Міхал Валовіч
Міхал Валовіч (18 чэрвеня 1806, маёнтак Парэчча Слонімскага павету Гарадзенскай губэрні, цяпер Слонімскі раён Гарадзенскай вобласьці — 2 жніўня 1833, Горадня) — беларускі[1] рэвалюцыянэр, удзельнік нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1830—1831), сацыяліст-утапіст.
.jpg) Паўстанцы Міхал Валовіч і Лявон Працлаўскі, гравюра XIX ст. | |
 Герб «Багорыя» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 18 чэрвеня 1806 |
| Памёр | 2 жніўня 1833 (27 гадоў) |
| Род | Валовічы |
| Бацькі | Казімер Валовіч[d] Марыя зь Фэлькерзамбаў[d] |
Біяграфія
рэдагавацьЗ шляхецкага роду Валовічаў, сын Казімера, слонімскага падкаморыя.
У 1822—1825 гадах навучаўся ў Віленскім унівэрсытэце, быў блізкім да таемных таварыстваў філяматаў і філарэтаў, сябраваў з І. Дамейкам, М. Ходзькам і інш.
Удзельнічаў у нацыянальна-вызвольным паўстаньні ў складзе атраду генэрала А. Гелгуда. У зьвязку з паразай паўстанцаў мусіў эміграваць у Францыю, дзе зблізіўся з дэмакратычнымі арганізацыямі, рухам карбанарыяў. Прытрымліваўся радыкальных поглядаў на шляхі сацыяльнай перабудовы грамадзтва. Галоўнай прычынай нястач і прыгнечаньня сялянства лічыў буйное абшарніцкае землеўладаньне, выступаў за ягоную ліквідацыю, скасаваньне прыгону і бязвыплатную перадачу зямлі сялянам у калектыўную ўласнасьць. Выказваўся за абвяшчэньне Літвы дэмакратычнай рэспублікай, зьвязанай фэдэратыўнымі адносінамі з Польшчай.
.jpg)
Пад уплывам Ю. Заліўскага вырашыў узяць удзел у ягонай ваеннай экспэдыцыі на тэрыторыю колішняга Вялікага Княства Літоўскага, каб узьняць там (у адрозьненьне ад папярэдняга) сялянскае паўстаньне. Меркавалася, што карбанарыі Заходняй Эўропы, перамогшы ў сябе, дапамогуць паўстанцам. З рашэньня Ю. Заліўскага ўзначаліў слонімска-наваградзкую акругу. 19 сакавіка 1833 году паўстанцы перайшлі мяжу Расейскай імпэрыі і пачалі дзейнічаць на Слонімшчыне і Гарадзеншчыне. У атрад М. Валовіча прыйшлі сяляне з Парэчча, Вострава і Бардашоў. Каб здабыць грошы, паўстанцы напалі на пошту. Меркавалася ўзяць штурмам турму ў Слоніме з тым, каб вызваленыя вязьні далучыліся да паўстанцаў.
Але такія дзеяньні ўстрывожылі ўлады. Гарадзенскі губэрнатар Мураўёў даў загад абкружыць атрад над Шчарай. Дакумэнты сьведчаць, што пры затрыманьні М. Валовіч параніў кінжалам двух чалавек, а затым спрабаваў забіць сябе. Паўстанцы трапілі ў палон. Усяго па Гарадзеншчыне расейскія ўлады арыштавалі больш за 150 чалавек. На допыце М. Валовіч не назваў нікога з паплечнікаў, а таксама засьведчыў, што «хацеў выкарыстаць мяркуемае паўстаньне, каб зьдзейсніць свой намер і вызваліць сялян». 11 чэрвеня 1833 году ў Горадні распачаўся судовы працэс. Побач з М. Валовічам на лаве падсудных сядзелі 10 сялянаў, кіраўніка атраду прысудзілі (па чарзе) да 8 тыс. шпіцрутэнаў, калесаваньня і чацьвертаваньня, аднак Мураўеў «зьмякчыў» прысуд. 2 жніўня 1833 году М. Валовіча павесілі ў Горадні (паміж вуліцамі Лідзкай і Белуша, Парахавым завулкам і праспэктам Касманаўтаў). Цела павешанага ўначы перавезьлі ў закінуты вапнавы кар’ер і закапалі такім чынам, каб яно не магло быць адшуканае і ня сталася б месцам таемных набажэнстваў.
Астатніх паўстанцаў саслалі ў Сыбір — на катаржныя працы, у арыштанцкія роты, на пасяленьне. У ссылку адправілі таксама паўстанцаў зь Вярэнава на чале з М. Шыманскім[2].
Памяць
рэдагавацьУ вёсцы Парэчча, побач з вуніяцкай царквой, якую збудавалі Валовічы, стаяў крыж у гонар М. Валовіча і 12 паўстанцаў, якія загінулі ў барацьбе супраць расейскага імпэрыялізму. Аднак у 2003 годзе сьвятар Маскоўскага патрыярхату, які прыехаў у прыход з Прыднястроўя, загадаў выкапаць крыж. Пазьней крыж адшукалі побач са Шчарай і паставілі на могілках[3].
Мясцовы скульптар Лявон Богдан плянуе паставіць помнік Міхалу Валовічу паміж парэцкімі могілкамі й былой вуніяцкай царквой, аднак ня можа атрымаць дазвол ад уладаў[4].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ В. Ф. Шалькевіч. Валовіч Міхаіл Казіміравіч // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 209.
- ^ ВАЛОВІЧ Міхал Казіміравіч // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
- ^ Слонімшчына: у Парэччы ўшанавалі памяць паўстанцаў Міхала Валовіча, Радыё Свабода, 1 ліпеня 2007 г.
- ^ На Гарадзеншчыне ўшанавалі Міхала Валовіча, Радыё Свабода, 22 чэрвеня 2008 г.
Літаратура
рэдагаваць- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
- Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.