Стэфанія Станюта

Стэфа́нія Міха́йлаўна Станю́та (13 траўня 1905 — 6 лістапада 2000) — выбітная беларуская акторка, легенда сцэны, артыстка Нацыянальнага акадэмічнага тэатру імя Янкі Купалы. Народная артыстка Беларусі (1957), народная артыстка СССР (1988), ляўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі (1982).

Стэфанія Міхайлаўна Станюта
Дата нараджэньня	13 траўня 1905
Месца нараджэньня	Менск, Менская губэрня, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	6 лістапада 2000 (95 гадоў)
Месца сьмерці	Менск, Беларусь
Месца пахаваньня	Усходнія могілкі
Грамадзянства	СССР, Беларусь
Месца вучобы	Беларуская драматычная студыя[d]
Занятак	акторка
Месца працы	Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы
Гады дзейнасьці	1919—2000
Бацька	Міхась Станюта
Дзеці	Аляксандар Станюта[d]
Узнагароды	Народны артыст СССР Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу Ордэн Працоўнага Чырвонага Сьцягу Ордэн «Знак Пашаны» Мэдаль Францішка Скарыны
IMDb	ID nm0822852
Стэфанія Міхайлаўна Станюта ў Вікісховішчы

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Станюта.

Біяграфія

Нарадзілася 13 траўня 1905 году ў Менску ў сям’і менскага мастака Міхася Станюты. Маці — хатняя гаспадыня, зь сялянаў. Вучылася ў царкоўна-прыходзкай школе, затым у Менскай жаночай урадавай гімназіі.

З 1918 году працавала статысткай, харысткай і танцоркай у Першым таварыстве беларускай драмы й камэдыі Фларыяна Ждановіча, на аснове творчага калектыву якога ў 1920 годзе быў утвораны 1-ы Беларускі дзяржаўны тэатар, дзе працягвала граць. Першую ролю Хімкі сыграла ў 16 гадоў у п’есе «Ганка» Ўладзіслава Галубка.

У 1926 годзе скончыла Беларускую драматычную студыю ў пры Маскоўскім Мастацкім тэатры (кляса Валянціна Смышляева й Соф’і Гіацынтавай). На базе гэтага выпуску ў Віцебску ў 1926 годзе быў створаны Другі беларускі дзяржаўны драматычны тэатар, у якім Стэфанія Станюта грала да 1931 году.

З 1931 — ізноў у БДТ-1 (сучасны Нацыянальны акадэмічны тэатар імя Янкі Купалы), дзе яна працуе да канца жыцьця.

Другая сусьветная вайна засьпела трупу тэатру ў Адэсе. У Менску ў Стэфаніі Станюты засталася сям’я, але тэатар яшчэ доўга знаходзіўся ў Адэсе, дзе акторка была начальнікам групы самаабароны. Пасьля пераезду трупы ў Томск, вяла ў шпіталі тэатральны кружок са зьмешчанымі там байцамі.

У кіно пачала здымацца ў 1958 годзе.

Стэфанія Станюта памерла 6 лістапада 2000 году. Пахаваная на Ўсходніх могілках Менску.

Творчасьць

Адметныя рысы творчасьці Стэфаніі Станюты — шырыня дыяпазону, валоданьне разнастайнымі сродкамі сцэнічнай выразнасьці, яркі плястычны малюнак роляў, эмацыйнасьць, выразнасьць слова, жэста, мімікі, уменьне карыстацца іроніяй, гратэскам.

