Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі

Выдаве́цтва шко́льных падру́чнікаў і літарату́ры для мо́ладзі (ВШПЛМ) дзейнічала з восені 1942 году ў Менску пад кантролем германскіх акупацыйных уладаў.

Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі
Абрэвіятура	ВШПЛМ
Дата ўтварэньня	восень 1942 году
Дата спыненьня існаваньня	чэрвень 1944 году
Мэта	Выпуск падручнікаў
Месцазнаходжаньне	Менск, Беларусь
Кіраўнік	Ёзаф Сівіца
Тэхнічны кіраўнік	Язэп Найдзюк
Матчына кампанія	Генэральны камісарыят Беларусь

Кіраўніком ВШПЛМ В. Кубэ прызначыў Ё. Сівіцу, шэфа школьнага інспэктарату. Абедзьве структуры падпарадкоўваліся Генэральнаму камісарыяту Беларусі і працавалі пад кіраўніцтвам Сівіцы да канца акупацыі. Тэхнічным кіраўніком выдавецтва быў Язэп Найдзюк. Яно цесна кантактавала з БНС. У выдавецтве працавалі: Мікола Байкоў, Антон Лёсік, Аўген Калубовіч, Язэп Гладкі і інш. 3 ім супрацоўнічалі Янка Станкевіч, Яўхім Кіпель, Пётар Кісель, Аляксей Туранкоў, Мікола Шчаглоў, Анатоль Тычына і інш.

Першай кнігай, якая выйшла з друку напрыканцы 1942 г., стаў «Беларускі лемантар» Пятра Кісяля — дырэктара адной зь менскіх школаў. Агулам ВШПЛМ выдала 24 кнігі.

Хаця асноўнай задачай ВШПЛМ быў выпуск літаратуры для патрэбаў школьніцтва, яно таксама выпусьціла песеньнікі, рэпэртуарны зборнік, казкі, мастацкую, рэлігійную, вайсковую, навуковую і навукова-папулярную літаратуру. Пераважную частку выданьняў складалі арыгінальныя творы беларускіх аўтараў, апрацаваныя ўва ўмовах нямецкай акупацыі. Да іх ліку належалі школьныя падручнікі П. Кісяля, А. Лёсіка, Я. Станкевіча і 3. Дабрынскай, зборнікі паэзіі і апавяданьняў Н. Арсеньневай, Т. Лебяды, М. Лесуна, А. Салаўя і Л. Случаніна, а таксама апрацаваны Я. Станкевічам пры ўдзеле А. Адамовіча «Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак фразэолёгічны». «Граматыка» Б. Тарашкевіча лічылася перавыданьнем яе пятага віленскага выпуску, аднак яна была перапрацаваная і дапоўненая А. Лёсікам, К. Шкуцькам і А. Адамовічам згодна з патрабаваньнямі новага правапісу. Кніга Я. Найдзюка «Беларусь учора і сяньня» мела характар навукова-папулярнай працы, прызначанай для нацыянальнай адукацыі інтэлігенцыі і старэйшай моладзі, у прыватнасьці, для вучняў настаўніцкіх сэмінарыяў. Новымі былі выданьні фальклёрных песень «Ой, прыйшла каляда», «Вясна-красна» і «Зборнік купальскіх і жніўных песьняў» з музычнай гарманізацыяй М. Шчаглова, А. Туранкова і інш. Некаторыя кнігі, як «Зборнік сцэнічных твораў», «Выбраныя беларускія народныя казкі» і «Што трэба ведаць кажнаму беларусу» В. Ластоўскага, былі перадрукам ранейшых выданьняў, прычым апошняя была пашырана Я. Найдзюком. Прапаведнік царквы баптыстаў у Беларусі Антон Кецка апрацаваў у 1942 г. «Эвангельскі хрысьціянскі сьпеўнік», зьмешчаныя ў ім 142 рэлігійныя гімны былі часткова перадрукаваныя з папраўкамі з даваенных песеньнікаў і часткова новаперакладзены Натальляй Арсеньневай зь нямецкай мовы. Да перакладной літаратуры таксама адносіўся «Страявы вайсковы статут», апрацаваны Віталем Мікулам на загад І. Ермачэнкі для патрэбаў самааховы, паліцыі і школьнай моладзі.

16 кніг, выпушчаных ВШПЛМ, было надрукавана кірыліцай, 7 — лацінкай, 1 — двума альфабэтамі; лацінкай друкаваліся пераважна школьныя падручнікі. Кнігі друкаваліся, за рэдкім выключэньнем, у Менску і Вільні. Яны выпускаліся адносна вялікімі накладамі, напр. граматыка Тарашкевіча і кірылічны варыянт «Правапісу» А. Лёсіка выдадзеныя 100-тысячным накладам кожная, а арытмэтычныя задачнікі і лацінічны варыянт «Правапісу» — па 50 тыс. асобнікаў. Больш за палову выданьняў ВШПЛМ былі надрукаваныя ў апошнія месяцы акупацыі — ад сьнежня 1943 да чэрвеня 1944 г., толькі частка іх накладаў магла быць распаўсюджаная, з прычыны эвакуацыі таксама не было закончана выданьне некалькіх кніг, падрыхтаваных ВШПЛМ да друку.

Літаратура

• Туронак Ю. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Менск: Беларускі Гістарычны Агляд, 2002. — 144 с. — (Бібліятэка часопіса «Беларускі Гістарычны Агляд»). — 300 ас.