E (літара)

лацінская літара

E, e (э; курсіў: E e) — 10-я літара беларускага лацінскага альфабэту[1][2][3][4], 5-я літара базавага лацінскага альфабэту. Гэтая літара выкарыстоўваецца часьцей за астатнія ўва многіх мовах, напрыклад у чэскай, дацкай, нідэрляндзкай, ангельскай, францускай, нямецкай, вугорскай, лацінскай, латыскай, нарвэскай, гішпанскай і швэдзкай[5][6][7][8][9].

Літара лацінкі E
Ee
Выява
 A B C D E F G H I 
Зьвесткі
Тып асноўная лацінка, альфабэтны;
Гук [e], [], [ɛ], [ə], [ɪ~i], [ɘ], [ʲe], [h]
Кадаваньне
Назва ў Юнікодзе latin capital letter e
latin small letter e
Юнікод E: U+0045
e: U+0065
HTML E‎: &#69, &#x45
e‎: &#101, &#x65
UTF-16 E‎: 0x45
e‎: 0x65
URL-код E: %45
e: %65
усе сымбалі · лацінка · кірыліца · грэцкія · дыякрытыкі · валюты · дапамога

У лацінскім альфабэце мае назву «э». Такую ж ці прыкладна такую назву гэтая літара мае ў нямецкай, францускай, італьянскай, гішпанскай і многіх іншых мовах. Але ў ангельскім альфабэце гэтая літара мае назву [iː].

У адыгейскім лацінскім альфабэце 1918 году ў літары была загалоўная форма [10].

Гісторыя рэдагаваць

Эгіпэцкі герогліф
Протасэміцкае Протакананіцкае

хілул

Фінікійскае
He
Этрускае
E
Грэцкі
Эпсылён
Лацінскае /
Кірылічнае
E
A28
           

Характарыстыка рэдагаваць

Ee Ee Ee Ee
Назва па-беларуску: э.
Код НАТО: Echo (/ˈɛxəʊ/, [эха]).
Азбука Морзэ: · 

Шрыфт Брайля
   
Сэмафорная
азбука
  
Сьцягі міжнароднага збору сігналаў
 
Амслэн

У розных мовах рэдагаваць

 
Вымаўленьне назвы літары ⟨e⟩ у эўрапейскіх мовах.
Беларусь адзначана на мапе, бо ў беларускае мовы ёсьць лацінскі альфабэт.

Беларуская мова рэдагаваць

У беларускай мове літара ⟨e⟩ выкарыстоўваецца ў лацінскім альфабэце й вымаўляецца таксама, як і кірылічная літра ⟨э[1].

Кірылічная ⟨э⟩ перадаецца праз je, ie, e[1].

Ангельская мова рэдагаваць

Нягледзячы на тое, што ў сярэднеангельскім напісаньні выкарыстоўвалася ⟨e⟩ для абазначэньня доўгага й кароткага /e/, вялікі зрух галосных зьмяніў доўгі // (як у «me» або «bee») на //, а кароткі /ɛ/ (як у «met» або «bed») заставаўся галосным сярэдняга лiку. У іншых выпадках літара маўчыць, як правіла, у канцы словаў, такіх як queue.

Мадыфікацыі ⟨e⟩ рэдагаваць

Дыякрытычныя знакі рэдагаваць

Ĕ ĕ Ḝ ḝ Ȇ ȇ Ê ê Ê̄ ê̄ Ê̌ ê̌ Ề ề Ế ế Ể ể Ễ ễ Ệ ệ Ẻ ẻ Ḙ ḙ Ě ě Ɇ ɇ Ė ė Ė́ ė́ Ė̃ ė̃ Ẹ ẹ Ë ë È è È̩ è̩ Ȅ ȅ É é É̩ Ē ē Ḕ ḕ Ḗ ḗ Ẽ ẽ Ḛ ḛ Ę ę Ę́ ę́ Ę̃ ę̃ Ȩ ȩ E̩ e̩ ᶒ ⱸ[11]

