13-е зьвяно (Славаччына)

13-е зьвяно (па-славацку: Letka 13 "Boreša") — найбольш пасьпяховае і вядомае лётніцкае фармаваньне Славацкіх паветраных сілаў. У складзе Люфтвафэ зьвяно атрымала назоў 13-е (славацкае) зьвяно 52-й эскадры зьнішчальнікаў (па-нямецку: 13. (slowakisch) Staffel des Jagdgeschwaders 52 (13.(slow.)/JG 52), па-славацку: 13. (slovenská) letka Stíhací eskadry 52).

13-е зьвяно
Letka 13
Гады існаваньня	верасень 1939 — чэрвень 1944
Краіна	Першая Славацкая Рэспубліка
Падпарадкаваньне	Славацкія паветраныя сілы
Уваходзіць у	3-я самастойная эскадрыльля 2-я эскадрыльля зьнішчальнікаў 2-я суполка 52-й эскадры зьнішчальнікаў
Тып	лётніцтва
Функцыі	заваёва паветранай перавагі, выведваньне
Колькасьць	12 самалётаў
Войны	Другая сусьветная вайна Нямецка-савецкая вайна
Вядомыя камандзіры	Ондрэй Дзюмбала Ёзэф Палінічак Уладзімер Крышка

Мірны час

18 верасьня 1939 году падразьдзяленьні, якія ўдзельнічалі ў Польскай кампаніі, вярнуліся на свае лётнішчы на затрыманую рэарганізацыі паветраных сілаў. 37-е зьвяно й частка 39-га зьвяна былі злучаныя ў 13-е зьвяно, якая разьмясьцілася ў П’ешцянах.

13-е зьвяно было ўзброенае чэхаславацкімі зьнішчальнікамі Avia B.534. Камандоўцам стаў Ондрэй Дзюмбала. З кастрычніка 1939 году зьвяно было далучанае да 3-й самастойнай эскадрыльлі (па-славацку: Samostatná peruť III) у П’ешцянах.

13-е зьвяно з 4 студзеня 1940 року па 1 сакавіка 1940 году вучылася ў лётніцкай школе (па-нямецку: Jagdfliegerschule Schleissheim (зь 15 студзеня па-нямецку: Jagdfliegerschule 2)).

Зь 1 студзеня 1940 году фармаваньне ўвайшло ў склад 2-е эскадрыльлі (па-славацку: Peruť II).

Зь 1 траўня 1941 году 13-е зьвяно стала ў складзе 2-е зьнішчальніцкай эскадрыльлі (па-славацку: Stíhacia peruť II).

19 чэрвеня 1941 году зьвяно вылецела ў Спішску-Нову-Вэсь у складзе 12 самалётаў B.534. 20 чэрвеня 1941 року пад час ранішняе слоты Пэтэр Горват дэзэртаваў. З-за паломкі рухавіка яму давялося зьдзейсьніць аварыйную пасадку каля вёскі Вэлькага-Брэзава ў Падкарпацкай Русі. Вугорцы вярнулі яго ў Славаччыну.

Першы палёт на СССР

У 1941 годзе Славаччына была першым хаўрусьнікам Нямеччыны, які прыняў удзел у кампаніі супраць Савецкага Саюзу. Матывацыяй стала думка, што тэрыторыя, якую адабрала Вугоршчына, можа быць вернутая. У канцы чэрвеня 2-я зьнішчальніцкая эскадрыльля (па-славацку: Stíhacia peruť II) пачала рухацца з П’ешцянаў на базу на ўсходзе Славаччыны. Баявы працэс пачаўся 7 ліпеня 1941 году.

25 чэрвеня 1941 году эскадрыльля вылецела ў Камэніцэ-над-Цірахай. Перасадка зьвёнаў на лётнішча вакол Самбару (сёньня Ўкраіна), была ўскладненая вельмі дрэнным надвор’ем. Такім чынам, гэта заняло адносна шмат часу (зь 1 па 7 ліпеня 1941) і выклікала некалькі аварыяў. 3 ліпеня 1941 году зьвяно ўжо на тэрыторыі СССР.

Пасьля перасадкі на лётнішча каля Самбару пачалася баявая дзейнасьць выведных зьвёнаў, якія былі сканцэнтраваныя на аглядзе ваколіцаў перад наступальнымі славацкімі войскамі і назіраньні за ходам уласных сухапутных войскаў. Збольшага выведныя палёты рабілі на Letov Š.328 ды на зьнішчальніку Avia B.534. Першым баявым дзеяньнем стаў агляд уласных калёнаў 5 ліпеня 1941 году. Ужо падчас першых баявых вылетаў узьніклі праблемы зь недастатковай падрыхтоўкай пілётаў. Збольшага гэта былі маладыя пілёты, якія нядаўна прайшлі на трэнаваньні й ня мелі неабходных ведаў пра тактыку й спосабы вядзеньня бою.

