Гісторыя Сянна

Сенна — даўняе мястэчка гістарычнай Віцебшчыны. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы пры кляштары францішканаў (зруйнаваны савецкімі ўладамі 17 верасьня 1962 году), унікальны помнік архітэктуры стылю барока^[1].

Вялікае Княства Літоўскае

Сенна ў XVIII ст.

Згодна з сучаснымі энцыкляпэдычнымі даведнікамі^[2]^[3] першы пісьмовы ўпамін пра Сенна датуецца 1534 годам, калі ў вайну Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім паселішча занялі і спалілі ўсходнія акупанты пад камандай Барыса Гарбатага (1535). Аднак сучаснае места афіцыйна^[4]^[5] вядзе сваю гісторыю ад 1442 году, часоў кіраваньня вялікага князя Казімера.

У 1-й палове XVI ст. Сенна атрымала статус мястэчка і належала адміністрацыйна да Віцебскага павету. У 1543—1545 гадах маёнтак Сенна ўпамінаецца ў судовых спрэчках паміж ягонымі ўладальнікамі князямі Д. Відніцкім-Любецкім, пасынкам яго Р. Сеньненскім-Грыбоўскім і плябанам Аболецкага касьцёла. У 1595 годзе ў купчай, дадзенай старостам фэлінскім Марцінам Курчам сыну Яўстаху, ідзе гаворка пра маёнтак, замак і мястэчка Сенна «з царквамі і іх фундушамі». Гаспадарку маёнтку вёў кіравальны, якому ад імя ўладальніка давалася права суду над ягонымі сялянамі. Замак (палац уладальніка) знаходзіўся на ўзвышшы, на месцы старажытнага капішча, каля дзьвюх серных крыніцаў, і быў абведзены ровам, празь які да брамы вёў пад’ёмны мост. Побач была капліца (не захавалася). У 1-й палове XVII ст. Сенна перайшло да Сапегаў. У 1609 годзе Яўстах Курч збудаваў у мястэчку мураваны касьцёл^[2] У 1613 годзе Леў Сапега запрасіў сюды манахаў-францішканаў, якія адкрылі пры кляштары школу для бедных^[6]. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1658 годзе маскоўскія захопнікі зьнішчылі аддзелы мясцовых жыхароў, якія на чале зь Я. Юндзілам вялі партызанскую вайну супраць акупантаў.

У 2-й палове XVII ст. Сенна перайшло ў валоданьне Агінскіх, якія ў 1768—1772 гадах аднавілі^[2] тутэйшы касьцёл у стылі позьняга віленскага барока. 28 чэрвеня 1772 году распачаліся 3-дзённыя ўрачыстасьці асьвячэньня новага касьцёла.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Кляштар францішканаў

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Сенна апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Аршанскай правінцыі. У 1777 годзе паселішча атрымала статус места і стала цэнтрам павету Магілёўскай губэрні (1773—1777 і з 1802), намесьніцтва (1778—1796) і Беларускай губэрні (1796—1802). 16 жніўня 1781 году адбылося зацьверджаньне гербу Сянна «ў зялёным полі дзьве скрыжаваныя залатыя касы»^[7]. У 1778 годзе пачала працаваць паштовая кантора. На 1803 год у Сеньне дзейнічалі мураваны францішканскі кляштар (пры ім працавала вучэльня) і мураваны рымска-каталіцкі касьцёл (у ім знаходзіліся мошчы сьвятога Фартуната, перанесеныя з Рыму ў 1772 годзе паводле хадайніцтва Агінскіх), а таксама драўляная царква ў імя прарока Ільлі.

Панарама места. Н. Орда, 1877 год

У 1-й палове XIX ст. Сенна знаходзілася ў валоданьні графа Серакоўскага, працавалі 2 гарбарныя і паташны заводы. На 1805 год у месьце было каля 600 будынкаў, пераважна драўляных. У 1848 годзе Сенна пацярпела ад эпідэміі халеры, памерла 118 жыхароў. У 1860 годзе пажар зьнішчыў амаль усе драўляныя пабудовы. У 1867 годзе на месцы драўлянай царквы збудавалі мураваны сабор Сьвятога Мікалая. У 1881 годзе працавала 7 прадпрыемстваў з 7 працаўнікамі. У 1883 годзе празь Сенна прайшла тэлеграфная лінія. Згодна зь перапісам 1897 году ў месьце дзейнічалі 6 саматужных прадпрыемстваў — гарбарныя і ганчарныя заводы, фабрыка па вырабу папяросных гільзаў, на якіх былі занятыя 12 працаўнікоў. 3 рамёстваў найбольш папулярнымі былі кравецкае, швейнае, сьлясарна-кавальскае, сталярнае.

