Белы

	Белы; лац. Bieły
	; Жаночая гімназія
Герб Белага
Першыя згадкі:	1359
Магдэбурскае права:	2 траўня 1625
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Цьвярская вобласьць
Муніцыпальны раён:	Бельскі
Плошча:	18 км²;
Вышыня:	185 м н. у. м.
Насельніцтва:	3311 чал. (2016)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	48250
Паштовы індэкс:	172530
Нумарны знак:	69
Геаграфічныя каардынаты:	55°50′0″ пн. ш. 32°56′0″ у. д. / 55.83333° пн. ш. 32.93333° у. д.Каардынаты: 55°50′0″ пн. ш. 32°56′0″ у. д. / 55.83333° пн. ш. 32.93333° у. д.
	Белы на мапе Расеі Белы
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Бе́лы — места ў Расеі, на рацэ Обшы. Адміністрацыйны цэнтар Бельскага раёну Цьвярской вобласьці. Насельніцтва на 2016 год — 3311 чалавек. Знаходзіцца за 294 км на паўднёвы захад ад Цьвяры, за 20 км на мяжы з Смаленскай вобласьцю, за 50 км на поўдзень ад чыгуначнай станцыі Нялідава (лінія Ржэў — Вялікія Лукі).

Белы — магдэбурскае места гістарычнай Смаленшчыны, на этнічнай тэрыторыі беларусаў.

Гісторыя

Раньнія часы

Упершыню Белы ўпамінаецца ў XIII ст. як горад Смаленскага княства. Пазьней ён стаў сталіцай удзельнага Бельскага княства.

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай

У 1355 годзе Белы далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. У Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх (канец XIV ст.) Белы значыцца сярод «літоўскіх» замкаў. У пачатку XVI ст. места трапіла пад уладу Маскоўскай дзяржавы.

У 1610 годзе Белы вярнуўся ў Вялікае Княства Літоўскае, дзе ўвайшоў у склад Смаленскага ваяводзтва. 2 траўня 1625 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў месту Магдэбурскае права і герб «у срэбным полі вобраз Сьвятой Панны Марыі, Маці сына Божага»^[1]^[2]. З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе маскоўскія войскі захапілі Белы.

Пад уладай Маскоўскай дзяржавы і Расейскай імпэрыі

Згодна з умовамі Андрусаўскага замірэньня 1667 году Белы апынуўся ў складзе Маскоўскай дзяржавы. У 1726 годзе ён стаў цэнтрам павету Смаленскай губэрні.

На 1856 год у месьце было 1075 будынкаў, дзеялі 5 цэркваў, працавалі 132 крамы. Паводле афіцыйных зьвестак за 1866 год, «сумесь беларусаў і расейцаў» складала 35,21% насельніцтва Бельскага павету^[3].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Белы абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Смаленскага раёну^[4]. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1929 годзе Белы ўвайшоў у склад Калінінскай (Цьвярской) вобласьці. У Другую сусьветную вайну з 4 кастрычніка 1941 да 10 сакавіка 1943 году места знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

Насельніцтва

Дэмаграфія

XIX стагодзьдзе: 1880 год — 7709 чал.^[5]; 1889 год — 9176 чал. (4664 муж. і 4512 жан.)^[6]
XX стагодзьдзе: 1969 год — 4,5 тыс. чал.^[7]; 1989 год — 5,2 тыс. чал.
XXI стагодзьдзе: 2009 год — 3691 чал.; 2016 год — 3311 чал.

Эканоміка

Прамысловыя прадпрыемствы места: ільнозавод, леспрамгас, філія маскоўскага ПА «Станконормаль», пальчаткавая фабрыка, прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

Турыстычная інфармацыя

Гарадзішча

Інфраструктура

Дзее Бельскі краязнаўчы музэй.

Славутасьці

Гарадзішча
Жаночая гімназія (XIX ст.)
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1817)

Страчаная спадчына

Царква Зьвеставаньня Багародзіцы (1814)
Царква Сьвятога Мікалая (1754)
Царква Сьвятой Тройцы (1804)
Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (1807)

Крыніцы

^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 118.
^ Грынявецкі В. Белы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 308.
^ Списки населенных мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел. Вып. 40: Смоленская губерния. — СПб., 1868. С. 60.
^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.
^ Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 217.
^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

[1] Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 118.

[2] Грынявецкі В. Белы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 308.

[spisy-3] Списки населенных мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел. Вып. 40: Смоленская губерния. — СПб., 1868. С. 60.

[at-4] 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.

[5] Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 217.

[6] Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

[7] Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]