9 ліпеня 1941 году зьвяно вылецела ў Жэсну (сёньня Раснэ каля Львова) разам з 1-м зьвяном. 12 ліпеня 1941 року зьвяно вылецела ў Чорткаў (сёньня Чарткоў).

Паветраныя падразьдзяленьні дзейнічалі разам са славацкімі наземнымі падразьдзяленьнямі хуткай брыгады, пазьней да задачаў дадалося дзейнічаньне разам зь нямецкімі выведвальнымі машынамі. Зьнішчальнік Avia B-534 у паветраным баі сустракаўся ў асноўным зь біплянамі тыпаў I-15, I-153 або монаплянам I-16. Аднак лётніцтва пацярпела ад недахопу якаснага бэнзіну, камплектоўных, а таксама баявых стратаў, часта выкліканых зэнітным агнём. З гэтых прычынаў колькасьць баяздольных самалётаў у звёнах зьнішчальнікаў хутка скарачалася. эскадрыльлі паступова выводзіліся з фронту ў Славаччыну, пакідаючы частку сваіх баяздольных машынаў эскадрыльлям, якія ўсё яшчэ заставаліся на фронце. 13-е зьвяно вярнулася ў П’ешцяны 15 жніўня 1941 году.

Новая зброя

Досьвед першага лятаньня ў СССР паказаў, што трэба пераўзбройваць паветраныя сілы, выбар Славачыны паў на Messerschmitt Bf 109 E. 13-е зьвяно, якое было накіраванае ў лётніцкую частку Jagdgruppe Drontheim на дацкай базе Grove для пераводу на новы самалёт. Пэрсанал, які ўдзельнічаў у трэнінгу, налічваў 105 чалавек, зь іх 19 былі пілётамі. Само навучаньне пачалося ў канцы лютага 1942 году й праходзіла на тыпах Ar 96B, Bf 109B / D і Bf 109E у сярэдняй працягласьці 13-24 летнія гадзіны на пілёта.

Пасьля заканчэньня курсу 12 самалётаў Bf 109 E павінныя былі вылецець у Славаччну, але былі гатовыя толькі 10. Палёт з Гровы ў П’ешцяны пачаўся 2 ліпеня 1942 року. Групу зь дзевяці славацкіх пілётаў узначаліў нямецкі інструктар Обльт. Рэйнвальд. Пілёты прыбылі ў П’ешцяны 3 ліпеня, і цягам наступных двух дзён прыехалі жандар Штэфан Марціш і капітан Ондрэй Дзюмбала, у якіх падчас палёту адбылася тэхнічная няспраўнасьць.

Пасьля прыбыцьця ў Славаччыну новых самалётаў працягвалася павышэньне кваліфікацыі пілётаў 13-га зьвяна, штат якога складаўся з 13 пілётаў пад кіраўніцтвам капітана Ондрэя Дзюмбалы. Падрыхтоўка завяршылася страляньнем, якое праходзіла з 21 па 25 верасьня 1942 году ў раёне ваеннага тыру Малацкі-Новы Двор (гэты тыр у той час знаходзіўся ў Шуццоне (Schutzzon)).

Другі палёт у СССР

На наступны дзень пасьля завяршэньня навучаньня зьвяно было абвешчанае баяздольным, і пачалася падрыхтоўка па ягонай перадысьлякацыі ў СССР. Гэта пачалося 27 кастрычніка 1942 году з П’ешцянаў, пілёты ляцелі на сямі Bf 109 E. Таксама зьвяно было прызначанае на самалёт Praga E-39, які павінны быў абслугоўваць кур’ерскую службу. Астатні пэрсанал рухаўся чыгункай. Станцыяй прызначэньня быў Майкоп, перадача скончылася 4 лістапада 1942 г. У Майкопе адбылася дадатковая баявая падрыхтоўка пілётаў, выведныя палёты.

13-е зьвяно павіннае была замяніць 15-е (харвацкае), уключанае ў склад 52-й зьнішчальнай эскадрыльлі (Jagdgeschwader 52), як яе 13-ю slow. Staffel/JG 52. З 13 лістапада зьвяно было ўключанае ў баявое фармаваньне. Першым посьпехам, тройчы, стала зьбіцьцё трох І-153, якія зьбілі чатнік Юзэф Янчавіч (2) і лейтэнант Уладзімер Крышка (1). Першай ахвярай зьвяна стаў ротнік Ёзэф Дрлічка, які быў зьбіты 2 студзеня 1943 году падчас дуэлі са зьнішчальнікамі ЛаГГ-3. На наступны дзень пачаўся перанос часткі ў Краснадар. З-за зьмены сытуацыі на фронце зьвяно таксама было перамешчанае наступным чынам: з 27 студзеня 1943 г. Мікалаеў (падчас ходу быў зьбіты. Ёзэф Вінцур), 16 сакавіка 1943 г. Керч, Тамань, 1 красавіка 1943 г. Анапа. Зьвяно заставалася ў Анапе да другога набору.

