Платон Галавач
Плато́н Рама́навіч Галава́ч (18 красавіка [ст. ст. 5 красавіка] 1903, в. Пабокавічы Бабруйскага павету Менскай губэрні, цяпер Бабруйскі раён — 29 кастрычніка 1937, Менск, турма НКУС БССР) — беларускі пісьменьнік, празаік.
| Платон Галавач лац. Płaton Hałavač | |
 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 18 красавіка (1 траўня) 1903 |
| Памёр | 29 кастрычніка 1937[1] (34 гады) |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | пісьменьнік, празаік |
| Гады творчасьці | 1921 — 1937 |
| Жанр | раман, аповесьць[d], апавяданьне і нарыс[d] |
| Мова | беларуская мова |
| Дэбют | «Загубленае жыцьцё» (1925) |
| Творы на сайце Knihi.com | |
| Платон Галавач. Facebook | |
Біяграфія
рэдагавацьПлатон Галавач зь сялянскае сям’і. Застаўшыся бяз маці, зь сямі гадоў наймаўся за пастуха. У 1922—1923 вучыўся ў Менскай партшколе, адначасова інструктар Барысаўскага павятовага камітэту камсамолу. У 1926 скончыў Камуністычны ўнівэрсытэт Беларусі ў Менску і стаў працаваць загадчыкам аддзела ЦК ЛКСМБ, з 1928 быў першым сакратаром ЦК ЛКСМБ і рэдактарам газэты «Чырвоная змена». Зь лістапада 1929 да сакавіка 1930 — намесьнік наркама асьветы БССР. Адзін з кіраўнікоў літаратурных арганізацыяў «Маладняк», БелАПП. У розны час рэдагаваў часопісы «Маладняк», «Полымя». Ініцыятар арганізацыі крытыка-творчага аддзяленьня МПІ. З пачатку сваёй літаратурнай дзейнасьці (1921) змагаўся за чысьціню роднае мовы, за яе дакладнасьць і выразнасьць. Абіраўся сябрам ЦК КПБ (1927—1930) і сябрам ЦВК БССР (1927—1935). Сябра Саюзу Пісьменьнікаў СССР з 1934.
Арышт
рэдагавацьАрыштаваны 11 жніўня 1937 у Менску па адрасе: вул. Маскоўская, д. 8/1, кв. 34. Падчас ператрусу сьледчыя канфіскавалі 67 сшыткаў рукапісаў (магчыма, сярод іх быў і раман «Ён»). У сувязі з арыштам выключаны з ВКП (б).
У нутранай турме НКВД лёс зьвёў Галавача зь яшчэ адным рэпрэсаваным пісьменьнікам Станіславам Шушкевічам, які пазьней успомніў такі эпізод:
Платона Галавача і Васіля Каваля я бачыў апошні раз 3 кастрычніка 1937 году. Іх прывялі сьведчыць супраць мяне. Скатаваны і зьнясілены, Платон Раманавіч доўга маўчаў… Нарэшце загаварыў: «За [мной] няма ніякай віны, таксама, як і за кожным з нас». Сказаў і заплакаў…[3]
Перад судом Галавач пакінуў у камэры запіску: «Таварышы, даруйце, калі чым вінаваты перад вамі. Гісторыя яшчэ скажа праўду пра нас. Платон».
28 кастрычніка 1937 на судзе (пачаўся а 22:15, скончыўся празь пятнаццаць хвілін) прызнаў сябе вінаватым. Тройкай НКУС асуджаны як «арганізатар тэрарыстычнае групоўкі» й за «правядзеньне нямецкай дзейнасьці» да найвышэйшае меры пакараньня з канфіскацыяй маёмасьці. Расстраляны празь некалькі гадзін пасьля прысуду. Сям’і было абвешчана, што памёр 25 сьнежня 1944 у лягеры ад паралічу сэрца. Рэабілітаваны 25 ліпеня 1956. Асабовая справа № 6852-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.
Сям’я
рэдагавацьБыў жанаты зь Нікай Фёдараўнай Вечар (нарадзілася ў 1905 у в. Машчыцы, Слуцкі павет, Менская губэрня), якая была арыштаваная 5 лістапада 1937 у Менску. 28 лістапада 1937 яна асуджаная асобай нарадай пры НКУС як «сябра сям’і расстралянага ворага радзімы» да 8 гадоў ППК і этапаваная ў Карагандзінскі канцлягер НКУС Казахскай ССР (в. Далінская). Пасьля вызваленьня вярнулася на радзіму. Рэабілітаваная трыбуналам БВА 24 ліпеня 1956. Асабовая справа В. № 6759-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.
Творчасьць
рэдагавацьТворчую дзейнасьць распачаў у 1921. Першае апавяданьне «Загубленае жыцьцё» апублікаванае ў газэце «Савецкая Беларусь» у 1925. У 1927 выйшла кніга апавяданьняў «Дробязі жыцьця». Тэматыка шматлікіх аповесьцяў, апавяданьняў, нарысаў зьвязана з грамадзянскай вайной і жыцьцём вёскі. Яго творы карысталіся посьпехам, перакладаліся на расейскую, польскую, украінскую, чэскую, ідыш i інш. мовы. Многія яго творы засталіся няскончанымі, у тым ліку кніга пра паўстаньне 1863—1864 і Кастуся Каліноўскага.
