Вікіпэдыя

Мацьвей (апостал)

адзін з дванаццаці Хрыстовых апосталаў
(Перанакіравана з «Матфей (апостал)»)
Ня варта блытаць з Мацьвій (апостал).

Апо́стал Мацьве́й (Матфей) (па-габрэйску: מַתִּתְיָהוּ‎ — Матыцьягу або מתי — Матэй, «Дар Яхвэ»[3]; па-грэцку: Ματθαῖος — Матэос), вядомы таксама як Сьвяты́ Мацьвей — у Бібліі адзін з дванаццаці апосталаў Хрыстовых, які жыў у пачатку 1-га тысячагодзьдзя н. э. Адзін з чатырох Эвангелістаў.

Мацьвей
מַתִּתְיָהוּ
Мацьвей
Мацьвей
Сьвяты
Сьвецкае імя Левій
Нарадзіўся Галілея
Памёр каля 60
каля Герапалісу альбо ў Этыёпіі
Шануецца
Кананізаваны Да кангрэгацыяў, сьвятым Янам
У ліку Апостал, эвангеліст, мучанік
Галоўная сьвятыня Салерна, Італія
Дзень памяці 21 верасьня (Заходнія цэрквы)
16 лістапада (Усходнія цэрквы)
Патрон рамесьнікаў, будаўнікоў, сталяроў, разьбяроў, кавалёў, банкіраў, мытнікаў і інш.[1].[2]
Атрыбуты Анёл
Працы Эвангельле паводле Мацьвея

Да Хрыста прыйшоў з пасады зборшчыка пошліны (мытара) — самай зьневажанай у юдэяў пасады, сваё першапачатковае імя «Левій» замяніў на Мацьвея. Паводле хрысьціянскіх багасловаў, Мацьвей на працягу 15 гадоў пасьля ўваскрасеньня Хрыста вёў прапаведніцкую дзейнасьць сярод жыдоў у Ерусаліме, падарожнічаў па Эфіопіі, Македоніі, Персыі і іншых краінах. Па хрысьціянскай традыцыі, лічыцца аўтарам аднаго з самага старажытнага і аўтарытэтнага Эвангельлья паводле Мацьвея, як мяркуецца напісанага на арамэйскай мове.

Сьвяты Мацьвей лічыцца апекуном рамесьнікаў, будаўнікоў, сталяроў, разьбяроў, кавалёў, банкіраў, мытнікаў а таксама ахоўнікам ад коклюшу і бясплоднасьці[1].

Імя ў беларускай традыцыі

рэдагаваць

З хрышчэньнем Русі і распаўсюджаньнем на землях Беларусі хрысьціянства ўсходняга абраду імя сьвятога сьпярша дайшло да нас з царкоўнаславянскай мовы. па-царкоўнаславянску: Матθей[4],у перакладзе Бібліі Францыскам Скарынам — Матθей[5], што на працягу некалькіх стагодзьдзяў транскрыбавалася ў беларускай фанэтычнай традыцыі, як Мацей, у пачатку XX стагодзьдзя ў поўным перакладзе Бібліі Янкам Станкевічам узьнікае варыянт Мацьвей, у 90-х гадах XX стагодзьдзя ў некалькіх фрагмэнтах перакладу Евангельля ўпершыню ўзьнікае варыянт Матфей[6], у XXI стагодзьдзі ў поўным перакладзе Бібліі Чарняўскім узьнікае варыянт Матэвуш.

Згадкі ў Бібліі

рэдагаваць
 
Мазаіка са сьвятым Мацьвеем у чарльстанскім доме малітвы Нямецкай эвангельскай лютэранскай царквы (Паўднёвая Караліна)

Мацьвей згаданы ў Мц. 9:9 і Мц. 10:3 як былы мытнік з Капэрнаўму, пакліканы ў лік Дванаццаці Хрыстом. Мацьвей стаў адным з дванаццаці апосталаў Ісуса з Назарэту ў ліку першых[7][8][9][10][11]. Ён таксама пералічаны сярод дванаццаці, аднак бяз згадкі пра ягонае паходжаньне, у Мк. 3:18, Лк. 6:15 і Дз. 1:13. У Мк. 2:14 і Лк. 5:27 ён названы Левіем сынам Альфеевым. Зьяўляючыся мытнікам, ён мог зьбіраць падаткі з жыдоў для Ірада Анціпы[7][12][13]. Паводле Новага Запавету, ён быў адным са сьведкаў Уваскрэшаньня і Ўзьнясеньня Ісуса Хрыста.

Жыцьцяпіс

рэдагаваць

Раньняе жыцьцё

рэдагаваць

Мацьвей быў галілейцам (імаверна, нарадзіўся ў Галілеі, якая не ўваходзіла ў склад Юдэі, ані рымскай Юдэйскай правінцыі) і сынам Альфеевым[8]. Падчас рымскай акупацыі (якая пачалася ў 63 да н. э. з заваёвай Пампэем), Мацьвей зьбіраў падаткі з жыдоў для Ірада Анціпы, тэтрарха Галілеі. Ягоны офіс знаходзіўся ў Капэрнаўме. Жыдамі, якія ўзбагачаліся ў такі спосаб, грэбавалі і лічылі адшчапенцамі. Аднак як мытнік Мацьвей мог ведаць пісьмовыя арамэйскую і грэцкую мовы[7][12][13].

Ісус сустрэў Мацьвея, калі той сядзеў ля сваёй мытніцы ля сучаснага машаву Альмагор, і паклікаў яго на служэньне адным з дванаццаці апосталаў. Пасьля гэтага Мацьвей запрасіў Ісуса дахаты на бяседу. Убачыўшы гэта, кніжнікі і фарысэі вінавацілі Ісуса за тое, што той есьць разам з мытнікамі і грэшнікамі. Ісус адказаў на гэта, што «прыйшоў не справядлівых, але грэшнікаў клікаць да пакаяньня» (Мц. 9:13; Мк. 2:17).

Служэньне

рэдагаваць

Новы Запавет паведамляе, што Мацьвей разам зь іншымі вучнямі хадзіў за Ісусам, быў адным са сьведкаў Ягонага Ўваскрэшаньня і Ўзьнясеньня. Пасьля гэтага вучні вярнуліся ў сьвятліцу (Дзеі 1:10-14)[14] (у тагачасным Ерусаліме гэтыя функцыі выконваў верхні пакой[15]). Яны трывалі разам у малітвах, а далей абвясьцілі, што Ісус Хрыстос і быў абяцаным Мэсіяй.

У Бабілёнскім Талмудзе (Сынэдрыён 43а) «Матэй» названы адным зь пяці вучняў «Ешуа»[16].

Пазьнейшыя айцы царквы, такія як Ірынэй (Супраць ерасяў(en) 3.1.1) і Клімэнт Александрыйскі, сьцьвярджалі, што Мацьвей перад тым, як накіравацца ў іншыя краіны, прапаведаваў Дабравесьце жыдоўскай грамадзе ў Юдэі. Старажытныя пісьменьнікі няпэўныя датычна краінаў, якія ён наведаў[15]. У традыцыі рыма-каталіцкай і праваслаўнай цэркваў сьмерць Мацьвея была мучаніцкай[17][18], хоць гэта адмаўляў Гіраклеон у другім стагодзьдзі[13].

Паводле адных крыніцаў, Мацьвей быў замардаваны за пропаведзі ў Этыёпіі каля 60 року; паводле іншых, у малаазійскім месьце Герапаліс; яшчэ адным меркаваным месцам ягонай гібелі называюць рымскую фартэцыю Апсарас ў грузінскім месьце Гоніё.

Эвангельле

рэдагаваць
Асноўны артыкул: Эвангельле паводле Мацьвея

Хоць першыя з сынаптычных Эвангельляў фактычна ананімныя[19], традыцыйна аўтарам Эвангельля паводле Мацьвея лічыцца апостал Мацьвей[20]. Як дзяржаўны службовец у Капэрнаўму, у «Галілеі паганцаў», зьбіральнік мыта найхутчэй за ўсё ўмеў пісаць па-грэцку і арамэйску[21]. На рынках паўсюдна ўжывалася грэцкая мова[22]. Некаторыя раньнія айцы царквы занатавалі, што Мацьвей пісаў «па-габрэйску», тым ня меней кананічным тэкстам лічыцца грэцкі[23].

