цывільнага насельніцтва на захопленую зямлю;
• неапраўданая затрымка вяртаньня ваеннапалонных і цывільных асобаў (артыкул 136).

Ад 5 да 15 гадоў зьняволеньня прадугледжвалася за наўмыснае непрыняцьце начальнікам і службоўцам у межах сваіх паўнамоцтваў усіх магчымых захадаў для спыненьня злачынстваў, што ўчыняюцца падначаленым, і для іх прадухіленьня пры падрыхтоўцы падначаленым. Ад 5 да 20 гадамі зьняволеньня мелі пакараць за загад начальнікам і службоўцам падначаленаму «не пакідаць нікога жывым» і за распараджэньне аб учыненьні іншых ваенных злачынстваў (артыкул 137). Урэшце, ад 2 да 4 гадоў абмежаваньня волі і да 3 гадоў яе пазбаўленьня прадугледжвалі за карыстаньне дзяржаўным сьцягам і дзяржаўнымі адрозьненьнямі праціўніка, нэўтральнай дзяржавы, сьцягам і знакам міжнароднай арганізацыі, а таксама наўмыснае выкарыстаньне насуперак міжнародным дамовам эмблемаў Чырвонага Крыжа, Чырвонага Паўмесяца і Чырвонага Крышталя, як і знакаў культурных каштоўнасьцяў (артыкул 138).