Стварыла шэраг народных характараў, дзе выявіла ў сваіх гераінь мудрасьць, жыцьцядзейнасьць, шчодрасьць і чалавечнасьць, сувязь з роднай зямлёй: Марыля і Паланея («Раскіданае гняздо» і «Прымакі» Я. Купалы), Алена («Салавей» З. Бядулі), Ганна Пятроўна («Простая дзяўчына» К. Губарэвіча), Рыпіна («Плач перапёлкі» І. Чыгрынава), бабуля Вера («Маладая гвардыя» паводле А. Фадзеева), Бабуля («Я, бабуля, Іліко і Іларыён» Н. Думбадзэ і Р. Лордкіпанідзэ), цёця Моця («Машачка» А. Афінагенава), Карміліца («Рамэо і Джульета» Ў. Шэксьпіра), Дуэнья («Дзень цудоўных падманаў» Р. Шэрыдана). Яркую камэдыйнасьць, вострую сатырычнасьць спалучала з высокім драматызмам, паглыбленьнем у псыхалёгію шматграннага жаночага характару: Зёлкіна («Хто сьмяецца апошнім» К. Крапівы), пані Вашамірская («Салавей»), Куліна Чарнушка («Людзі на балоце» паводле І. Мележа), Арына Радзівонаўна («Верачка» А. Макаёнка), Каргота («Тры Іваны — тры браты» А. Вольскага), Жабрачка («Крамлёўскія куранты» М. Пагодзіна), Глафіра, Міхееўна («Ваўкі і авечкі», «Апошняя ахвяра» А. Астроўскага), Шарлота («Вішнёвы сад» А. Чэхава), Эліза («Скупы» Мальера), Дыяна («Дурная для іншых, разумная для сябе» Лёпэ дэ Вэгі), Гіза («Гульня з кошкай» І. Эркеня) і інш.

Фільмаграфія

1. 1958 — Чырвонае лісьце — эпізод
2. 1958 — Шчасьце трэба берагчы — жонка Мікіты
3. 1958 — Гадзіньнік спыніўся апоўначы — настаўніца
4. 1959 — Строгая жанчына — Кацярына
5. 1961 — Першыя выпрабаваньні — Ганна
6. 1962 — Зорка на спражцы (кінаальманах «Маленькія летуценьнікі») — жанчына ў чорным
7. 1964 — Лісты да жывых
8. 1966 — Іду шукаць — эпізод
9. 1967 — Хата і гаспадар — маці Ягора
10. 1969 — Я, Францыск Скарына… — Абаціса
11. 1970 — Пяцёрка адважных — бабуля Кешкі
12. 1971 — Запыт (кароткамэтражны) — Фенька
13. 1971 — Магіла льва — маці Фёдара
14. 1973 — І сьмех, і бяда (кароткамэтражны) — Агрыпіна
15. 1973 — Цешча — цётка Маша
16. 1974 — Вялікае супрацьстаяньне — Агеіха
17. 1974 — Мы — хлопцы жывучыя — Матрона Яўсееўна
18. 1974 — Прыгода ў горадзе, якога няма — цётка Польлі
19. 1976 — Нядзельная ноч — старая
20. 1976 — Памяць зямлі — баба Паля
21. 1976 — Трывожны месяц верасень — Сэрафіма
22. 1976—1978 — Час абраў нас — Варанецкая
23. 1977 — Успамін… — бабуля Пчолка
24. 1977 — Пра Чырвоны Капялюшык — Першая злая старая
25. 1978 — Пагаворым, брат… — Дар’я
26. 1978 — Гандлярка і паэт — Марыля
27. 1979 — Родная справа — маці
28. 1980 — Атлянты й карыятыды — маці Максіма
29. 1980 — Вазьму твой боль — жонка Шышковіча
30. 1980 — Паводка — Сьцяпанаўна
31. 1980 — Трэцяга ня дадзена — эпізод
32. 1981 — Адзіны мужчына — Неаніла Сьцяпанаўна
33. 1981 — Зацішша — Вера Пятроўна
34. 1981 — Аленевае паляваньне — сялянка
35. 1981 — Пра цябе — Ксенія Аляксандраўна
36. 1981 — Людзі на балоце — шаптуха
37. 1981 — Разьвітаньне — Дар’я
38. 1981 — Крыніца — Эўфрасіньня Ільлінічна
39. 1982 — Жывая вясёлка — бабуля Міхася
40. 1982 — Чужая вотчына — Мондрыха
41. 1983 — Сад — старая, якая прытуліла Машу
42. 1983 — Белыя росы — Кіселіха
43. 1983 — Плыві, караблік… — Ганна Мікалаеўна Палуніна
44. 1984 — Невядомы салдат — Антаніна Васільеўна Бокарава
45. 1984 — Атрад — старая
46. 1984 — Радаўніца — Хрысьціна
47. 1984 — Што ў Сенькі было — бабка Вера
48. 1985 — Мама, я жывы — Домна Піліпаўна
49. 1985 — Пакланіся да зямлі — Марыя
50. 1985 — Не хадзіце, дзеўкі, замуж — Міхееўна
51. 1985 — Халады напачатку вясны (кароткамэтражны) — бабуля Віктара
52. 1985 — Экзамэн на дырэктара — Клаўдзія Пятроўна
53. 1986 — Не забудзьцеся выключыць тэлевізар — Калерыя Паўлаўна
54. 1986 — Першацьвет — бабуля
55. 1987 — Нецярпеньне душы — маці Лепяшынскага
56. 1988 — Генэральная рэпэтыцыя — Няня
57. 1988 — Гэтыя… Тры дакладныя карты… — графіня
58. 1988 — Мудрамер — Кацярына Антонаўна Загменная
59. 1989 — Жадаю зрабіць прызнаньне — Ганна Шкурко
60. 1990 — Мудрамер (фільм-спэктакль) — Загменная Кацярына Антонаўна
61. 1990 — Небыліцы пра Івана — старая
62. 1990 — Увайдзі ў кожную хату — эпізод
63. 1990 — Плач перапёлкі — эпізод
64. 1990 — Жарсьці па Аўдзею (фільм-спэктакль) — маці Зуйка
65. 1991 — Цар Іван Грозны — Ануфрыеўна
66. 1991 — Ізгой — Ганка
67. 1992 — Кошт галавы — жабрачка
68. 1993 — Вытокі
69. 1993 — Сылюэт у акне насупраць — цешча
70. 1993 — Чортавы лялькі — бабулька з намібійскімі
71. 1994 — Поры году
72. 1994 — Лета каханьня — Стэфанія
73. 1995 — Гульня ўяўленьня — старая ў капелюшы
74. 2001 — Курортны раман — эпізод

