Дэмэнцыя

Прыдуркава́тасьць, дзяцінец, недаўсьціп (дэмэ́нцыя, лац. dementia) — набытая слабаразумовасьць, устойлівае зьніжэньне пазнавальнай дзейнасьці са стратай у той ці іншай ступені раней засвоенных ведаў і практычных навыкаў і цяжкасьцю або немагчымасьцю набыцьця новых. У адрозьненьне ад разумовай адсталасьці (алігафрэніі), слабаразумовасьці прыроджанага або набытага ў маленстве, якае прадстаўляе сабой недаразьвіцьцё псыхікі, дэмэнцыя — гэта распад псыхічных функцый, якія адбываюцца ў выніку паражэньняў мозгу, найбольш часта — у старасьці.

Прыдуркаватасьць
Літаграфія хворай (1896 год)
Сынонімы	дэмэнцыя
Спэцыяльнасьць	нэўралёгія
Сымптомы	незапамінаньне новых зьвестак, нелягічныя развагі, парушэньне маўленьня
Ускладненьні	галюцынацыя
Віды	ссудзінная, лобна-скроневая
Прычыны	хвароба Альцгаймэра, парушэньне мазгавога кровазвароту
Фактары рызыкі	гіпэртанія, атлусьценьне, тытунепаленьне, інсульт
Мэтад дыягностыкі	пазнавальны тэст
Сходныя станы	слабаразумовасьць
Прафіляктыка	штодзённыя шпацыр, разумовая дзейнасьць і ўжываньне гародніны і садавіны
Лекі	данепезіл (алзепіл)
Частасьць	47 млн (2019 год)
Сьмяротнасьць	1,9 млн (2015 год)
Прыдуркаватасьць у Вікісховішчы

Пры адсутнасьці догляду і прыёму лекаў прыдуркаватасьць выклікае ўскладненьні, якія пагражаюць жыцьцю, праз 3—5 гадоў ад пачатку хваробы. За 2018 год лік хворых на прыдуркаватасьць вырас на 10 млн да 47 млн чалавек у сьвеце. Пагатоў, на 2019 год звыш 5 % сталых людзей (ва ўзросьце звыш 65 гадоў) хварэлі на прыдуркаватасьць. На 2018 год ад хваробы цярпелі звыш 20% людзей ва ўзросьце звыш 90 гадоў. У звыш 60% выпадкаў прычынай прыдуркаватасьці была хвароба Альцгаймэра. У 2017 годзе на наступствы ад пашырэньня хваробы выдаткавалаі звыш 1% сусьветнага валавага нацыянальнага прадукту.

Папярэджаньне

Прадухіленьню прыдуркаватасьці спрыяе штодзённы шпацыр працягласьцю прынамсі 1,5 гадзіны, у тым ліку скандынаўская хада, і плаваньне, пазьбяганьне шкодных звычак кшталту тытунепаленьня і празьмернага выпіваньня алькаголю. Карысна штодня ўжываць гародніну і садавіну, арэхі і сланечнікавае насеньне, злакі і аліўкавы алей, а таксама рыбу і морапрадукты. Каб пазьбегнуць чэрапна-мазгавога пашкоджаньня, варта трымацца правілаў бясьпекі падчас адпачынку, гульняў і працы. Папярэджаньню хваробы таксама садзейнічае авалодваньне прынамсі 2 замежнымі мовамі і штодзённая разумовая дзейнасьць у выглядзе разгадваньня крыжаванак і вывучэньня кампутара. Ад прыдуркаватасьці засьцерагае своечасовае лячэньне хваробаў сэрца і ссудзінаў ды навыкі кіраваньня стрэсам, а таксама рэгулярны замер артэрыяльнага ціску, узроўняў глюкозы і халестэрыну.

Чыньнікі

Узьнікненьню прыдуркаватасьці спрыяюць парушэньне абмену рэчываў і кровазвароту, а таксама хваробы нэрвовай сыстэмы, што выклікаюць парушэньні ў працы галаўнога мозгу. Найчасьцей вузы мозгу адміраюць у выніку спыненьня паступленьня крыві, калі ссудзіны лопаюцца і забіваюцца згусткамі крыві праз высокі крывяны ціск. Таксама шкодзіць інсульт і хваробы Альцгаймэра і Парксінсана. Урэшце да прыдуркаватасьці вядзе працяглая адсутнасьць разумовай дзейнасьці, атлусьценьне і цукровы дыябэт, пранцы і вірус імунадэфіцыту чалавека, запаленьні мазгавой абалонкі і галаўнога мозгу, алькагалізм і нарказалежнасьць. Шкодна ўплывае лішак тлустай і вугляводзістай ежы, а таксама хуткага харчаваньня.

Праявы

Прыдуркаватасьць выяўляецца празь неразуменьне і незапамінаньне новых зьвестак, нелягічныя развагі і непазнаваньне сваякоў, а таксама блытаньне даўно памерлых знаёмых са сваякамі. Таксама губляецца здольнасьць радавацца і спагадаць, што абмяжоўвае зносіны зь іншымі людзьмі. Узьнікае плаксівасьць і раздражнёнасьць, блытаньне нядаўніх датаў і падзеяў. Таксама хворыя паўтараюць аднолькавыя пытаньні празь лічаныя хвіліны ды пакідаюць уключанымі ваду, газ і сьвятло пры сыходзе з жытла. Прыкметамі хваробы служаць неахайнасьць у адзеньні і побыце ў выглядзе перапоўненых сьметніцы ды рукамыйніка для бруднага посуду. Таксама хворыя губляюцца пры зьмяненьні паўсядзённага маршруту дадому. Узьнікаюць цяжкасьці пры гатаваньні ежы. Пры разбурэньні скроневай долі парушаецца маўленьне і слых. Пры паражэньні лобнай долі галаўнога мозгу яны становяцца нахабнымі і растарможанымі. Дыягназ паводле вышэйапісаных парушэньняў выстаўляецца пасьля прынамсі 6-месячнага назіраньня.

Беларусь

У 2017 годзе ў Беларусі налічваўся 19 231 хворы на прыдуркаватасьць (0,2% насельніцтва Беларусі). Зь іх 49% (9360) пакутвала ад ссудзіннай прыдуркаватасьці, 14% (2692) пры хваробе Альцгаймэра і рэшта (7179) ад іншых відаў. На 2018 год праявы хваробы зьніжалі лекам данепезіл (алзепіл). На 2019 год 2% сталых людзей Беларусі (ва ўзросьце звыш 65 гадоў) хварэлі на прыдуркаватасьць.

Вонкавыя спасылкі

• Дэмэнцыя // Партал «Здаровыя людзі», 24 траўня 2019 г. Праверана 19 лютага 2020 г.
  • Вольга Стружынская. 8 важных парадаў па доглядзе хворых // Партал «Здаровыя людзі», 12 красавіка 2018 г. Праверана 19 лютага 2020 г.
  • Ганна Кручкова. Як дапамагчы людзям з дэмэнцыяй // Партал «Здаровыя людзі», 11 верасьня 2018 г. Праверана 19 лютага 2020 г.
  • Сьвятлана Стахоўская. Чаму «дэмэнцыі» больш не існуе // Партал «Здаровыя людзі», 24 траўня 2019 г. Праверана 19 лютага 2020 г.
• 6 нечаканых прыкметаў старэчай дэмэнцыі // Радыё «Свабода», 19 чэрвеня 2017 г. Праверана 19 лютага 2020 г.
• Як пазьбегнуць старэчай прыдуркаватасьці // Заля «Гайда», 2008 г. Праверана 19 лютага 2020 г.