У сярэдзіне сакавіка 1943 г. лётнікі ў Тамані прайшлі перападрыхтоўку на самалётах Bf 109 G. Аднак яны не былі ўласнасьцю славацкіх паветраных сілаў (СПС), яны былі пазычаныя паветраным сілам Славаччыны. Машыны ня мелі славацкіх апазнавальных знакаў, адзіным знакам быў трыкалёр на вінтавых конусах. Самалёты Bf 109 F таксама былі перададзеныя ў пазыку зьвяну.

Вялікім посьпехам зьвяна быў 50-ы зьбіты самалёт, чаго дасягнуў паручык Ян Гэртафэр 21 сакавіка 1943 году. З гэтае нагоды Гэрман Гёрынг таксама павіншаваў зьвяно тэлеграмай. Пра баявую актыўнасьць сьведчыць і колькасьць баявых вылетаў — 1504, 206 паветраных баёў і 154 пацьверджаныя і 16 непацьверджаныя зьбіцьці. Разгортвантне першага набору працягвалася да ліпеня 1943 году, калі зьвяно было паступова пераведзенае ў Славаччыну.

1 красавіка 1943 г, яшчэ пад час разгортваньня першага набору на фронце, камандовец стотнік Ондрэй Дзюмбала атрымаў годнасьць маёра. На загад ад 10 красавіка 1943 году на яго замяніў сотнік Ёзаф Паленічак (з 20 красавіка 1943). Самым пасьпяховым пілётам першага набору стаў ротнік Ян Рэжняк (32 стрэлы).

Асабовы склад

1-ы склад

Асабовы склад першага набору (на 1 верасьня 1942 году):

1. Ондрэй Дзюмбала (стотнік) — камандовец зьвяна.
2. Уладзімер Крышка (паручык) — намесьнік камандоўца зьвяна.
3. Ян Гэртгафэр (паручык) — тэхнічны ахвіцэр зьвяна.
4. Францішак Брэзіна (чатнік)
5. Францішак Цыпрых (ротны ротмайстар)
6. Ёзэф Дрлічка (ротнік)
7. Ёзэф Янчавіч (чатнік)
8. Ізідар Коварык (чатнік)
9. Ян Рэжняк (чатнік)
10. Ян Сэтвак (чатнік)
11. Ёзэф Штаўдэр (чатнік)
12. Ёзэф Швэйдзік (ротнік)
13. Ёзэф Вінцур (чатнік)
14. Павэл Зэленяк (чатнік)

2-і склад

Асабовы склад другога набору (на 1 ліпеня 1943 году):

1. Ёзэф Палінічак (стотнік) — камандовец зьвяна.
2. Юрай Пушкар (надпаручык) — намесьнік камандоўца зьвяна.
3. Рудалф Божык (чатнік)
4. Людавіт Добравадзкі (чатнік)
5. Карал Гэлатка (чатнік)
6. Аляксандар Гэрыч (чатнік)
7. Францішак Ганавец (ротны ротмайстар)
8. Штэфан Ямбар (ротнік)
9. Аўгустын Кубавіч (ротнік)
10. Густаў Лянг (ротнік)
11. Штэфан Мартыш (чатнік)
12. Антон Матушак (ротнік)
13. Францішак Мэліхач (чатнік)
14. Штэфан Оцвірк (чатнік)
15. Рудалф Паталіцкі (чатнік)

Камандоўцы

• Ондрэй Дзюмбала (1939 — 1943)
• Ёзэф Палінічак (1943)
• Уладзімер Крышка (1943 — 1944)

Глядзіце таксама

• Летка

Літаратура

• BYSTRICKÝ, Jozef — ŠUMICHRAST, Peter: Letka 13 v dokumentoch a obrazoch. Bratislava : Magnet Press Slovakia, 2004, 120 s., fotogr., dok., ISBN 80-89169-02-3

Вонкавыя спасылкі

• Letka 13 [1940-1944]
• Letka 13 (stíhací, 1939-44)
• 13. (slovenská) letka Stíhací eskadry 52 [1942-1944] : Stíhací eskadra 52 (valka.cz)