Восіп Кавалеўскі
Во́сіп Кавале́ўскі[a] (9 студзеня [ст. ст. 28 сьнежня 1800] 1801, Вялікая Бераставіца — 9 кастрычніка [ст. ст. 21 кастрычніка] 1878, места Варшава) — філёляг, выдатны усходазнаўца, адзін з заснавальнікаў манголазнаўства ў Расеі[4]. Акадэмік Пецярбурскай АН (1847), прафэсар (1834).
Восіп Кавалеўскі лац. Vosip Kavaleŭski | |
| па-польску: Józef Szczepan Kowalewski | |
.jpg) | |
| Дата нараджэньня | 9 (20) студзеня 1800 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 20 кастрычніка (1 лістапада) 1878 (78 гадоў) або 7 лістапада 1878[2] (78 гадоў) |
| Месца сьмерці | |
| Месца пахаваньня | |
| Месца вучобы | Віленскі ўнівэрсытэт |
| Занятак | арыенталіст, мовазнавец |
| Навуковая сфэра | клясычная філялёгія[d], манголазнаўства[d] і будалёгія[d] |
| Месца працы | Казанскі ўнівэрсытэт, Варшаўскі ўнівэрсытэт |
| Навуковая ступень | кандыдат унівэрсытэту[d] |
| Навуковы кіраўнік | Готфрыд Эрнст Гродэк[d] |
| Вучні | Доржы Банзараў[d], Галсан Гамбоеў[d] і Аляксей Баброўнікаў[d] |
| Дзеці | Мікалай Кавалеўскі[d][3] і Павал Кавалеўскі[d] |
| Узнагароды |      |
- Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Кавалеўскі (неадназначнасьць).
Біяграфія
рэдагавацьСын Міхала Кавалеўскага, беларускага ўніяцкага сьвятара. У сям’і сьвятара, акрамя Юзафа, было яшчэ два сыны — Юльян і Тэадозій. У 1808—1817 навучаўся ў Сьвіслацкай гімназіі, дзе ўдзельнічаў у таемнай арганізацыі «Таварыства аматараў навукі і айчыннай славеснасьці». Працягваў адукацыю на гістарычна-філялягічным факультэце Віленскага ўнівэрсытэту, які скончыў у 1821.
Выкладаў польскую, лацінскую і грэцкую мовы ў Віленскай гімназіі. Удзельнічаў у таемных таварыствах філяматаў і філярэтаў. 24 кастрычніка 1825 расейскія ўлады арыштавалі яго разам зь Я. Чачотам, Т. Занам і А. Міцкевічам.
На высылцы, у Казанскім унівэрсытэце вывучаў усходнія мовы (арабскую, пэрсыдзкую і татарскую).
У 1827 выехаў ў Іркуцк, дзе ўдасканальваў валоданьне мангольскай мовай. Падарожнічаў па Манголіі, у 1830 быў у Пэкіне. У 1833 вярнуўся ў Казанскі ўнівэрсытэт.
У 1856—1860 быў рэктарам Казанскага ўнівэрсытэту.
У 1862 перавёўся дэканам гістарычна-філялягічнага факультэту ў Варшаўскі ўнівэрсытэт. Кавалеўскаму не ўдалося ўпісацца ў Варшаве ў польскія грамадзкія і навуковыя колы 1860-х гадоў. Ён не падтрымаў паўстаньне 1863 г. Гэта прывяло да добрых стасункаў з расейскімі ўладамі, але і да непрыязных адносінаў з боку часткі польскай інтэлігенцыі. Аднак вальналюбства часоў філяматаў не пакідала прафэсара Кавалеўскага: зь яго дзёньнікаў вынікае, што ён быў чытачом герцэнаўскай газэты «Колокол», перапісаў ён сабе і знакаміты ліст Бялінскага Гогалю і іншыя забароненыя тэксты.
Ажаніўся Восіп Кавалеўскі ў Казані. Жонка яго была расейскага паходжаньня, праваслаўнага веравызнаньня. Вядома толькі яе імя — Ганна. Двое яго старэйшых сыноў сталі даволі вядомымі асобамі. Мікалай Кавалеўскі (1840—1891) — лекар, прафэсар-фізыёлаг, стаў у 1880 годзе рэктарам Казанскага ўнівэрсытэту. Павал Кавалеўскі (1843—1903) — мастак-баталіст, акадэмік жывапісу ў Пецярбургу. Акрамя старэйшых сыноў, сярод малодшых дзяцей у крыніцах згадваецца яшчэ й дачка Марыя. Дзеці Восіпа Кавалеўскага, як і іх маці, былі праваслаўнага веравызаньня.
Сам жа Восіп Кавалеўскі пасьля скасаваньня Уніі ня стаў праваслаўным, а да канца свайго жыцьця заставаўся каталіком. Пасьля яго сьмерці жонка перадала ў 1883 годзе ўсе паперы, што засталіся, у бібліятэку Віленскага ўнівэрсытэту.
Памёр 7 лістапада 1878 году. Пахаваны 12 лістапада ў Варшаве на могілках Павонзкі.
Імем Восіпа Кавалеўскага названая адна з вуліцаў у Вялікай Бераставіцы.
Навуковая дзейнасьць
рэдагавацьСабраў багатую калекцыю матэрыялаў і рукапісаў на мангольскай, тыбэцкай, кітайскай, маньчжурскай мовах.
У 1835 выдаў «Кароткую граматыку мангольскай кніжнай мовы», у 1836—1837 — «Мангольскую хрэстаматыю» (т. 1—2); у 1844—1849 — «Мангола-расейска-францускі слоўнік» (т. 1—3), за які атрымаў Дзямідаўскую прэмію.
Выступаў у друку з артыкуламі на філялягічныя тэмы, перакладаў на польскую мову антычную клясыку.
Заўвагі
рэдагаваць- ^ Іншая форма імя: Юзаф Кавалеўскі.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ https://kpfu.ru/portal/docs/F1135878474/160_6_gum_2.pdf
- ^ Историческая энциклопедия Сибири (рас.) / под ред. В. А. Ламин — Новосибирск: 2009. — ISBN 5-8402-0230-4
- ^ Ковалевский, Николай Осипович (рас.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1895. — Т. XVа. — С. 504.
- ^ Уладзімір Міхнюк. Кавалеўскі Восіп Міхайлавіч // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 518.
Літаратура
рэдагаваць- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
- КАВАЛЕЎСКІ Восіп (Юзаф) Міхайлавіч // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
- М-Н. Темирбеков. Гордость русского востоковедения // «Казанский университет» № 9—10, 2003.
- Гасырлар Авазы. Эхо веков // «Научно-документальный журнал» №1/2, 2003.