На 1904 год у Сеньне працавалі 10 прамысловых і 6 рамесных прадпрыемстваў, друкарня, бібліятэка, аптэка, 2 лякарні на 51 месца, а ў іх — 4 лекары, 5 фэльчараў, 2 акушэркі. Адкрыліся 3 пачатковыя школы, у тым ліку — 3-клясная меская вучэльня. У цэнтры разьмяшчаўся мураваны адмістрацыйны будынак, налічвалася 14 вуліцаў і завулкаў. Вуліцы ўначы асьвятляліся 72 газавымі ліхтарамі. Паміж Менскай, Бешанковіцкай і Віцебскай вуліцамі месьціўся пляц Рынак з крамамі з аднаго боку і касьцёлам з другога. Каля 1906 году пачало дзейнасьць польскае Таварыства дабрачыннасьці і асьветы, заснаванае з ініцыятывы Марыі Сьвяцкай. Таварыства займалася адкрыцьцём у вёсках і мястэчках прыхованых школаў з польскай мовай навучаньня, фінансавалі яго мясцовыя ўладальнікі маёнткаў^[8]. На 1907 год у Сеньне было 450 будынкаў (зь іх 4 мураваныя); дзейнічалі 2 царквы, 1 касьцёл, 6 малітоўных дамоў; працавалі 54 рамесныя прадпрыемствы, 1 паравы, 3 вадзяныя млыны. Больш распаўсюджанымі відамі рамёстваў былі шавецкае (94 чалавекі), кравецкае, сьлясарна-кавальскае (31 чалавек), сталярнае (15 чалавек), малярнае (14 чалавек), пекарскае (12 чалавек). Штогод праводзілася 5 кірмашоў. На пляцы Рынак знаходзіліся 82 крамы. Правацалі 6 школаў, у тым ліку меская вучэльня, чатырохклясная жаночая прагімназія, а таксама 3 бібліятэкі, 2 лякарні, аптэка, 6 гатэляў; паштовая кантора, тэлеграф (з 1883 году), друкарня, фатаграфія. Места ўпрыгожвалі 2 вялікія сады.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Сенна абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яно ўвайшло ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Сенна вярнулі БССР, дзе яно стала цэнтрам раёну Віцебскай акругі (з 1938 году — Віцебскай вобласьці). У 1927 годзе дзейнічалі дзьве сямігодкі (658 вучняў), няпоўная сямігодка (130 вучняў), школа 1-й ступені (63 вучні), габрэйская школа (130 вучняў), школа ліквідацыі непісьменнасьці, 4 бібліятэкі, 3 клюбы, народны дом. Прамысловыя прадпрыемствы (1928) — электрастанцыя, торфараспрацоўчае, рамонтныя майстэрні, вінзавод, маслабойня, 3 газагенэратарныя млыны, 9 кузьняў, 4 сталярныя майстэрні, 14 пякарняў. На 1939 год працавалі льнозавод, заатэхнікум, лякарня, гасьцініца, кінатэатар, лазьня. У Другую сусьветную вайну з 5 ліпеня 1941 году да 25 чэрвеня 1944 году места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

17 верасьня 1962 году савецкія ўлады злачынна ўзарвалі выдатны помнік архітэктуры — касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы^[9]. 20 студзеня 2006 году адбылося афіцыйнае зацьверджаньне гістарычнага гербу Сянна^[10].

Галерэя

Места на старых здымках
Панарама места, 1912 год
Возера Сеньнескае, 1910 год
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы, пачатак XX ст.
Касьцёл з боку пляца Рынак, 1907 год

Касьцёл з боку вуліцы Менскай, 1913 год
Касьцёл па вайне, 1944 год
Царква Покрыва Прасьвятой Багародзіцы, 1907 год
Сабор Сьвятога Мікалая, 1907 год

Вуліца Менская, 1907 год
Вуліца Магілёўская, пачатак XX ст.
Пажарная каманда, верасень 1926 году
Мясьціна Галынка, 1930-я

Крыніцы

^ Бандарэвіч В. Экскурсія да вытокаў горада Сянно. — Менск: Літаратура і мастацтва, 2008. С. 57.
^ ^а ^б ^в Удальцоў В. Сянно // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 652.
^ Удальцоў В. Сянно // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 479.
^ Сенненскія далягляды(недаступная спасылка) // «Народная газета» № 120 (5283), 30 чэрвеня 2010.
^ Гісторыя Сеньненшчыны (рас.). Сенненский районный исполнительный комитет. Праверана 21 ліпеня 2011 г.
^ Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 462.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 243.
^ Tarasiuk D. Między nadzieją a niepokojem. — Lublin, 2007. S. 38.
^ Сіўко Ф. Адноўленая парафія ў Сянно // «Ave Maria» № 9—10 (88—89), 2002.
^ Указ президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. №36 «Об утверждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области».

Літаратура

Бандарэвіч В. Экскурсія да вытокаў горада Сянно. — Менск: Літаратура і мастацтва, 2008. — 168 с. ISBN 978-985-6720-56-0.
Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15: Следавікі — Трыо. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Сенненскага р-на. — Мн.: ПК «Паліграфафармленне», 2003. — 616 с.: іл. ISBN 985-6351-18-9
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889.
Tarasiuk D. Między nadzieją a niepokojem: Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. — Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007. — 211 s. ISBN 978-83-227-2629-7.
Скопа В. Сенно: историко-экономический очерк. — Мн., 1978. — 77 с.

Вонкавыя спасылкі

Гісторыя Сянна — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[1] Бандарэвіч В. Экскурсія да вытокаў горада Сянно. — Менск: Літаратура і мастацтва, 2008. С. 57.

[evkl-2] а ^б ^в Удальцоў В. Сянно // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 652.

[ehb-3] Удальцоў В. Сянно // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 479.

[nh-4] Сенненскія далягляды(недаступная спасылка) // «Народная газета» № 120 (5283), 30 чэрвеня 2010.

[5] Гісторыя Сеньненшчыны (рас.). Сенненский районный исполнительный комитет. Праверана 21 ліпеня 2011 г.

[6] Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 462.

[7] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 243.

[8] Tarasiuk D. Między nadzieją a niepokojem. — Lublin, 2007. S. 38.

[9] Сіўко Ф. Адноўленая парафія ў Сянно // «Ave Maria» № 9—10 (88—89), 2002.

[10] Указ президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. №36 «Об утверждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]