Сучасныя навукоўцы, такія як Рэйманд Эдвард Браўн, лічаць, што «кананічнае Мацьвеева [Эвангельле] было першапачаткова напісанае па-грэцку не-відавочцам, чыё імя для нас невядомае, які абапіраўся на крыніцы кшталту Марка і Q»[24]. Гэтая тэорыя вядомая пад назваю Маркава першынство. Аднак іншыя навукоўцы, сярод якіх Крэйг Бломбэрг, розным чынам адмаўляюць гэткія погляды[20][25][26]. Больш традыцыйнае тлумачэньне сынаптычных Эвангельляў сьведчыць на карысьць Мацьвея, што асабліва добра паказана ў Аўгустынскай гіпотэзе(en), названай паводле аднаго зь першых і найбольш выбітных яе прадстаўнікоў Аўгустына Гіпонскага.

Некананічныя Эвангельлі

рэдагаваць
 
«Сьвяты Мацьвей запісвае Эвангельле, у той час як анёл трымае кнігу». Ісламская мініятура Кесу Даса для Маголаў

У III стагодзьдзі ў жыдоўска-хрысьціянскіх грамадах кшталту назарэйцаў і эбіянітаў увайшлі ва ўжытак юдэйска-хрысьціянскія Эвангельлі. Фрагмэнты гэтых кніг дайшлі да нас дзякуючы цытатам Ераніма, Эпіфанія й іншых. Большасьць дасьледнікаў на падставе захаваных частак Эвангельля назарэйцаў (26 фрагмэнтаў), Эвангельля эбіянітаў (7 фрагмэнтаў) і Эвангельля юдэяў (7 фрагмэнтаў), зьмешчаных у «Новазапаветных апокрыфах» Шнэемэльхера, лічаць гэтыя тэксты створанымі першапачаткова грэцкай мовай аўтарам грэцкага Эвангельля Мацьвея. Аднак частка дасьледнікаў лічыць гэтыя Эвангельлі фрагмэнтамі страчанага арамэйскага ці жыдоўскага арыгіналу.

Эвангельле дзяцінства Мацьвея — сабраная ў VII стагодзьдзі складанка з трох іншых тэкстаў: Протаэвангельля Якуба, уцёкаў у Эгіпет і Эвангельля дзяцінства Томаша.

У ісламе

рэдагаваць

Каран згадвае Хрыстовых вучняў, аднак не называе іхніх імёнаў, зьвяртаючыся да іх толькі як «памочнікаў у Божай працы»[27]. А вось мусульманская экзэгетыка і камэнтар да Карану пералічвае вучняў пайменна, і сярод іх называе Мацьвея[28]. Экзэгетыка прытрымліваецца традыцыі, паводле якой Мацьвей разам з Андрэем накіраваліся ў Этыёпію дзеля пропаведзі Слова Божага.

У мастацтве

рэдагаваць

У іконах і фрэсках, традыцыі маляваньня якіх ідуць з часоў Сярэднявечча, апостал Мацьвей, звычайна, намаляваны ў выглядзе сталага чалавека зь сівым валосьсем і шэрай ці беласьнежнаю барадою, апранутага ў туніку з даўгімі рукавамі або, часта, ў адзеньне, якое было характэрнае для рэгіёна, дзе маляваліся абразы. У праваслаўнай традыцыі, пры ўваходзе ў храм на царскай браме распаўсюджана адлюстраваньне сідзячага сьвятога, які займаецца пісьмом[29]. Апостал Мацьвей таксама адзін з распаўсюджаных сюжэтаў царкоўнай скульптуры.

Падобна да астатніх эвангелістаў, Мацьвея часта выяўляюць адной з чатырох жывых істотаў Адкрыцьця 4:7 — крылатага чалавека. Яго атрыбуты: сякера, дзіда, кніга і ручка, меч ці алебарда[30][31].

Ушанаваньне памяці

рэдагаваць

Апостал Мацьвей прызнаны сьвятым у рыма-каталіцкай, праваслаўнай, лютэранскай[32], англіканскай і некаторых іншых пратэстанцкіх цэрквах. Дзень памяці адзначаецца 21 верасьня ў заходняй і 16 лістапада ва ўсходняй традыцыях. Дадаткова ў праваслаўнай царкве адзначаецца дзень усіх апосталаў 30 чэрвеня (13 ліпеня).

Мошчы захоўваюцца ў Салернскай катэдры (Італія).

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ а б Святы Мацей, апостал
  2. ^ Saint Matthew the Apostle (анг.) Saints.SQPN Праверана 9 траўня 2013 г.
  3. ^ [catholic.by/2/component/content/article/64-saintsworld/100543-macej.html Cвяты Мацей, апостал ]
  4. ^ Библия на церковнославянском языке
  5. ^ Скарына Ф. Творы
  6. ^ Паводле БЭ ў 18 тамах. Т.6, Мн., 1998. — С. 368: Арт. Евангеллі.
  7. ^ а б в Saint Matthew (анг.) Encyclopædia Britannica Праверана 9 траўня 2013 г.
  8. ^ а б Марка 2:14
  9. ^ Мацьвея 9:9
  10. ^ Марка 2:15-17
  11. ^ Лукаша 5:29
  12. ^ а б Werner G. Marx. Money Matters in Matthew // Bibliotheca Sacra. — April-June 1979. — Т. 136:542.
  13. ^ а б в Matthew (анг.) International Standard Bible Encyclopedia. StudyLight.org. Праверана 9 траўня 2013 г.
  14. ^ Anchor Bible Reference Library. — New York City: Doubleday, 2001. — С. 130—133. — 201 с.
  15. ^ а б St. Matthew // Catholic Encyclopedia (1913). — New York: Robert Appleton Company.
  16. ^ Wilhelm Schneemelcher. New Testament Apocrypha: Writings Relating to the Apostles revised edition / translated R. McL. Wilson. — 2003. — С. 17.
  17. ^ Eusebius, ''Church History'' 3.24.6. — Books.google.ca.
  18. ^ Darrell L. Bock. Studying the Historical Jesus: A Guide to Sources and Methods. — 2002. — С. 164.
  19. ^ Holman Concise Bible Commentary / ed. David S. Dockery. — 2011. — С. 402.
  20. ^ а б D. R. W. Wood. New Bible Dictionary. — InterVarsity Press, 1996. — С. 739.
  21. ^ Mark A. Chancey. Greco-Roman culture and the Galilee of Jesus. — 2005. — С. 162.
  22. ^ W. S. Vorster, J. Eugene Botha. Speaking of Jesus: essays on biblical language, gospel narrative. — 1999. — С. 295.
  23. ^ Eugène-Jacques Jacquier. Gospel of Matthew // Catholic Encyclopedia. — 1911.
  24. ^ Brown, Raymond E. Introduction to the New Testament // Anchor Bible. — 1997. — С. 210-211.
  25. ^ Howard Clark Kee, Eric M. Meyers, J.W. Rogerson. The Cambridge Companion to the Bible. — Cambridge: Cambridge University Press, 1997. — С. 448. — ISBN 9780521869973
  26. ^ Strobel, Lee. The Case for Christ. — Grand Rapids, Michigan: Zondervan, 1998. — ISBN 978-0310209300
  27. ^ Каран 3:р.49—53
  28. ^ Brandon M. Wheeler. Disciples of Christ // Historical Dictionary of Prophets In Islam And Judaism. — Scarecrow Press, 2002. — 522 с. — ISBN 978-0810843059
  29. ^ Apostoł i Ewangelista Mateusz.
  30. ^ Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 1: A-C. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 1997, s. 252. ISBN 83-7097-271-3.
  31. ^ Święty Mateusz, Apostoł i Ewangelista
  32. ^ Lesser Festivals, Commemorations, and Occasions // Evangelical Lutheran Worship. — Minneapolis, Minnesota: Augsburg Fortress. — С. 57.

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць

  Мацьвей (апостал) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Пакліканьне Мацьвея
Жыцьцё Ісуса: Падзеі служэньня
Папярэднія
Непрызнаньне Ісуса ў родным месьце,
«Лекару, ацалі самога сябе!»
Новазапаветныя
падзеі
Наступныя
Маладое віно ў старыя мяхі
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Мацьвей_(апостал)&oldid=2469611»