Цівалі (Менск)

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Цівалі (неадназначнасьць).

Цівалі́^[1] — гістарычная мясцовасьць Менску, разьмешчаная ў паўночна-заходняй частцы места, за Кальварыйскімі могілкамі.

Гісторыя

Радзіна Самковічаў у маёнтку Пагулянцы (Цівалі)

На месцы цяперашняга кінатэатру «Аўрора» знаходзілася замеская рэзыдэнцыя менскіх каталіцкіх арцыбіскупаў. Па паўстаньнях 1831 і 1863 гадоў улады Расейскай імпэрыі канфіскавалі гэтую маёмасьць і выслалі апошняга каталіцкага біскупа^[2].

Мясцовасьць выкупіў прускі прадпрымальнік Т. Гольцбэрг. У сваім фальварку ён зрабіў першы ў Менску парк актыўных атракцыёнаў, які атрымаў назву ў гонар парку актыўнага адпачынку «Цівалі», адкрытага ў Капэнгагене знакамітым дацкім вандроўнікам Г. Карстэнсэнам у 1844 годзе. Праз папулярнасьць праекту падобныя паркі ствараліся ў многіх эўрапейскіх местах.

Радзіна Бяганскіх у маёнтку Пагулянцы, 1907 г.

У менскіх Цівалях збудавалі сядзібу, летні тэатар «Цівалі» і рэстарацыю. На ўзвышшы знаходзіўся адзіны ў ваколіцах вятрак. Прадмесьце стала адным з культурных куткоў Менску^[3]. Аднак па кастрычніцкім перавароце бальшавікі зрабілі там калгасную жывёлагадоўчую фэрму^[2].

У 1938 годзе супрацоўнікі НКУС СССР закапалі ў жывёльным могільніку вёскі Цівалі (Менскі раён; цяпер ля кінатэатру «Аўрора», вул. Прытыцкага, Менск) каля 300 целаў чыгуначнікаў. У той год іх незаконна расстралялі ў некалькіх местах Беларусі на загад камісара шляхоў зносінаў СССР(ru) Лазара Кагановіча за стачкі дзеля спыненьня высылкі жыхароў Беларусі ў Сыбір і Запаляр’е. У 1961 годзе салдаты Беларускага палка Міністэрства ўнутраных справаў БССР раскапалі могільнік. Сярод касьцей жывёлаў знайшлі скручаныя калючым дротам парэшткі людзей з прастрэленымі чарапамі. Пры гэтым замест апазнаньня і пахаваньня на загад вышэйшага камандаваньня чалавечыя парэшткі спалілі напалмам разам з жывёльнымі і потым закапалі ў лесе ля дарогі на Ракаў (Валожынскі раён, Менская вобласьць)^[4].

У 1967 годзе вёску далучылі да тэрыторыі Менску^[5]. У 1992—2000 гадох хакейны клюб «Дынама» Менск выступаў пад назовам «Цівалі», пад якім 4 разы станавіўся чэмпіёнам Беларусі па хакеі з шайбай^[6].

У наш час пра існаваньне прадмесьця напамінае аднайменны парк паміж вуліцамі Прытыцкага, П. Глебкі і Матусевіча^[7], а таксама гандлёвы цэнтар з аднайменнай назвай.

У культуры

У 1994 годзе Сяргей Законьнікаў напісаў паэму «Цівалі» ў гонар чыгуначнікаў Беларусі, забітых у 1938 годзе за спыненьне цягнікоў з рэпрэсаванымі. Паэма складалася з 15 частак: «Уступ», «На Беларусі мор», «Ноч», «Раніца», «Сон Лысоні», «Сон Варанога», «Сон машыніста Калейкі», «Пекла», «Жалезны наркам», «Статак», «Наш дзень», «Мне чуецца гул грамадзянскай вайны», «Лёс», «Апошні шанц», «Эпілёг»^[8].

