Гісторыя Дрысы

Дрыса — даўняе места гістарычнай Полаччыны. Да нашага часу тут захаваліся клясыцыстычныя царква Сьвятога Мікалая (1819) і касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (1840-я).

Вялікае Княства Літоўскае

Паводле археалягічных зьвестак, даўняе паселішча існавала тут ужо ў глыбокай старажытнасьці. Першы пісьмовы ўпамін пра Дрысу зьмяшчаецца ў «Хроніцы польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсяе Русі» М. Стрыйкоўскага і датуецца 1386, калі князь Андрэй Полацкі захапіў тутэйшы замак^[1]. Аднак на думку сучасных дасьледнікаў гэтая інфармацыя не выклікае даверу^[2].

Панарама места, 1878

Першыя надзейныя зьвесткі пра Дрысу зьмяшчаюцца ў нататках С. Гербэрштэйна і датуюцца 1517^[2]. Яшчэ раней пад 1503 у пагадненьні паміж вялікім князем Аляксандрам і маскоўскім гаспадаром Іванам III упамінаецца воласьць Дрыса, падпарадкаваная Полацку. У 1546 упершыню дакумэнтальна ўпамінаецца Дрысенскі замак, узьвядзеньне якога было моцным штуршком да разьвіцьця паселішча ня толькі як фартэцыі, але і як важнага эканамічнага цэнтру Полацкага ваяводзтва. Замак знаходзіўся ў беспасярэднім кіраваньні ваяводы полацкага Давойны, які прызначаў сюды сваіх намесьнікаў.

У 1-й пал. XVI ст. Дрыса была гандлёвым цэнтрам на Дзьвіне, уладаньнем вялікіх князёў. Мясцовае насельніцтва займалася пераважна купляй-продажам лесу. У 1547 тут заснавалі лясную камору, празь якую ішоў гандаль з усходнімі суседзямі. За часамі Інфлянцкай вайны Дрысу спустошылі маскоўскія захопнікі, на 1586 ад яе засталося толькі 5 будынкаў^[1]. У 1641 соймавая канстытуцыя скасавала ў месьце спагнаньне прыватных мытных збораў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Плян места, 1839

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Дрыса апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, сьпярша ў Пскоўскай, з 1776 у Беларускай, а з 1802 — у Віцебскай губэрні. У 1777 яна атрымала статус места (паўторна) і стала цэнтрам павету. У 1778 адбылося зацьверджаньне рэгулярнага пляну Дрысы. 27 верасьня 1781 паселішча атрымала герб: «у залатым полі Пагоня з чырвоным шчытом, на якім срэбны падвойны крыж»^[3]. У вайну 1812 году каля места знаходзіліся ўмацаваныя пазыцыі расейскіх войскаў на чале з М. Барклаям-дэ-Толі («Дрысенскі лягер»).

За часамі нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у ваколіцах Дрысы адбыліся актыўныя вайсковыя дзеяньні. На 1864 у месьце было 28 кварталаў, 2 пляцы; дзейнічалі 4 дробныя прадпрыемствы з 28 працаўнікамі. У 1866 непадалёку ад Дрысы прайшла чыгунка Полацак — Дзьвінск. Аднайменная чыгуначная станцыя стала адным з галоўных пунктаў вывазу лёну за мяжу. Вялікія страты Дрысе наносілі паводкі: як сьведчыць «Памятная кніжка Віцебскай губэрні на 1864», у 1865 вялікая паводка затапіла ўсё места, апрача 7 будынкаў. Чарговая буйная паводка адбылася ў 1878. На 1905 існавалі 525 драўляных і 25 мураваных будынкаў, 14 саматужных прадпрыемстваў, меская і прыходзкая вучэльні, ніжэйшая рамесная школа, лякарня, аптэка.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 згодна з Трэцяй Устаўной граматай Дрыса абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 Дрысу вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам раёну (з 1944 у Полацкай, з 1954 Віцебскай вобласьці). У 1925 статус паселішча панізілі да мястэчка, аднак 27 верасьня 1938 Дрыса зноў атрымала статус места. З 3 ліпеня 1941 да 12 ліпеня 1944 мясьціна знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

25 сьнежня 1962 савецкія ўлады зьмянілі гістарычную назву места на Верхнядзьвінск. 26 ліпеня 2002 адбылося зацьвярджэньне гістарычнага гербу Дрысы з Пагоняй, а 28 лютага 2011 — новага мескага сьцяга^[4].

Галерэя

Места на старых здымках
Панарама Дрысы. С. Праскудзін-Горскі, 1912
Сутока Дзьвіны і Дрысы. С. Праскудзін-Горскі, 1912
Дзьвіна каля Дрысы. С. Праскудзін-Горскі, 1912
Паміж вуліцамі Дзьвінскай і Новай Каменнай
Касьцёл
Інтэр’ер касьцёла, 1913
Вуліца Гейжэнаўская. Вучэльня
Вуліца Паштовая
Пошта
Мост празь Дзьвіну, 1918
Паводка, 1929
Паводка, 1929
Паводка, 1929
Паводка, 1929
Вуліца, 1930-я

Крыніцы

^ ^а ^б Зайцава В., Цярохін С. Верхнядзвінск // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 249.
^ ^а ^б Варонін В. Дрыса // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 605.
^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 159.
^ Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных единиц Витебской области. Указ Президента Республики Беларусь от 28.02.2011 г. № 86 (рас.)

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым. — 480 с. — ISBN 985-11-0090-0
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Верхнядзвінскага р-на. У 2 кн. Кн. 1. — Мн.: Паліграфафармленне, 1999. — 521, [1] с., [6] л. іл. ISBN 985-6351-06-5.
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881.

Вонкавыя спасылкі

Гісторыя Дрысы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[ehb-1] а ^б Зайцава В., Цярохін С. Верхнядзвінск // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 249.

[evkl-2] а ^б Варонін В. Дрыса // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 605.

[3] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 159.

[4] Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных единиц Витебской области. Указ Президента Республики Беларусь от 28.02.2011 г. № 86 (рас.)

[1]

[2]

[3]

[4]