Успаміны пра Платона Галавача
рэдагавацьЯк успамінаў рэпрэсаваны паэт Павал Пруднікаў,
|
Платон Галавач быў рослы, стройны, прыгожы малады чалавек з бялявай чупрынай, якой не стараўся закрываць свой шырокі і высокі лоб, з блакітнымі вачамі, белымі, як цукар, зубамі, з правільнымі рысамі твару, на якім заўсёды ззяла ўсмешка, акуратна апрануты і абуты. Пераважна любіў хадзіць у светла-шэрым касцюме і белай кашулі-касаваротцы, вышытай беларускім народным арнаментам і падпяразанай тонкім поясам з кутасамі. Ён заўсёды з кожным быў прыветлівы і стараўся трымацца роўным. У час гутаркі ніколі не перабіваў свайго субяседніка. Спачатку даваў магчымасць выказацца яму, а потым ужо гаварыў сам, ніколі ні на каго не павышаў голасу. Скажу шчыра — не любіць яго была нельга. | 
|
А вось што прыгадваў пра пісьменьніка Я. Скрыган (таксама рэпрэсаваны):
|
|
Любіў глядзець трошачкі спадылба, гаварыў вельмі спакойна і ціха, голас у яго быў мяккі, з малюсенькім насавым гучаннем. І здалося зусім нечаканым, што няма ў яго ні рэзкага жэсту, які звычайна выпрацоўвае прафесія, ні строгага позірку, ні павышанай камандзірскай ноты — усё па-чалавечы проста і душэўна».[4] |
|
Творы
рэдагаваць- Збор твораў: У 3 т. Мн., 1958. Т. 1. Апавяданні. Нарысы. Артыкулы. Т. 2. Аповесці. Т. 3. Праз гады: Раман.
Апавяданьні
рэдагаваць- «Успамін». (Адрывак з аповесьці «Спалох на загонах») // Маладая Беларусь : часопіс. — 1936. — № 1. — С. 51—55.
Зборнікі апавяданьняў
рэдагаваць- «Дробязі жыцьця» (1927)
- «Хочацца жыць» (1930)
- «Апавяданьні» (1934)
Зборнікі аповесьцяў
рэдагаваць- «Вінаваты» (1930)
- «Спалох на загонах» (1930, перавыдадзены ў 1996)
- «Даляры» (1931)
- «Носьбіты нянавісці» (1936, часопіс «Полымя рэвалюцыі»)
- «Яны не пройдуць!» (1937, часопіс «Полымя рэвалюцыі»)
- Раман «Праз гады» (1934, перавыдадзены ў 1936, 1984, 1992)
- Нарыс пра будаўніцтва Беламарска-Балтыйскага канала «Ад Мядзьведжай гары да Белага мора» (1934)
- Некалькі слоў пра сябе // Пра час і пра сябе. Мн., 1966.
У 1963 часопіс «Полымя» надрукаваў у №4 «Пісьмы Платона Галавача».
Крытыка, рэцэнзіі
рэдагаваць- Мікола Байкоў. Кнігапіс. Платон Галавач. «Дробязі» жыцьця. (Апавяданьні). // Полымя : часопіс. — 1927. — № 3. — С. 233—235.
Ушанаваньне памяці
рэдагавацьІмем Галавача названы вуліца і завулак у Бабруйску. У 1968 на будынку Гарбацэвіцкай школы Бабруйскага раёну, дзе вучыўся Галавач, адкрытая мэмарыяльная дошка.
Глядзіце таксама
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ Головач Платон Романович // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ^ Deutsche Nationalbibliothek Record #1042336148 // Gemeinsame Normdatei (ням.) — 2012—2016.
- ^ В. Куляшова. «Лясному рэху праўду раскажу». Мн., 1989.
- ^ Ян Скрыган. Некалькі хвілін чужога жыцця. — Мн., 1990. С. 52.
Літаратура
рэдагаваць- Галавач Платон // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. ISBN 5-340-00709-X.
- ГАЛАВАЧ Платон Раманавіч // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
- Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік у 6-ці тамах / АН Беларусі, Інстытут літаратуры ім. Я. Купалы; рэд. А. І. Мальдзіса.Т. 2: Верабей — Іваноў. — Мн.: БелЭн, 1993. — 543 с.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
- Булацкі Р. В., Карніловіч Э. А. Платон Галавач — публіцыст. — Мн., 1973.
- Бугаёў Дз. З кагорты першых // Бугаёў Дз. Талент і праца. — Мн., 1979.
- Каленкович И. Творчество Платона Галавача: (Жанрово-стилевое своеобразие): Автор. дис. канд. филол. наук. — Мн., 1979.
- Ліўшыц, У. Платон Галавач: лёс чалавека і пісьменніка// Брама. 2016.Вып.4.— Мн.: С.245-258.