24 кастрычніка 2012 году ў Менску адбылася прэм’ера дакумэнтальна-публіцыстычнага фільму «Цівалі» рэжысэркі Галіны Самойлавай пра расстраляных чыгуначнікаў. 29 кастрычніка фільм паказаў спадарожнікавы тэлеканал «Белсат» (Варшава, Польшча)^[9].

У іншых краінах

Аднайменная гістарычная мясцовасьць (прадмесьце) таксама існуе і ў Вільні.

Крыніцы

^ Рапановіч, Я. Н. Слоўнік назваў населеных пунктаў Мінскай вобласці / Рэд. П. П. Шуба. — Мн.: Навука і тэхніка, 1981. — 360 с. С. 277
^ ^а ^б Раманава С. «Могілкі ёсьць пад узгоркам, дзе стаіць кінатэатар "Аўрора"». Падарожжа зь Сяргеем Харэўскім Героі. Kyky.org. Праверана 27 сьнежня 2015 г.
^ Гісторыя Мінска. — Менск, 2006. С. 231—232.
^ Гаравы М.. У Менску адбылася дэманстрацыя стужкі «Цівалі» // Газэта «Новы час», 26 кастрычніка 2012 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.
^ Сацукевіч І. Вёскі, што ўвайшлі ў склад Мінска Праверана 25 сьнежня 2015 г.
^ «Дынама» — чэмпіён // Газэта «Наша Ніва», 27 сакавіка 2007 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.
^ Решение 22-й сессии Минского городского Совета депутатов 24-го созыва №274 от 22.12.2006: Аб прысваенні назваў вуліцы, скверам і мікрараёнам г. Мінска(недаступная спасылка)
^ Законьнікаў С.. Гэта мы // Мы — нацыя, 13 жніўня 2009 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.
^ Яны спрабавалі спыніць сталінскую машыну сьмерці // Белсат, 29 кастрычніка 2012 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.

Літаратура

Гісторыя Мінска. 1-е выданне. — Менск: БелЭн, 2006. — 696 с. ISBN 985-11-0344-6.

Вонкавыя спасылкі

Сацукевіч І. Тапанімія вуліцы і плошчаў Менска ў ХІХ — пачатку ХХ стст. // «Беларускі калегіюм», 4 чэрвеня 2008.
План губернского города Минска (1903), Бібліятэка Менчука (рас.)
Формирование территории Минска (1800—2004), Бібліятэка Менчука (рас.)
План губернского города Минска (1898), Бібліятэка Менчука (рас.)

[1] Рапановіч, Я. Н. Слоўнік назваў населеных пунктаў Мінскай вобласці / Рэд. П. П. Шуба. — Мн.: Навука і тэхніка, 1981. — 360 с. С. 277

[kyky-2] а ^б Раманава С. «Могілкі ёсьць пад узгоркам, дзе стаіць кінатэатар "Аўрора"». Падарожжа зь Сяргеем Харэўскім Героі. Kyky.org. Праверана 27 сьнежня 2015 г.

[3] Гісторыя Мінска. — Менск, 2006. С. 231—232.

[4] Гаравы М.. У Менску адбылася дэманстрацыя стужкі «Цівалі» // Газэта «Новы час», 26 кастрычніка 2012 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.

[5] Сацукевіч І. Вёскі, што ўвайшлі ў склад Мінска Праверана 25 сьнежня 2015 г.

[6] «Дынама» — чэмпіён // Газэта «Наша Ніва», 27 сакавіка 2007 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.

[7] Решение 22-й сессии Минского городского Совета депутатов 24-го созыва №274 от 22.12.2006: Аб прысваенні назваў вуліцы, скверам і мікрараёнам г. Мінска(недаступная спасылка)

[8] Законьнікаў С.. Гэта мы // Мы — нацыя, 13 жніўня 2009 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.

[9] Яны спрабавалі спыніць сталінскую машыну сьмерці // Белсат, 29 кастрычніка 2012 г. Праверана 1 лістапада 2014 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]