Узнагароды і прэміі

• Народная артыстка БССР (1957)
• Народная артыстка СССР (1988)
• два ордэны Працоўнага Чырвонага Сьцяга
• Ордэн «Знак Пашаны»
• Ордэн Сяброўства народаў
• Дзяржаўная прэмія БССР (1982) — за тэатральную працу
• Мэдаль Францішка Скарыны (1995)
• Акадэмік Міжнароднай акадэміі тэатру.

Памяць

• Сын Стэфаніі Станюты Аляксандар выдаў кнігу ўспамінаў пра маці. Першая выйшла на беларускай мове ў 1994 годзе, а дапоўнены варыянт — «Жыцьцё акторкі» — на расейскай мове — у 2001 годзе.
• Да 105-годзьдзя зь дня народзінаў нараджэньня акторкі быў выдадзены раман «Гарадзкія сны», напісаны сынам акторкі. Раман заснаваны на асабістых лістах каханым мужчынам: актору і супрацоўніку НКУС. Лёс абодвух апынуўся трагічным: яны былі расстраляныя.
• У памяць пра акторку 27 сакавіка 2003 году на доме № 19 па праспэкце Скарыны (цяпер Незалежнасьці) у Менску была ўсталяваная мэмарыяльная дошка ў гонар Стэфаніі Станюты.
• У Купалаўскім тэатры арганізуюцца вечары памяці Стэфаніі Станюты. У Дзяржаўным музэі гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Беларусі ёсьць пакой, прысьвечаны Стэфаніі Станюце.
• Міністэрства сувязі й інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь 13 траўня 2005 году ўвяло ў паштовы зварот марку «100 гадоў зь дня нараджэньня С. М. Станюты».
• У 2014 годзе было прынятае рашэньне аб наданьні новай вуліцы ў Менску імя Стэфаніі Станюты.

Вонкавыя спасылкі

Стэфанія Станюта — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Жыцьцяпіс Стэфаніі Станюты (рас.)
• Жыцьцяпіс Стэфаніі Станюты (рас.) на бачыне «Кіноэкспэрт»