Лігатуры рэдагаваць

Æ æ Œ œ

Іншыя формы[12][13][14] рэдагаваць

  • U+1D07 ᴇ latin letter small capital e
  • U+1D08 ᴈ latin small letter turned open e
  • U+1D31 ᴱ modifier letter capital e
  • U+1D32 ᴲ modifier letter capital reversed e
  • U+1D49 ᵉ modifier letter small e
  • U+1D4B ᵋ modifier letter small open e
  • U+1D4C ᵌ modifier letter small turned open e
  • U+2C7B ⱻ latin letter small capital turned e
  • U+AB32 ꬲ latin small letter blackletter e
  • U+AB33 ꬳ latin small letter barred e
  • U+AB34 ꬴ latin small letter e with flourish

Іншыя значэньні рэдагаваць

Фізыка й матэматыка рэдагаваць

Музыка рэдагаваць

  • E — літарная назва пятага тону нашай асноўнай гамы[8][16];
  • E — назва ноты Мі, паводле літарнай сыстэмы[17][18];
  • Е — назва першай струны ці квінты на скрыпцы й ніжняй струны на басэтлі[17].

Іншае рэдагаваць

  • Выкарыстоўваецца для абазначэньня эўрапейскіх маршрутаў: E28.
  • Абазначае Вітамін E.

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ а б в J. H. Alfabet // Лемантар для школаў і хатняга навучаньня. — Нью-Ёрк, ЗША: выд. Zaranka, 1964. — С. 53. — 97 с.
  2. ^ Ян Станкевіч // Лемантар пераходны з лацініцы на кірыліцу, 1943 год
  3. ^ Як правільна пісаць беларускай лацінкай? // Наша Ніва
  4. ^ Лацінка // Тры алфавіты беларускай мовы
  5. ^ Letter frequencies Архіўная копія ад 2008-05-09 г.
  6. ^ Relative Frequencies of Letters in General English Plain text Cryptographical Mathematics. Central College. Архіўная копія ад 2008-07-08 г.
  7. ^ Frequency of Occurrence of Letters in Spanish. Santa Cruz Public Libraries. Архіўная копія ад 2008-05-11 г.
  8. ^ Frequency of Occurrence of Letters in French. Santa Cruz Public Libraries. Архіўная копія ад 2008-03-12 г.
  9. ^ Frequency of Occurrence of Letters in German. Santa Cruz Public Libraries. Архіўная копія ад 2012-06-28 г.
  10. ^ М. И. Исаев. Языковое строительство в СССР. — М.: «Наука», 1979. — С. 180—191. — 352 с. — 2650 экз. (рас.)
  11. ^ Constable, Peter (2004-04-19). «L2/04-132 Proposal to add additional phonetic characters to the UCS» (PDF)
  12. ^ Everson, Michael; et al. (2002-03-20). «L2/02-141: Uralic Phonetic Alphabet characters for the UCS» (PDF).
  13. ^ Everson, Michael; Dicklberger, Alois; Pentzlin, Karl; Wandl-Vogt, Eveline (2011—06-02). «L2/11-202: Revised proposal to encode „Teuthonista“ phonetic characters in the UCS» (PDF).
  14. ^ Ruppel, Klaas; Rueter, Jack; Kolehmainen, Erkki I. (2006—04-07). «L2/06-215: Proposal for Encoding 3 Additional Characters of the Uralic Phonetic Alphabet» (PDF)
  15. ^ Абазначэньне паходзіць з трактата Джэймза Максвэла James Clark Maxwell, «A Treatise on Electricity and Magnetism Clarendon». — Oxford, 1904. Тэарэтык электрамагнетызму называў велічыні ў сваіх раўнаньнях па алфавіце: A, B, C, D, E, F, G, H. У гэтай пасьлядоўнасьці A было вэктарным патэнцыялам, З — токам, B — вэктарам магнітнай індукцыі, D — вэктарам электрычнай ідукцыі, а H — напружанасьцю магнітнага поля. Падрабязнае тлумачэньне па спасылцы
  16. ^ E // Музыкальный словарь : в 3 т. / сост. Х. Риман; доп. русским отделом при сотруд. П. Веймарна и др.; пер. и все доп. под ред. Ю. Д. Энгеля. — пер. с 5-го нем. изд. — Москва—Лейпциг : изд. Б. П. Юргенсона, 1904. (рас.)
  17. ^ а б E // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. (рас.)
  18. ^ Ми // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947. (рас.)

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць