Польска-савецкая вайна

вайна між Другой Рэччу Паспалітай і Савецкай Расеяй (1919—1921)

По́льска-саве́цкая вайна́ — узброены канфлікт паміж Польшчай і Савецкай Расеяй, Савецкай Беларусьсю, Савецкай Украінай на тэрыторыях, якія належалі Расейскай імпэрыі — Расеі, Беларусі, Латвіі, Летувы, Польшчы і Ўкраіны ў 1919 — 1921 гадах падчас Грамадзянскай вайны ў Расеі. У сучаснай польскай гістарыяграфіі мае назоў «Польска-бальшавіцкая вайна». У канфлікце таксама прымалі ўдзел войскі Ўкраінскай Народнай Рэспублікі і Заходнеўкраінскай Народнай Рэспублікі; у першай фазе вайны яны дзейнічалі супраць Польшчы, затым часткі УНР падтрымлівалі польскія войскі.

Польска-савецкая вайна (1919—1921)
Польскія акопы ў Беларусі ў час бітвы на Нёмане, кастрычнік 1920
Дата: 14 студзеня 1919 — 18 сакавіка 1921
Месца: Украіна, Беларусь, Польшча, Летува, Латвія
Вынік: Рыская мірная дамова
Супернікі
Аб’яднаныя Савецкія рэспублікі:[a]

Галіцыйская ССР

Польрэвкам
Сьцяг Польшчы Польская Рэспубліка

Сьцяг Украінскай Народнай Рэспублікі Украінская НР[b]
Беларуская Народная Рэспубліка[c]
Сьцяг Латвіі Латвійская Рэспубліка[d]

Сьцяг Францыі Францыя[e]
Камандуючыя
Сьцяг краіны або тэрыторыі Міхаіл Тухачэўскі

Сьцяг краіны або тэрыторыі Аляксандар Ягораў

Сьцяг краіны або тэрыторыі Сямён Будзённы
Сьцяг Польшчы Юзэф Пілсудзкі

Сьцяг ПольшчыСьцяг Латвіі Эдвард Рыдз-Сьміглы
Сьцяг ПольшчыСьцяг краіны або тэрыторыі Люцыян Жалігоўскі
Сьцяг Польшчы Уладзіслаў Сікорскі
Сьцяг Польшчы Юзэф Гальлер
Сьцяг Беларусі Гасан Канапацкі
Сьцяг Беларусі Станіслаў Булак-Балаховіч
Сьцяг Украінскай Народнай Рэспублікі Сымон Пятлюра

Сьцяг Украінскай Народнай Рэспублікі Міхаіл Амельяновіч-Паўленка
Колькасьць
каля 950 тыс. байцоў каля 5000 тыс. рэзэрвкаля 360 тыс. байцоў каля 740 тыс. рэзэрв

У Расеі, у дакумэнтах таго часу, таксама звалася Польскім фронтам[1].

Пачатак рэдагаваць

Асноўныя артыкулы: Паход на Кіеў і Беларусь у Першай савецка-польскай вайне

Пры прасоўваньні Чырвонай Арміі (РСЧА) тэрыторыямі, пакінутымі па эвакуацыі нямецкімі часткамі, у лютым 1919 годзе з сутыкненьняў у Беларусі пачалася савецка-польская вайна.

19 красавіка 1919 году польскія войскі занялі Вільню[2] (заняты ў студзені 1919 годзе чырвонымі часткамі) і ўвесь Віленскі край. 22 красавіка 1919 году Юзэф Пілсудзкі выступіў са зваротам «Да жыхароў былога Вялікага Княства Літоўскага», у якім абяцаў ня ўмешвацца ва ўнутраныя справы беларускага і літоўскага народаў і даць ім права самім вырашаць свой лёс «без якога-небудзь гвалту або націску з боку Польшчы». У жніўні 1919 году ўзялі Менск[3]. Склаўшы саюз зь Пятлюрам[4], Пілсудзкі ўвесну 1920 распачаў наступ на Кіеў (заняты польскімі войскамі 7 траўня).

Контрнаступ Чырвонай Арміі рэдагаваць

Улетку пачаўся контрнаступ Чырвонай Арміі. Палякі былі змушаныя пакінуць Кіеў. Савецкі контрнаступ ажыцьцяўлялася двума франтамі: Паўднёва-заходні рухаўся на Львоў; Заходні пад камандаваньнем Тухачэўскага прасоваўся па Беларусі і Літве (11 ліпеня Чырвонай Арміяй быў ўзяты Менск, 19 ліпеня — Горадня, 20 ліпеня — Вільня, 1 жніўня — Берасьце). Аднак галоўнай мэтай наступу пад камандаваньнем Тухачэўскага была Варшава.

«Цуд на Вісьле» рэдагаваць

Асноўны артыкул: Варшаўская бітва (1920)
 
Юзэф Пілсудзкі і Юзэф Гальлер падчас агляду войск, якія вяртаюцца пасьля пераможнай бітвы пад Варшавай

Устаноўчы сейм Польскай Рэспублікі сфармаваў Раду абароны дзяржавы; якой кіраваў Ю. Пілсудзкі, дзякуючы вялікаму досьведу супрацоўніцтва Пілсудзкага падчас Першай сусьветнай вайны з выведвальнымі органамі Японіі, Аўстрыі і Нямеччыны, і зь іх дапамогай, у Польшчы была створаная магутная служба выведкі і контрвыведкі. Вырашальная роля ў паразе РСЧА належыць падразьдзяленьню польскіх шыфравальшчыкаў, якое ў жніўні—верасьні 1919 году ўзламала шыфры як Дабравольчай арміі, так і РСЧА.

Былі ўзламаныя практычна ўсе шыфры белых і чырвоных, што дало ясную карціну ўсей ваеннай сытуацыі на тэрыторыі Расеі ад Петраграда да Сыбіры, ад Мурманска і да Чорнага мора.

Галоўная нагрузка на шыфравальны аддзел лягла ўлетку 1920 году, калі ён прымаў да 500 непрыяцельскіх радыяграм штомесяц. Напрыклад, у жніўні палякі атрымалі і дэшыфравалі 410 радыёдэпешаў, падпісаных Троцкім, Тухачэўскім, Якірам і Гаем. На іх аснове камандаваньне Войска польскага змагло прыняць правільныя стратэгічныя рашэньні падчас Варшаўскай бітвы, бо ведала апэратыўную інфармацыю аб перасоўваньні кожнага падразьдзяленьня РСЧА[5][6].

Сфармаваная з загартаваных у баях частак, ударная групоўка ў 120 тыс. байцоў пад камандаваньнем Пілсудзкага 13—25 жніўня 1920 году ў бітве за Варшаву раптоўным ударам прадзерла фронт і зайшла ў тылы арміі Тухачэўскага. Чырвонае войска, пацярпеўшы цяжкую паразу, змушана было пачаць адступленьне[7].

У Польшчы «Цуд на Вісьле» (па-польску: Cud nad Wisłą) прыводзіцца як знак «мужнасьці польскіх салдатаў, даўшых адпор Чырвонай Арміі, дзьвінутай бальшавіцкімі правадырамі ў паход за саветызацыю Польшчы».

Падпісаньне Рыскага міру і канец вайны рэдагаваць

Асноўныя артыкулы: Бітва на Нёмане, Сярэдняя Літва і Рыскі мір

Ваенны посьпех канчаткова быў замацаваны ў бітве на Нёмане, якая распачалася 20 верасьня 1920 году. Падчас контрнаступу польскія войскі занялі шырокія тэрыторыі Літ-Белу і Латвіі.

Неўзабаве пасьля гэтага меў месца г.зв. бунт генэрала Жэлігоўскага, які, згодна з даручэньнем маршала Пілсудзкага, робіць выгляд, што не падначальваецца загадам ваеннага камандваньня і 9 кастрычніка займае віленскую акругу, што прывяло да ўтварэньня на гэтай тэрыторыі г. зв. Сярэдняй Літвы. Баявыя дзеяньні афіцыйна былі перарваны ў выніку падпісаньня 12 кастрычніка 1920 году ў Рызе дамовы аб перамір’і ў вайне з бальшавікамі. Канчаткова вайна завяршылася з падпісаньнем 18 сакавіка 1921 году мірнай дамовы, якая лягла ў аснову афіцыйных польска-савецкіх адносінаў да пачатку Другой сусьветнай вайны[8].

Тэрытарыяльныя зьмяненьні рэдагаваць

Заўвагі рэдагаваць

  1. ^ Дэкрэт Усерасейскага ЦВК «Аб аб’яднаньні Савецкіх рэспублік: Расеі, Украіны, Латвіі, Летувы і Беларусі для барацьбы з сусьветным імпэрыялізмам»
  2. ^ Па Варшаўскай дамове. Непасрэдны ўдзел Арміі Ўкраінскай Народнай Рэспублікі пачынаючы з Кіеўскай апэрацыі.
  3. ^ Беларуская вайсковая камісія, Слуцкі збройны чын і Беларускі паход Булак-Булаховіча
  4. ^ Сумесная апэрацыя «Зіма» і ўзяцьце Дзьвінску.
  5. ^ Ваенныя дарадцы. Падрыхтоўка Блакітнай арміі.

Крыніцы і заўвагі рэдагаваць

  1. ^ Л. Троцкі, Польскі фронт (інтэрв’ю).
  2. ^ The Rebirth of Poland. University of Kansas, lecture notes by professor Anna M. Cienciala. (анг.)
  3. ^ Wojna polsko-bolszewicka. Internetowa encyklopedia PWN. (пол.)
  4. ^ Davies, Norman (1997) [1972]. Orzeł biały, czerwona gwiazda: Wojna polsko-bolszewicka, 1919—1920. pp. 99-103. (пол.)
  5. ^ Paweł Wroński, Sensacyjne odkrycie: Nie było cudu nad Wisłą], Gazeta Wyborcza, wiadomosci.gazeta.pl. (пол.)
  6. ^ Jan Bury, Polish Codebreaking During the Russo-Polish War of 1919—1920(анг.)
  7. ^ Battle Of Warsaw 1920 by Witold Lawrynowicz; A detailed write-up, with bibliography. Polish Militaria Collectors Association. (анг.)
  8. ^ Davies, Norman (1982) [1981]. God’s Playground: A History of Poland in Two Volumes, vol. 2: 1795 to the Present. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-05352-5, p. 399. (анг.)

Літаратура рэдагаваць

  • Нарыс гісторыі Беларусі (1795—2002) / Захар Шыбека, Мінск, «Энцыклапедыкс», — 2003. — 490 с.
  • Грицкевич А. П.: Западный фронт РСФСР 1918—1920. Борьба между Россией и Польшей за Белоруссию. / Научное редактирование А. Е. Тараса. — Минск: Харвест, 2010. — 496 с — (серия «Неизвестные войны»)
  • Анатомия ненависти (Русско-польские конфликты в XVIII—XХ вв.)./А. Е. Тарас. — Минск.; Харвест, 2008. — 832 с.: илл. — (Серия «Неизвестные войны»).
  • Пашкевіч А. «Прыходзь да нас, суседзе дарагі» // Наша гісторыя, №2, 2019, с. 25-31. ISBN 2617-2305