Понтыюс Пілят
Гэты артыкул патрабуе ўдакладненьня артаграфіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, адрэдагаваўшы яго (дапамога). |
Понтыюс Пілят (па-лацінску: Pontius Pilatus) — рымскі прэфэкт Юдэі ад 26 да 36 году, рымскі вершнік (эквіт). Ёсіф Флавій і Тацыт завуць яго пракуратарам, аднак знойдзеная ў 1961 годзе ў Кесарыі надпіс, датаваны пэрыядам кіраваньня Пілята, паказвае, што ён, як і іншыя рымскія кіраўнікі Юдэі з 6 па 41 гады, быў, па ўсёй бачнасьці, у пасадзе прэфэкту.
Понтыюс Пілят | |
Пілят і Хрыстос | |
Прэфэкт Юдэі | |
---|---|
26 — 36 | |
Папярэднік: | Валеры Град |
Наступнік: | Марцэл (прэфэкт Юдэі) |
Асабістыя зьвесткі | |
Нарадзіўся: |
невядома |
Памёр: |
36 Рым |
Сужэнец: | Клаўдзія Прокула[d] |
Понтыюс Пілят пабудаваў вадаправод у Ерусаліме[1]. Аднак у цэлым ягонае кіраваньне адзначылася масавым гвалтам і пакараньнямі сьмерцю.[2] Падатковы ды палітычны прыгнёт, правакацыйныя дзеяньні Понтыюса Пілята, якія абражалі рэлігійныя вераваньні ды звычаі юдэяў, выклікалі масавыя народныя выступы, якія рымляны бязьлітасна падаўлялі. Па словах філёзафа Філона Александрыскага, які жыў у I стагодзьдзі, Пілят нясе адказнасьць за незьлічоныя жорсткасьці й пакараньні сьмерцю без суда.
Понтыюс Пілят у хрысьціянскай традыцыі
рэдагавацьПаводле Новага Запавету, Понтыюс Пілят падчас суду тройчы адмаўляўся пакараць сьмерцю Езуса Хрыстуса, у якое быў зацікаўлены сінэдрыён на чале зь першасьвятаром Каяфай.
… Але яны крычалі: Раскрыжуй яго! Раскрыжуй! Ён у трэці раз сказаў ім: Якое ж зло зрабіў Ён? Я нічога годнага сьмерці не знайшоў у Ім; такім чынам, пакараўшы Яго, адпушчу. Але яны працягвалі зь вялікім крыкам патрабаваць каб ён быў раскрыжаваны; і перасіліў крык іх і першасьвятароў.
І Пілят вырашыў быць па прашэньні іх і адпусьціў ім пасаджанага за абурэньні й забойствы ў вязьніцу, якога яны прасілі, а Езуса здрадзіў у іх волю..
Па эвангельскім аповядзе, Пілят пры гэтым «узяў ваду й памыў рукі перад народам», выкарыстоўваўшы, такім чынам, старадаўні юдэйскі звычай, які сымбалізуе невінаватасьць у праліцьці крыві (адгэтуль выраз «умыць рукі»). Пасьля скаргі самарыцянаў на крывавую расправу, учыненую Понтыюсам Пілятам, у 36 годзе рымскі легат у Сырыі Вітэлі (бацька будучага імпэратара Вітэлія) адхіліў яго ад пасады й адправіў у Рым. Далейшы лёс Пілята невядомы.
Адносна жыцьця Пілята й ягонага самагубства існуе мноства легендаў, гістарычная пэўнасьць якіх сумніўная. Паводле Яўсевія Кэсарыскага (IV стагодзьдзе), ён быў сасланы ва В’ён у Галіі, дзе розныя няшчасьці ўрэшце вымусілі яго да самагубства. Па іншай апакрыфічнай легендзе, яго цела пасьля самагубства было кінута ў Тыбр, але гэта выклікала такое абурэньне вады, што цела было вынята, адвезена ва В’ён ды патоплена ў Роне, дзе назіраліся тыя ж самыя зьявы й урэшце рэшт яго прыйшлося ўтапіць у бяздонным возеры ў Альпах. Па іншых паведамленьнях, ён быў пакараны Нэронам. У Вьеньне знаходзіцца пірамідальная калёна цырку (іпадрома), якую доўгі час выдавалі за «магільню Пілята».
Імя Понтыюса Пілята — адно з трох (акрамя імёнаў Езуса й Марыі), згаданых ў хрысьціянскім Знаку веры: «І ў адзінага Бога Езуса Хрыста, …раскрыжаванага за нас пры Понтыюсе Піляце, які пакутаваў і пахаванага». Па распаўсюджаным багаслоўскім тлумачэньні, словы «пры Понтыюсе Піляце» — указаньне на пэўную дату, на тое, што зямное жыцьцё Хрыста стала фактам чалавечае гісторыі.
Апокрыфы пра Понтыюса Пілята
рэдагавацьПершапачатковая варожасьць хрысьціянства да Понтыюса Пілята паступова зьнікае, Пілят, «які раскаяўся» і «што зьвярнуўся да хрысьціянства», становіцца героем шэрагу новазапаветных апокрыфаў, а Этыёпская праваслаўная царква нават кананізавала жонку Пілята Прокулу (імя вядома з шэрагу сьпісаў Эвангельлі ад Нікадзіма), якую сталі атаясамляць з хрысьціянкаю-рымлянкаю Клаўдзіяю, якая згадваецца ў апостала Паўла — у выніку паўстала падвойнае імя — Клаўдзія Пракула[3]. Этыёпская царква шануе Пілята ў абліччы сьвятых і зьдзяйсьняе яго памяць разам зь ягонай жонкаю 25 чэрвеня[4].
Суд Пілята
рэдагавацьСуд Пілята — апісаны ў Эвангельлях суд над Езусам Хрыстом, якому Пілят, вынікаючы патрабаваньням натоўпу, вынес сьмяротны прысуд. Падчас суду, паводле Эвангельляў, Езуса падверглі катаваньням (хвастаньню, ускладаньню цярновага вянка) — таму суд Пілята ўваходзіць у лік Запалу Хрыстовых.
Гістарычныя сьведчаньні
рэдагавацьАпроч Новага Запавету, Понтыюс Пілят згадваецца ў сачыненьнях Ёсіфа Флавія, Філона Александрыйскага й Тацыта. У 1961 годзе ў міжземнаморскім порце Кэсарыі, які быў калісьці рэзыдэнцыяй рымскага намесьніка ў Юдэі, два італьянскія археолягі выявілі вапняковую пліту памерам 82 х 100 х 20 см з надпісам, расшыфраваным археолягам Антоніё Фрова як:
што, магчыма, зьяўляецца фрагмэнтам надпісу: «Понтыюс Пілят, прэфэкт Юдэі, уяўляў Тыбэрыюса кэсарыйцам». Гэта пліта стала першай археалягічнай знаходкаю, якая пацьвердзіла існаваньне Пілята.
Ёсіф Флавій таксама згадвае імя Пілята ў так званым Testimonium Flavianum.
У цэлым, лік гістарычных сьведчаньняў пра Понтыюса Пілята істотна саступае ліку апакрыфічных тэкстаў, злучаных зь ягоным імем — пачынальна з «Данясеньняў Пілята Тыбэрыю», згадваньні пра якія сустракаюцца ўжо ў аўтараў II—III стагодзьдзяў, і сканчаючы падробкамі XX стагодзьдзя — такімі, напрыклад, як «Сьведчаньне грэка Гермідыя» (нібы які служыў афіцыйным біёграфам кіраўніка Юдэі й што запісаў падрабязнасьці суда над Езусам).
Пілят у мастацтве й культуры
рэдагавацьВобраз Пілята знайшоў адлюстраваньне ў культуры новага часу: у мастацкай літаратуры (напрыклад, «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава, «Пракуратар Юдэі» Анатоля Франса, «Эвангельле ад Пілята» Эрык-Эманюэля Шміта, «Крэда Пілята» Карэла Чапэка, «Уціхамірвальная кашуля» Джэка Лёндана, «Плаха» Чынгіза Айтматава), музыцы (напрыклад, рок-опэра «Езус Хрыстос — супэрзорка» Эндру Лойда Ўэбэра, песьня групы «Арыя» «Кроў за кроў») і ў выяўленчым мастацтве (напрыклад, «Хрыстос перад Пілятам» (1634) Рэмбранта, «Што ёсьць праўда?» (1890) Мікалая Ге, а таксама цэлы шэраг палотнаў, прысьвечаных сюжэту Ecce Homo («сёе, чалавек»), у тым ліку працы пэндзля Геранімуса Босха, Караваджа, Карэджа, Тынтарэта, Міхая Мункачы й шматлікіх іншых.
У кінэматографе вобраз Понтыюса Пілята быў прадстаўлены ў дзясятках фільмаў наступнымі акторамі:
- Зыгмунд Любін («Гульня запалу» «Passion Play» (Фінляндыя, 1898)
- Сэмюэл Морган («From the Manger to the Cross» (ЗША, 1912)
- Амлета Навэлі («Хрыстос», «Christus» (Італія, 1916)
- Вэрнэр Краўс («Езус Нэзарыцянін, Цар Юдэйскі» (I.N.R.I.), Нямеччына, 1923)
- Віктар Варконі («Цар цароў», «The King of Kings» (Аўстрыя, 1927)
- Жан Габэн («Галгофа», Францыя, 1935)
- Бэзыл Рэтбаўн («Апошнія дні Пампей», ЗША, 1935)
- Жазэ Бавьера («Езус з Назарэта» «Jesus of Nazareth» (1942); «Марыя Магдаліна» «Maria Magdalena, pecadora de Magdala» (1946); «Панна Марыя» «Reina de reinas: La Virgen Maria» (1948); «El martir del Calvario» (1952) Мэксыка.
- Лёўэл Гільмар (Жыцьцё Хрыста «The Living Christ Series» (ЗША, 1951)
- Бэзыл Сыднэй («Саламэя» «Salome» (ЗША, 1953)
- Жэрар Цішы («Пацалунак Юды», па-гішпанску: El beso de Judas, Гішпанія, 1954)
- Хурт Хэтфілд (Цар цароў, 1961)
- Жан Марэ («Понтыюс Пілят», Італія — Францыя, 1961)
- Алесандра Клярычы («Эвангельле паводле Мацьвея», 1964)
- Ян Крэчмар («Пілят і іншыя», ФРГ, 1972)
- Бары Дэнэн («Езус Хрыстос — супэрзорка», 1973)
- Род Стайгер («Езус з Назарэта», 1977)
- Харві Кейтэль («Справа Назаратаніна», 1986)
- Дэйвід Боўі («Апошняя спакуса Хрыста», 1988)
- Зьбігнеў Запасевіч («Майстар і Маргарыта», Польшча, 1989)
- Міхаіл Ульянаў («Майстар і Маргарыта», Расея, 1994)
- Гэры Олдмэн («Езус», 1999).
- Фрэд Ёхансан («Езус Хрыстос — супэрзорка», 2000)
- Хрысто Шопаў («Запал Хрыстовы», 2004, «Расьсьледаваньне», 2006)
- Кірыла Лаўраў («Майстар і Маргарыта», Расея, 2005)
- Скот Сьміт («Пілят», 2008)
- Х’ю Бонэвіль («Бэн-Гур», 2010)
Крыніцы
рэдагавацьВонкавыя спасылкі
рэдагавацьПонтыюс Пілят — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў