Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў (Ворша)

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў
Калегіюм езуітаў
Краіна	Беларусь
Места	Ворша
Каардынаты	54°30′26.17″ пн. ш. 30°25′21.54″ у. д. / 54.5072694° пн. ш. 30.42265° у. д. / 54.5072694; 30.42265Каардынаты: 54°30′26.17″ пн. ш. 30°25′21.54″ у. д. / 54.5072694° пн. ш. 30.42265° у. д. / 54.5072694; 30.42265
Дата заснаваньня	XVII ст.
Дата скасаваньня	1820
Статус	Ахоўная зона
Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў на мапе Беларусі Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў
Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў на Вікісховішчы

Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Воршы. Знаходзіцца ў цэнтры места, на гістарычным Рынку^[a]. Касьцёл дзеяў да 1832 году, калегіюм — да 1820 году. Твор архітэктуры барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Комплекс Аршанскага езуіцкага калегіюму складаўся з касьцёла, школы з бурсай, будынкаў калегіюму і аптэкі, гаспадарчых пабудоваў. Усе гэтыя пабудовы атачаў мур. Пляц, выдзелены пад забудову, меў форму няправільнага пяцікутніка. У другой палове XIX ст. расейскія ўлады зруйнавалі касьцёл (захаваліся падмуркі). У наш час у будынку калегіюма разьмяшчаюцца ўстановы культуры.

Гісторыя

Плян комплексу, 1835 г.

У панараме места, 1840 г.

Вялікае Княства Літоўскае

Айцы-езуіты зьявіліся ў Воршы з дазволу караля і вялікага князя Жыгімонта Вазы^[1], які разам з канцлерам Львом Сапегам і ксяндзом Лаўрэнціем у 1609 годзе распрацаваў плян стварэньня езуіцкага калегіюму, а ў 1610—1611 гадох перадаў аршанскім езуітам 210 валок зямлі ў вёсках Князях, Крыніцах, Цянках, Чабаданах, Чалне, Чэрніцах; у 1616 годзе — маёнтак Фашчаўку (больш за 2000 душ сялянаў). Аршанскія езуіты збудавалі ў Фашчаўцы філіяльны касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Паннай Марыяй Сьвятой Альжбеты, калегіюму таксама належала Пагосцкая парафіяльная царква, якая мела да 627 душ прыхаджанаў^[2]. Кароль і вялікі князь надзяліў езуітаў манаполіяй на адукацыю шляхетнай моладзі ў месьце і Аршанскім павеце. У калегіюме выкладаліся рыторыка, лёгіка, філязофія. Тут стварылі «Аршанскі кодэкс» — зборнік папулярных драмаў і інтэрмэдыяў эпохі барока, якія ставіліся ў Варшаве, Віцебску, Наваградку, Полацку. У 1634 годзе адкрыліся дзьве бурсы: музычная і для шляхетнай моладзі зь зьбяднелых сем’яў.

У час вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) маскоўскія захопнікі зруйнавалі касьцёл. У 1664 годзе аднавілася дзейнасьць калегіюму, а касьцёл адрамантавалі. Пажар 1680 году зьнішчыў усе пабудовы. У 1683 годзе калегіюм адбудавалі, а ў 1686 годзе пачалося будаваньне новага касьцёла, скончанага ў 1693 годзе. 31 ліпеня 1741 году пачалося будаваньне чарговага касьцёла, якое працягвалася прынамсі да 1765 году^[3].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Ад Аршыцы. Б. Лявэрнь, 1840 г.

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Ворша апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і калегіюм працягвалі дзеяць. У 1786—1788 гадох праводзілася аднаўленьне касьцёла. Па скасаваньні ордэна езуітаў у Расейскай імпэрыі (1820 год) комплекс перадалі аршанскім дамініканам.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар дамініканаў, а езуіцкі комплекс гвалтоўна адабралі ў каталікоў і перадалі Ўрадаваму сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царкве). Па адмове ад праекту зрабіць тут царкву Ўрадавага сыноду (1835 год), будынак касьцёла разабралі. У 1841—1842 гадох будынкі калегіюму перарабілі пад вязьніцу (працавала да 1989 году).

Найноўшы час

У 1993 годзе на тэрыторыі помніка архітэктуры правялі археалягічныя раскопкі і зрабілі праект рэстаўрацыі. У 2007—2008 гадох праводзілася аднаўленьне асноўнага будынка калегіюма.

