Койданаўскі кальвінскі збор

Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры
Койданаўскі кальвінскі збор
Койданаўскі кальвінскі збор, каля 1900 г.
Краіна	Беларусь
Места	Койданаў
Каардынаты	53°41′26.71″ пн. ш. 27°07′39.89″ у. д.
Канфэсія	кальвінізм
Архітэктурны стыль	готыка
Заснавальнік	Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»
Дата заснаваньня	XVII ст.
Дата скасаваньня	1945
Койданаўскі кальвінскі збор на мапе Беларусі Койданаўскі кальвінскі збор
Койданаўскі кальвінскі збор на Вікісховішчы

Койданаўскі кальвінскі збор — помнік архітэктуры XVII стагодзьдзя ў Койданаве. Знаходзіўся на Гаштольдавай гары, каля Плябанскай вуліцы. Твор архітэктуры готыкі.

Утвараў адзіны ансамбль з мураваным замкам. На тэрыторыі збору знаходзіўся 1-павярховы мураваны будынак плябаніі, накрыты гонтавым дахам, на асобным падворку — драўляныя будынкі 2-кляснай кальвінскай школы, шпіталя, жылыя і гаспадарчыя пабудовы. У 1930—1950-я гады помнік дашчэнту зьнішчылі савецкія ўлады.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1564 годзе ў Койданаве пасярод замка на сродкі князя Мікалая Радзівіла «Рудога» збудавалі драўляны кальвінскі збор. Паводле гісторыка архітэктуры Юрыя Якімовіча, мураваны збор збудавалі ў 1613 годзе з фундацыі Крыштапа Мікалая Радзівіла «Перуна». Гэтае датаваньне грунтуецца на тым, што пры абсьледаваньні Гаштольдавай гары ў 1920-я гады краязнаўца Міхась Адзярыха знайшоў у вежы збору ўмураваную бляшаную шыльдачку з надпісам: «1613 год». Тым часам у інвэнтары Койданаўскага замка за 1621 год значыцца, што збор у ім «новы мураваны». З гэтай прычыны гісторык архітэктуры Тамара Габрусь мяркуе, што збор будаваўся паміж 1613—1621 гадамі.

Паводле сьведчаньня Ўладзіслава Сыракомлі, сынод гельвецкага веравызнаньня, які адбыўся ў 1691 годзе ў Вільні, прыняў пастанову, каб кожны чацьверты год усеагульны зьезд літоўскіх кальвіністаў ладзіўся ў Койданаве. У зборы захоўвалася Берасьцейская Біблія 1563 году.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793 год), калі Койданаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, збор працягваў дзеяць. Дя сярэдзіны XIX ст. пры зборы працавала кальвінская школа. У 1866 годзе сюды перавезьлі арган з адабранага расейскімі ўладамі ў каталікоў Менскага касьцёла бэрнардынак. У 1884 годзе будынак рэканструявалі.

Койданаўская кальвінісцкая парафія існавала да 1913 году. У пачатку XX ст. яна ахоплівала 3 паветы (Менскі, Ігуменскі, Наваградзкі) і налічвала каля 200 парафіянаў.

Найноўшы час

Плян збору і замка

Збор пацярпеў у савецка-польскую вайну. У 1920-я гады ў ім разьмяшчаліся бальшавісцкія вайсковыя склады. У 1930-я гады савецкія ўлады пачалі разьбіраць помнік на патрэбы новага будаваньня, у 1950-я гады — збор і замак канчаткова зьнішчылі.

Архітэктура

Помнік архітэктуры готыкі. Гэта была 3-нэфавая базыліка з 5-граннай алтарнай апсыдай, да якой далучаліся дзьве закрысьціі. У аб’ёмнай кампазыцыі будынка дамінавала 4-ярусная (два ніжнія ярусы — чацьверыкі, астатнія — васьмерыкі) вежа-званіца. Асноўны аб'ём накрываўся 2-схільным гонтавым дахам, на якім узвышаўся купал з пазалочанымі флюгерамі. Бакавыя сьцены ўмацоўваліся контрфорсамі. і праразаліся аркавымі аконнымі праёмамі. Вежа-званіца з гадзіньнікам і вялікім звонам у верхнім ярусе завяршалася шатром, яе сьцены праразаліся высокімі аркавымі вокнамі і круглымі байніцамі. Уваход у вежу знаходзіўся з паўднёвага боку.

Асноўны аб'ём падзяляўся чатырма 8-граннымі слупамі, якія ў аснове мелі амаль квадратную форму (1,9—1,75 м), на тры нэфы. Бакавыя былі вузейшыя за цэнтральны нэф, які адпавядаў шырыні апсыды. Нэфы і алтарную частку перакрывалі зорчатыя скляпеньні, уласьцівыя гатычнай архітэктуры. Бакавыя адцінкі нэрвюраў і падпружных арак абапіраліся на кранштэйны, зробленыя ў сьценах. Асноўны аб’ём злучаўся з прэзьбітэрыюмам аркай сьпічастай формы, якая трымала ўсходні франтон, а таксама часткова скляпеньні асноўнай і алтарнай частак. Збор асьвятляўся праз вокны, якія завяршаліся перамычкай паўцыркульнай формы. Каля алтара разьмяшчалася разная дубовая катэдра. У другім ярусе вежы былі хоры, якія выходзілі ў галоўны нэф бальконам з размаляванай балюстрадай. Да іх, а таксама ў вежу і на паддашак збору вялі ўсходы, разьмешчаныя ў заходняй сьцяне.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Плян, 1835 г.
• 
  Н. Орда, 13 ліпеня 1876 г.
• 
  XIX ст.
• 
  1906 г.

• 
  пач. XX ст.
• 
  1918 г.
• 
  К. Заўэрмільх, 20 траўня 1918 г.
• 
  К. Заўэрмільх, 20 траўня 1918 г.

• 
  К. Заўэрмільх, 20 траўня 1918 г.
• 
  К. Заўэрмільх, 20 траўня 1918 г.
• 
  да 1920 г.
• 
  1930-я гг.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1910—1914 гг.
• 
  1910—1914 гг.
• 
  1910—1917 гг.
• 
  1910—1917 гг.

• 
  1910—1917 гг.
• 
  У. Джункоўскі, студзень 1917 г.
• 
  У. Джункоўскі, студзень 1917 г.
• 
  1917 г.

• 
  1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  1917 г.
• 
  1918 г.

• 
  1920-я гг.
• 
  1920—1941 гг.
• 
  У. Азерскі, 1930 г.
• 
  1930-я гг.

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.

Вонкавыя спасылкі

• Койданаўскі кальвінскі збор , Radzima.org