Мэльхіёр Гедройц
Мэльхіёр Гедройц (Мальхер; 1536[1] — 6 красавіка 1609, Варні) — дзяржаўны і рэлігійны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага. Жамойцкі біскуп (з 1575), апякун летувіскага пісьменства.
.jpg) Мэльхіёр Гедройц. Невядомы мастак, XVIII ст. | |
 Герб «Кітаўрас» | |
| Біскуп жамойцкі | |
|---|---|
| 1576 — 1609 | |
| Папярэднік | Юры Пяткевіч |
| Наступнік | Мікалай Пац |
| Асабістыя зьвесткі | |
| Нарадзіўся | 1536 |
| Памёр | 6 красавіка 1609 |
| Пахаваны | |
| Род | Гедройцы |
| Бацькі | Матэвуш Гедройц Ганна Крошынская |
| Дзейнасьць | каталіцкі сьвятар, каталіцкі біскуп |
Біяграфія рэдагаваць
Паходжаньне й адукацыя рэдагаваць
Паходзіў зь літоўскага княскага роду Гедройцаў, які ў 16 ст. ужо ня меў значнае палітычнае ролі ў дзяржаве. Бацька Мэльхіёра, Матэвуш Гедройц, служыў пры двары каралевы Боны, зь яе пратэкцыі быў намесьнікам у Кернаве і Майшаголе, пазьней маршалкам гаспадарскім. Маці — княгіня Ганна з Крошынскіх.
Навучаўся ад 1550 у Каралявецкім, Вітэнбэрскім, Цюбінгенскім, Ляйпцыскім унівэрсытэтах, навуковай ступені не атрымаў.
Дзейнасьць рэдагаваць
У 1569 годзе як пасол ад Віленскага павету на Люблінскі сойм падпісаў акт Люблінскае уніі. Невядома, ці быў Мэльхіёр Гедройц пратэстантам, але ўжо ў 1570-я напэўна быў каталіком, а ў 1571 годзе стаў сьвятаром. Апекаваны віленскім біскупам Валерыянам Пратасевічам, у 1572 годзе атрымаў ад яго прызначэньне кусташам капітула. Пасьля сьмерці жамойцкага біскупа Юрыя Пяткевіча (ліпень 1574) удзельнікі віленскай канвакацыі прапанавалі на яго месца Мэльхіёра Гедройца. У 1575 годзе езьдзіў у Францыю, каб прысягнуць Генрыку Валезы. 16 студзеня 1576 году зацьверджаны рымскім папам Грыгорыюсам XIII, рукапакладзены ў сан жамойцкага біскупа 22 красавіка 1576 году ў Вільні, пры прызначэньні адзначаліся яго вялікія веды ў галіне кананічнага права і тэалёгіі.
Браў актыўны ўдзел у грамадзкім жыцьці Вялікага Княства Літоўскага. 25 траўня 1580 году ў Віленскай катэдры ўручыў Стафану Баторыю капялюш і меч, пасьвянцоныя папам на паход на Масковію. Як сэнатар вызначыўся на соймах, неаднакроць узначальваў камісіі па ўстанаўленьні дзяржаўных межаў і міру з Масковіяй. М. Гедройц таксама працаваў у скарбовым трыбунале, рэвізаваў гаспадарскую маёмасьць. У гістарыяграфіі ацэньваецца як «літоўскі сэпаратыст» (Станіслаў Гэрбст), «літоўскі патрыёт» (Зянонас Івінскіс), адной з найважнейшых мэтаў лічыў захаваньне дзяржаўнасьці ВКЛ пасьля Люблінскай уніі.
Быў адным з самых актыўных біскупаў — прыхільнікаў Контрарэфармацыі. За сваё змаганьне з адраджэньнем паганства атрымаў мянушку «другога хрысьціцеля Жамойці», асабіста ўдзельнічаў у вырубцы сьвятых дубоў і згашэньні паганскага агню на Гары Біруты. Згодна з пастанаўленьнямі Трыдэнцкага сабору шмат зрабіў для рэформаў у каталіцкім касьцёле, спрыяў падрыхтоўцы летувіскамоўных сьвятароў, выданьню летувіскіх тэкстаў. За яго біскупствам, у 1603 у Жамойці быў заснаваны першы бэрнардынскі кляштар. У 1607 заснаваў адмысловую місію для латышоў. Падараваў уласную бібліятэку (каля 100 кніг) езуіцкаму калегіюму ў Крожах. Часта наведваў парафіі, прапаведваў па-летувіску, сам слухаў споведзі вернікаў. Пахаваны ў катэдральным саборы ў Варнях.
Культурная дзейнасьць рэдагаваць
Для культурнай дзейнасьці біскупа ў Жамойці характэрная, паводле З. Івінскіса, летувіская накіраванасьць. Сваім коштам выдаў «Пастылу каталіцкую» Якуба Вуека (1599) у перакладзе Мікалая Даўкшы — першую летувіскую кнігу друкаваную ў ВКЛ, а таксама пераклад Катэхізіса езуіта Лядэсмы («Катэхізіс, або навука, неабходная кожнаму хрысьціяніну», 1595). Апекаваў Мацею Стрыйкоўскаму, якому даў пасаду каноніка жамойцкага.
Адзіны вядомы твор аўтарства М. Гедройца — «Элегія на сьмерць Кацярыны Валовіч» (Elegia in mortem Catharinae Wolowicz, Regiomonti, 1561), празь зьмест твору бачна добрае веданьне аўтарам антычный і хрысьціянскай літаратуры.
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Валерый Пазднякоў. Гедройцы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 521.
Літаратура рэдагаваць
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Ivinskis Z. Merkelis Giedraitis arba Lietuva dviejų amžių sąvartoje // Rinktiniai raštai, T. 4. — Roma, 1987.
- Jonas Boruta. Didysis Žemaičių ganytojas Merkelis Giedraitis // Mikalojaus Daukšos «Katekizmui» — 400. — Klaipėda, 1995. P. 15—23.
- Rabikauskas P. Krikščioniškoji Lietuva. — Vilnius, 2002. P. 157—159.
- Ulčinaitė E. Merkelis Giedraitis — vyskupas, mecenatas, poetas // «Naujasis židinys» Nr. 9/10, 1999. P. 444—453.