Мардакерт
Мардаке́рт (па-армянску: Մարդակերտ), Мартаке́рт (арм. Մարտակերտ) альбо Агдэрэ́ (па-азэрбайджанску: 
Ağdərə ) — места непрызнанай Рэспублікі Арцаху, дэ-факта адміністрацыйны цэнтар Мартакерцкага раёну, дэ-юрэ ў Тэртэрскім раёне Азэрбайджану. Знаходзіцца на рацэ Тэртэр, за 62 км на поўнач ад Стэпанакерту (Ханкендзі).
| Мардакерт | |
| арм. Մարտակերտ | |
 Мардакерт у 2002 року | |
| Горад з: | 1985 |
| Краіна: | Нагорна-Карабаская Рэспубліка |
| Раён: | Мартакерцкі |
| Краіна (дэ-юрэ): | Азэрбайджан |
| Раён: | Тэртэрскі |
| Кіраўнік: | Elchin Yusubov[d] |
| Вышыня: | 415 м н. у. м. |
| Насельніцтва: | |
| Часавы пас: | UTC+4 |
| Тэлефонны код: | 246 |
| Паштовы індэкс: | AZ5900 |
| Нумарны знак: | 59 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 40°12′55.01″ пн. ш. 46°48′46.01″ у. д. / 40.2152806° пн. ш. 46.8127806° у. д.Каардынаты: 40°12′55.01″ пн. ш. 46°48′46.01″ у. д. / 40.2152806° пн. ш. 46.8127806° у. д. |
Мардакерт на мапе Нагорна-Карабаскай Рэспублікі   Мардакерт | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Этымалёгія
рэдагавацьТрадыцыйна назва места тлумачыцца як словазлучэньне мард («чалавек, асоба» ці ў гэтым кантэксьце «мужны») і керт («будаўнік»)[2]. Іншая вэрсія — сувязь з словам матур («капліца»)[2]. Азэрбайджанская назва Агдэрэ перакладаецца як «белая даліна».
Мінуўшчына
рэдагавацьТэрыторыя цяперашняга Мардакерту ўваходзіла ў склад мэлікату Джрабэрда, аднаго зь пяці ў Карабаху[3].
У 1918 року ля места адбылася бітва асманаў з армянскімі сіламі, якая скончылася перамогай апошніх[2].
За савецкім часам Мардакерт зьяўляўся цэнтрам Мардакерцкага раёну Нагорна-Карабаскай аўтаномнай вобласьці. У 1960 року ён атрымаў статус пасёлку гарадзкога тыпу[4], у 1985 — статус места[5].
У вайну 1991—1994 рокаў Мардакерт быў значна зруйнаваны ў часе азэрбайджанскай Геранбойскай і Мардакерцка-Мартунскай апэрацыяў 1992 року[3]. 4 ліпеня азэрбайджанскія сілы захапілі места, армянскае насельніцтва вымушанае было ўцякаць[6]. 27 чэрвеня 1993 року армянскія войскі адваявалі места[6], якое з тае пары знаходзіцца пад кантролем Арцаху.
У 2008 року на тле пратэстаў(d) пасьля прэзыдэнцкіх выбараў у Мардакерце 4 сакавіка адбыліся сутычкі між этнічнымі армянамі[7] і азэрбайджанскім войскам[8].
у 2020 року горад трапіў пад азэрбайджанскія бамбаваньні[9][10].
Геаграфія
рэдагавацьМеста разьмешчанае на правым беразе ракі Тэртэр, паміж гораў[2], за 62 км на поўнач ад Стэпанакерту (Ханкендзі).
Эканоміка
рэдагавацьЖыхары занятыя пераважна ў дзяржаўных установах і ў сельскай гаспадарцы.
Транспарт
рэдагавацьАд места адходзяць дзьве трасы:
- «Поўнач-поўдзень» Мартакерт — Гэйвалі — паварот на Гандзасар — Стэпанакерт — Кармір Шука — Гадрут;
- Мартакерт — Акн — Мартуні — Варанда — Гадрут — Джракан.
Культура
рэдагавацьПаводле стану на 2015 рок у Мардакерце дзейнічаў Дом культуры, два дзіцячыя садкі, дзьве школы, моладзевы цэнтар[11].
Насельніцтва
рэдагаваць| Рок | Армяне | Азэрбайджане | Расейцы | Украінцы | Агулам | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1907[2][12] | Пераважна армяне | 4676 | |||||||
| 1970[13] | 5472 | 96,3% | 135 | 2,4% | 44 | 0,8% | 9 | 0,2% | 5683 |
| 1979[14] | 6264 | 93,6% | 349 | 5,2% | 41 | 0,6% | 5 | 0,1% | 6690 |
| 2005[15] | 4262 | 100% | 4262 | ||||||
| 2015[16] | 4600 | 100% | 4600 | ||||||
Турыстычная інфармацыя
рэдагаваць
У месьце знаходзіцца царква сьвятога Яна Хрысьціцеля, збудаваная ў 1881 року.
У ваколіцах можна пабачыць пахаваньні II—I-га тысячагодзьдзяў да н. э., сярэднявечнае паселішча Таза Хач (па-армянску: Թազա խաչ) і мост праз раку Кусапат пачатку XX стагодзьдзя[3][11].
Клімат
рэдагавацьМардакерту характэрны вільготны субтрапічны клімат[17].
 Кліматычныя зьвесткі для Мардакерту 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказьнік | Сту | Лют | Сак | Кра | Тра | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сьн | |
| Сярэдні максымум t, °C | 5,8 | 6,6 | 10,8 | 18,3 | 22,4 | 27,0 | 30,7 | 29,2 | 25,3 | 18,4 | 12,5 | 8,1 | |
| Сярэдні мінімум t, °C | −1,7 | −1 | 2,3 | 8,1 | 12,5 | 16,7 | 20,0 | 19,0 | 15,4 | 9,7 | 4,8 | 0,6 | |
| Норма ападкаў, мм | 15 | 23 | 34 | 45 | 71 | 64 | 31 | 26 | 27 | 45 | 28 | 17 | |
Гарады-пабрацімы
рэдагаваць
Вагаршапат, Армэнія (з 2010)[18]
Бурдж Гамуд, Лібан (з 2018)[19]
Крыніцы
рэдагаваць- ^ http://stat-nkr.am/files/publications/2015/LXH_tverov_2015.pdf
- ^ а б в г д Tadevos Kh. Hakobyan, Stepan T. Melik-Bakhshyan, Hovhannes Kh. Barseghyan. Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան [Слоўнік тапонімаў Армэніі і прылеглых тэрыторыяў] (арм.). — Yerevan: Yerevan State University Publishing House, 1986. — Т. 1. — С. 208.
- ^ а б в Brady Kiesling, Raffi Kojian Rediscovering Armenia: An in-depth inventory of villages and monuments in Armenia and Artsakh. — 3rd. — Armeniapedia Publishing, 2019.
- ^ Ведомости Верховного Совета СССР. № 7 (991), 1960 г.
- ^ Ведомости Верховного Совета СССР №35 (2317) от 28 августа 1985 года
- ^ а б Մարտակերտի ազատագրումը. հունիս 27, 1993թ (арм.) www.aniarc.am. ANI Armenian Research Center. Праверана 29 чэрвеня 2021 г.
- ^ Karabakh casualty toll disputed (анг.) // 2008-03-05 г. Архіўная копія ад 9 сакавіка 2008 г. Праверана 2008-03-05 г.
- ^ Fatal Armenian-Azeri border clash (анг.) // 2008-03-05 г. Архіўная копія ад 5 сакавіка 2008 г. Праверана 2008-03-05 г.
- ^ Ադրբեջանի ռազմական ինքնաթիռը ռմբակոծել է Մարտակերտը, կա երեք զոհ. Վահրամ Պողոսյան (арм.) «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան Праверана 2021-06-29 г.
- ^ Մարտակերտը ռմբակոծվում է, կիրառվում է ռազմական ավիացիա, հայտնում է ԱԻՊԾ-ն (арм.) «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան Праверана 2021-06-29 г.
- ^ а б Hakob Ghahramanyan Directory of socio-economic characteristics of NKR administrative-territorial units (2015)
- ^ Кавказский календарь … на 1910 год (рас.). — Tiflis: Office of the Viceroy of the Caucasus, 1910. — С. 173.
- ^ Result of the Soviet census of 1970 of the Martakert district www.ethno-kavkaz.narod.ru Праверана 2021-12-28 г.
- ^ Result of the Soviet census of 1979 of the Martakert district www.ethno-kavkaz.narod.ru Праверана 2021-12-28 г.
- ^ The Results of the 2005 Census of the Nagorno-Karabakh Republic National Statistic Service of the Republic of Artsakh
- ^ Figures stat-nkr.am
- ^ Marakert / Agdere climate: Average Temperature, weather by month, Marakert / Agdere weather averages - Climate-Data.org (анг.) en.climate-data.org Праверана 2021-12-25 г.
- ^ Афіцыйная бачына места Вагаршапату
- ^ Karabakh's Martakert, Lebanon's Bourj Hammoud sign memorandum of cooperation (анг.) news.am Праверана 2021-12-25 г.