Вінцэнт Матушэвіч
Вінцэнт Матушэвіч (па-польску: Wincenty Matuszewicz, па-летувіску: Vincentas Matusevičius; 5 красавіка 1801, Аўсянішкі(lt) (па-польску: Owsianiszki), Троцкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя — 8 жніўня 1862, Габрыелёва, Троцкі павет[a] — удзельнік паўстаньня 1830—1831 гадоў і адзін зь яго кіраўнікоў на тэрыторыі Троцкага павету, дзеяч польскай эміграцыі, масон, вядомы таксама пад мянушкай «Пяруновы» («па-польску: Piorunowy»).
| па-польску: Wincenty Matuszewicz, па-летувіску: Vincentas Matusevičius | |
.jpg) Вінцэнт Матушэвіч на літаграфіі Шарля Луі Базына | |
 Герб «Лебедзь» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 5 красавіка 1801 Аўсянішкі, Троцкі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя, цяпер Электрэнскае самакіраваньне Віленскі павет, Летува |
| Памёр | 8 жніўня 1862 Габрыелёва |
| Пахаваны | |
| Род | Матушэвічы |
| Бацькі | Тадэвуш Матушэвіч Францішка Матушэвіч з Рэвінскіх |
| Жонка | Тэадора Матушэвіч з роду Фрэма |
| Дзеці | Тэадор Вінцэнт Матушэвіч, Ізабэла Матушэвіч |
| Рэлігія | каталік |
| Дзейнасьць | судзьдзя |
_266.jpg)
Жыцьцяпіс
рэдагавацьПаходжаньне й адукацыя
рэдагавацьПаходзіў са шляхецкага роду Матушэвічаў гербу «Лебедзь»[b]. Яго бацька — Тадэвуш Матушэвіч (1770—1837) быў уладальнікам маёнтку Аўсянішкі(lt), маці Францішка (1778—1827) паходзіла з роду Рэвінскіх. Меў трох сёстраў — Элеанору[c], Анелю[d], і Тэадору[e]. Скончыў факультэт права Віленскага ўніверсітэту[4]. Быў старшынёй троцкага гродзкага суду[4].
Паўстаньне
рэдагавацьПа выбуху паўстаньня 1830—1831 гадоў далучыўся да паўстаньня, стаў кіраўнікоў атраду на тэрыторыі Троцкага павету[4]. У складзе атраду прысутнічала ў тым ліку шматлікая моладзь зь Віленскага ўнівэрсытэту[5]. Атрымаў у 1831 годзе званьне падпалкоўніка[6]. У красавіку 1831 у Троках разброіў атрад расейскай арміі[7], неўзабаве здабыў Вількамір, у Жосьлях ваяваў разам з Габрыелям Агінскам[8].
З 17-24 красавіка 1831 году — удзельнічаў у штурме Вільні, ваяваў у раёне родных Аўсянішкаў[4]. Камітэт паўстаньня выпрацаваў плян паводле якога пад Вільняй павінны былі сканцэнтравацца каля 30.000 паўстанцаў. Напачатку Вінцэнта Матушэвіча, Караля Залускага, Габрыеля Агінскага, Францішка Білевіча[9] агульнай колькасьцю 3.000 чалавек былі аб’яднаны й разьмешчаны на флянзе паўстанцкіх войскаў па правым беразе Вяльлі. 17 красавіка аб’яднаныя атрады Матушэвіча, Агінскага, Бялевіча пераправіліся праз правы бераг Вяльлі ў раёне вёскі Чабішкі(lt)[10] й там сталі ўночы сталі лягерам у лясной ваколіцы ля вёскі Каўганы(lt) (па-польску: Kowgany)[f][11][12]. Габрыель Агінскі быў прызначаны агульным кіраўніком атрадаў. Расейскія войскі, якія даведаліся ад шпіёна, месца разьмяшчэньня паўстанцакага лягеру, атакавалі паўстанцаў у Каўганах. Тым часам у некалькіх вёрстах ад Каўганаў, уласна пад родным для Матушэвіча фальваркам Аўсянішкамі адбываліся баявыя сутыкненьня з расейскімі атрадамі[g], у выніку чаго ўся вёска разам з бацькоўскім маёнткам Матушэвічам былі спаленыя. Сам Матушэвіч прыбыў у Аўсянішкі ўжо пасьля бою, дзе заклаў вайсковы лягер. У гэты ж час з боку Ашмянаў рухаліся атрады расейскага войскага Вяршыліна[h][14]. Гісторык паўстаньня Юзэф Страшэвіч(pl) у сваёй працы «Les Poloneis et les Poloneises de la Revolution» потым у зносцы ўзгадае, што пасьля таго, як Вінцэнт Матушэвіч даведаўся аб Ашмянскай разьне, ён бязьлітасна караў жаўнераў ворага[15]. Перавага расейскіх войскаў у колькасьці й валоданьне стратэгічнай ініцыятывай вымусіла паўстанцаў адсупіць.
Пасьля няўдалай спробы заняць Вільню Вінцэнт Матушэвіч з корпусам паўстанцаў Караля Залускага(lt) Матушэвіч адступіў ў Янава[4]. Разам з атрадам Маўрыцыя Прозара(lt) адзначыўся 29 красавіка у бітвах пад Кейданамі[i] і 5 траўня пад Байсагалай, 19 чэрвеня ўдзельнічаў у Бітве пад Панарамі(pl) (іншая назва — бітва пад Вільняй 1831 году ці Бітва за Вільню), 9 ліпеня каля Куршанаў далучыўся да генэрала Гэнрыка Дэмбінскага(pl), зь якім прарваўся на тэрыторыю Польскага Каралеўства[4]. Калі паўстаньне пацярпела паразу, ён адступіў у Прусію, пазьней эміграваў у Францыю[4].
Эміграцыя
рэдагавацьУ эміграцыі належаў да розных эмігранцкіх арганізацыяў(pl)[4]. Узначальваў асобны камітэт Дэмакратычнага таварыства(pl)[17]. Браў удзел у працы Нацыянальнага камітэту(pl)[18]. У 1832 годзе ўсьлед за Янам Яноўскім(pl) увайшоў у склад парыскай масонскай лёжы «Непадзельная Тройца» (па-француску: Trinité Indivisible)[19]. У красавіку 1848 г., Адам Міцкевіч падчас «Вясны народаў» (1848) арганізаваў Італіі вайсковы атрад — Легіён Міцкевіча(en) — для падтрымкі паўстанцаў, спадзеючыся вызваліць польскія й іншыя славянскія землі[20]. Вінцнт Матушэвіч далучаўся да легіёну ў якасьці вярбоўшчыка, але праводзіў там шкодніцкую дзейнасьць, імаверна па замове Уладзіслава Замойскага(pl)[21]. Атрад Міцкевіча ў выніку так і ня стаў дастаткова вялікім, каб быць чымсьці большым, чым сымбаль.
Вяртаньне
рэдагавацьУ 1858 пасьля амністыі вярнуўся ў Літву[4]. Валодаў маёнткамі Аўсянішкі й Габрыелёва. Памёр на Радзіме ў Габрыелёва[22] каля Трокаў[23]. Пахаваны на могілках ў Папарчэе(lt) (па-польску: Poporcie) каля Кашадараў[24], магіла паўстанца захавалася[25].
У творах
рэдагаваць- Вінцэнту Матушэвіч прысьвечана баляда Адама Міцкевіча «Начлег» (па-польску: Nocleg[26]), дзе сама асоба Матушэвіча не ўзгадваецца, але ў асобе «начальніка», бязьлітаснага паўстанца з наваколіцаў Трокаў дасьледнікі бачаць менавіта Вінцэнта Матушэвіча, пры гэтым дакладна невядома ці ведаў асобу Матушэвіча сам Міцкевіч на момант напісаньня вершу 29 сакавіка 1832 году[j][28]. Дасьледнікі ўказваюць, што герой баляды Міцкевіча страціў ў паўстаньні сям’ю, якая была забіта, у той час як у біяграфіі Вінцэнта Матушэвіча згадкі, што ён у гэты пэрыяд страціў родных, няма[29]. У той час час, забойства сям’і магло быць адсылкай да трагічных падзеяў 1831 году ў Ашмянах (па-польску: Rzeź Oszmiańska)[30]. Пазьней паэт Канстанцін Гашынскі(pl) прысьвяціў гэтай трагічнай падзеі свой верш Ашмянская разьня ў 1831.
- Матушэвіч у Троках — верш польскага паэта Вінцэнта Поля(pl).
Літаратура
рэдагаваць- Polski słownik biograficzny / kom. red.: Emanuel Rostworowski, przew., et al., Inst. Historii PAN. T. 20: Maria Józefa — Mieroszewski Krzysztof. S. 227. (пол.)
- Straszewicz J., Les Poloneis et les Poloneises de la Revolution du 29. XI. 1830, Paris 1832 (фр.)
- R. Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 3, Warszawa, 1998, s. 115. (пол.)
- Feliksas Sliesoriūnas. Vincentas Matusevičius. Visuotinė lietuvių enciklopedija, T. XIV (Magdalena-México). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2008. 458 psl. (лет.)
Заўвагі
рэдагаваць- ^ Іншыя крыніцы памылкова падаюць месца сьмерці — Парыж, Францыя[2].
- ^ Па іншай вэрсыі менавіты гэты род Матушэвіч меў герб «Сьлепаўрон»[3].
- ^ у шлюбе — Гопэн.
- ^ у шлюбе — Гоўстэйн.
- ^ у шлюбе — Ромэр, жонка Севярына Мікалая Ромэра.
- ^ Адам Міцкевіч у балядзе «Начлег» потым увасобіць гэтую вёску ў першых радках: Наш начальнік над Троцкім возерам, па каўганскай сутычцы начуе; па-польску: Nasz naczelnik nad Trockiem jeziorem, Po kowgańskiej potyczce nocuje.
- ^ На дапамогу паўстанцам пад Аўсянішкамі выйшлі атрады Караля Залускага й Антонія Пшэцішэўскага[13]
- ^ Расейскія войскі накіроўвалі ў бок Вільні акурат пасьля штурму расейскімі войскамі Ашмянаў, падзеі, вядомай таксама, як Ашмянская разьня (па-польску: Rzeź Oszmiańska)
- ^ Атрад Матушэвіча ў бітве пад Кейданамі налічваў 350 жаўнераў[16].
- ^ Дата на падставе подпісу ў альбоме Кляўдыны Патоцкай(pl), дакладная дата напісаньня вершу невядомая[27].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Wincenty Matuszewicz : fotografia litografii Władysława Oleszczyńskiego.
- ^ Wincenty Matuszewicz h. Łabędź
- ^ Tadeusz Matusewicz h. Ślepowron ?
- ^ а б в г д е ё ж з Feliksas Sliesoriūnas. Vincentas Matusevičius. Visuotinė lietuvių enciklopedija, T. XIV (Magdalena-México). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2008. 458 psl.
- ^ J. Ziółek, Powstanie listopadowe na Litwie, [w:] Powstanie Listopadowe 1830—1831: dzieje wewnętrzne, militaria, Europa wobec powstania, red. W. Zajewski, Warszawa 1990, s. 401.
- ^ Polski słownik biograficzny / kom. red.: Emanuel Rostworowski, przew., et al., Inst. Historii PAN. T. 20: Maria Józefa — Mieroszewski Krzysztof. S. 227.
- ^ A.Z. Wojna na Litwie w roku 1831. — Kraków: Gebethner i Spółka, 1913. — С. 18. — 66 с.
- ^ «Jęliśmy się oręża w duchu jedności z Królestwem Polskim». Powstanie Listopadowe na Litwie
- ^ Billewiczowie
- ^ Zbiór pamiętników o powstaniu Litwy w r. 1831 układany przez Felixa Wrotnowskiego, Paryż 1835 w Księgarni Polskiej, s. 368.
- ^ Zbiór pamiętników o powstaniu Litwy w r. 1831 układany przez Felixa Wrotnowskiego, Paryż 1835 w Księgarni Polskiej, s. 184.
- ^ E. Maliszewski Przewodnik po Gubernii Wileńskiej, Kowgany
- ^ Zbiór pamiętników o powstaniu Litwy w r. 1831 układany przez Felixa Wrotnowskiego, Paryż 1835 w Księgarni Polskiej, s. 185.
- ^ A.Z. Wojna na Litwie w roku 1831. — Kraków: Gebethner i Spółka, 1913. — С. 19. — 66 с.
- ^ Straszewicz J., Les Poloneis et les Poloneises de la Revolution du 29. XI. 1830, Paris 1832
- ^ A.Z. Wojna na Litwie w roku 1831. — Kraków: Gebethner i Spółka, 1913. — С. 47. — 66 с.
- ^ Lubomir Gadon, Emigracya polska : pierwsze lata po upadku powstania listopadowego. [T. 1] Spółka Wydawnicza Polska, Kraków, 1901., s. 155.
- ^ Lubomir Gadon, Emigracya polska : pierwsze lata po upadku powstania listopadowego. [T. 2] Spółka Wydawnicza Polska, Kraków, 1901., s. 117.
- ^ Lubomir Gadon, Emigracya polska : pierwsze lata po upadku powstania listopadowego. [T. 3] Spółka Wydawnicza Polska, Kraków, 1901., s. 273.
- ^ Czesław Miłosz (1983). The History of Polish Literature. University of California Press. p. 30. ISBN 978-0-520-04477-7
- ^ R. Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 3, Warszawa 1998, s. 115.
- ^ Biblioteka Warszawska, s. 181.
- ^ Slownik geograficzny, T, II, s. 432.
- ^ «Kaišiadorių rajono savivaldybė — Istorija». kaisiadorys.lt.
- ^ Grób powstańca listopadowego Wincentego Matuszewicza w Paparcziai
- ^ Adam Mickiewicz Nocleg
- ^ C. Zgorzelski, Uwagi edytorskie, [w:] A. Mickiewicz, Dzieła wszystkie, wiersze 1829–1855, t. I, cz. 3, oprac. C. Zgorzelski, Wrocław 1981, s. 233.
- ^ Agnieszka Januszkiewicz Groza wojny w balladowej odsłonie powstania na Litwie w 1831 roku — Nocleg Adama Mickiewicza, Białorutenistyka Białostocka, T. 14, 2022, s. 337—352.
- ^ Agnieszka Januszkiewicz Groza wojny w balladowej odsłonie powstania na Litwie w 1831 roku — Nocleg Adama Mickiewicza, Białorutenistyka Białostocka, T. 14, 2022, s. 340—341.
- ^ Agnieszka Januszkiewicz Groza wojny w balladowej odsłonie powstania na Litwie w 1831 roku — Nocleg Adama Mickiewicza, Białorutenistyka Białostocka, T. 14, 2022, s. 341.