Пры рэканструкцыі Воршы напярэдадні фэсту «Дажынкі» (2004—2008 гады) прызначаныя рэжымам Лукашэнкі мескія ўлады, нягледзячы на пратэсты грамадзкасьці, зьнішчылі некалькі будынкаў — помнікаў гісторыі і архітэктуры. Сярод іх афіцына езуіцкага кляштару — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў^[4].

Архітэктура

Зьнішчаная афіцына езуіцкага калегіюму (XVII—XVIII стст.)

Касьцёл

Касьцёл — 3-нэфавая 2-вежавая крыжова-купальная базыліка з прастакутнай апсыдай, арыентаванай на поўнач да замка. З бакоў галоўнага фасада, завершанага трыкутным франтонам, узвышаліся 4-гранныя 2-ярусныя вежы пад пакатымі шатровымі дахамі.

Інтэр’ер аздабляла 5 муравана-стукавых алтароў і фрэскавы росьпіс. Галоўны алтар меў тытул Сьвятога Міхала Арханёла, другі — Божай Маці, трэці — Сьвятых Ігната й Францішка Ксавэрыя, чацьверты — Збаўцы й пяты — Сьвятога Гераніма. У касьцёле была выдатная скульптура Маці Божай, зробленая з дрэва, размаляваная й пазалочаная, таксама ў ім захоўваліся партрэты каралёў і вялікі князёў Жыгімонта Аўгуста й Уладзіслава Вазы, заснавальнікаў і апекуноў Аршанскага калегіюму. Адзначалася багацьце касьцёла рознымі срэбранымі рэчамі^[2].

Калегіюм

Калегіюм — 2-павярховы будынак, які складаўся з двух крылаў, разьмешчаных пад простым кутом адно да другога. У месцы іх скрыжаваньня далучалася 1-павярховая трапезная з вокнамі ў сад^[5]. У будынках месьціліся кельлі манахаў, бібліятэка, інтэрнат, склад.

Да заходняга боку касьцёла далучаўся будынак школы і бурсы. Будынкі касьцёла, школы і калегіюму злучаліся крытымі пераходамі.

Галерэя

Гістарычныя здымкі і графіка

Старыя здымкі і графіка
1835 г.
1835 г.
1835 г.
1835 г.

Старыя здымкі і графіка
1835 г.
1841 г.
1841 г.
1907 г.

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Агульны выгляд
Вежа
Фрагмэнт
З боку Аршыцы

Заўвагі

^ Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Леніна, 6

Крыніцы

^ Грынявецкі В. Аршанскі езуіцкі калегіум // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 251.
^ ^а ^б Объ Іезуитскихъ колегіяхъ, мисіяхъ и резиденціяхъ въ Могилевской губерніи. // Могилевскія губернскія вѣдомости : газэта. — 1869. — № 48. — С. 354—356.
^ Kałamajska-Saaed M. Rosyjskie plany klasztorów skasowanych w roku 1832. T. 1. — Warszawa, 2021. S. 695.
^ Аршыца Ю. Орша: чыноўнікі супраць гістарычнай спадчыны // Народныя навіны Віцебска, 28 сьнежня 2007 г.
^ Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 274.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. Кулагін; фатограф А. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2008. — 488 с.: іл. ISBN 978-985-11-0395-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1993. — Т. 1: А — Беліца. — 494 с. — ISBN 5-85700-074-2
Дятликович К. Коллегиум иезуитов. Возвращение // Мастерская. Современное строительство : белорусский аналитический журнал для практиков строительного дела. ― 2008. ― № 6. — С. 62—64. (3ОК13063)
Мацкевич, Давид Иванович. «Путевые заметки». — Кiев: Университетскоя типография, 1856. — С. 231-239. — 307 с.

Вонкавыя спасылкі

Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і калегіюм езуітаў у Воршы, Radzima.org

[1] Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Леніна, 6

[2] Грынявецкі В. Аршанскі езуіцкі калегіум // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 251.

[МГВ-3] а ^б Объ Іезуитскихъ колегіяхъ, мисіяхъ и резиденціяхъ въ Могилевской губерніи. // Могилевскія губернскія вѣдомости : газэта. — 1869. — № 48. — С. 354—356.

[4] Kałamajska-Saaed M. Rosyjskie plany klasztorów skasowanych w roku 1832. T. 1. — Warszawa, 2021. S. 695.

[5] Аршыца Ю. Орша: чыноўнікі супраць гістарычнай спадчыны // Народныя навіны Віцебска, 28 сьнежня 2007 г.

[6] Кулагін А. Каталіцкія храмы Беларусі. — Менск, 2008. С. 274.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]