Абісынская котка
Абісы́нская ко́тка — маленькі стройны караткашэрсны каціны завод з карычняватым мехам і рудаватым падшэрсткам[1]. Лічыцца, што абісынская котка найбольш бліжэйшая да сьвятой коткі Старажытнага Эгіпту, чым любая іншая котка, якая цяпер жыве[2].
| Абісынская котка | |
 | |
| Характарыстыка | |
|---|---|
| Названая ў гонар | Абісыныі — былой назвы Этыёпіі |
| Даўжыня шэрсьці | караткашэрсныя |
| Маса | ~ 3,5—5 кг (каты) ~ 2,5—4 кг (коткі) |
| Паходжаньне | |
| Краіна | |
| Год | 1882 |
| Клясыфікацыя FIFe | |
| Катэгорыя | III — shorthair & somali |
| Стандарт | ABY |
| Клясыфікацыя WCF | |
| Катэгорыя | 3 — Shorthair |
| Стандарт | ABY |
| Клясыфікацыя CFA | |
| Стандарт | ABY |
| Клясыфікацыя TICA | |
| Стандарт | ABY |
| Клясыфікацыя GCCF | |
| Стандарт | ABY |
| Клясыфікацыя ACF | |
| Стандарт | ABY |
Паводле адной з вэрсіяў, продкамі абісынскага заводу котак былі коткі, якія жылі на тэрыторыі Старажытнага Эгіпту 3000 гадоў таму[3].
Абісынская котка — гнуткая котка з адносна стройнымі лапамі й доўгім хвастом. Кароткая шэрсьць з тонкай тэкстурай мае чырванавата-карычневае адценьне, з асобнымі валасінкамі на сьпіне, баках, грудзі й хвасьце, адценьне выразна вылучаюцца на кончыках, з чорнымі або карычневымі палосамі. Нос чырвоны, вочы карыя, зялёныя альбо залацістыя, а кончык хваста й тыльны бок задніх ног чорныя. Абісынская котка вядомая сваёй ласкавасьцю й спакоем, хоць звычайна саромеецца незнаёмцаў[2].
Паходжаньне
рэдагавацьАбісынская котка не паходзіць з Абісыніі (цяпер Этыёпія), як вынікае зь ейнае назовы. Сьцьвярджэньне аб тым, што абісынскія коткт зьяўляюцца нашчадкамі котак, якія жылі ў Старажытным Эгіпце й якім пакланяліся як боскім, таксама можна аднесьці да легенд.
Продкі сучаснай абісынскай коткі амаль напэўна пачаткова прыйшлі з джунгляў Паўднёва-Ўсходняй Азіі. Мутацыя ґена табі «абісынскага табі» (ТА), якая доўгі час сустракалася толькі ў гэтай пароды котак, сустракаецца ў котак на ўзьбярэжжы Індыйскага акіяна, паміж Сынгапурам і Шры-Ланкай, а ў Эгіпце й на ўсходзе Афрыкі яна не выяўляецца. Відамі дзікіх котак, падобнымі на абісынскіх, у Эўразіі, Азіі й Афрыцы зьяўляюцца дункат (Felis silvestris lybica) і чаротавая котка (Felis chaus).
Вядомая гісторыя сучаснай пароды абісынскіх котак паказвае ў тым жа кірунку: раньнія ілюстрацыі ў ангельскім часопісе аб котках XIX стагодзьдзя, якія вонкава падобныя на абісынскіх котак, называліся там «азіяцкімі коткамі». Пудзіла з характарыстыкамі ґена TA з 1830-х гадоў да гэтага часу існуе ў якасьці экспаната ў заалягічным музэі ў галяндзкім месьце Лейдэн. Груба-пярэстая котка дзікага афарбоўкі, якая з пункту гледжаньня зьнешнасьці таксама вельмі падобная на сучасную абісынскуб котку зь дзікай афарбоўкай, там называецца «Patrie, domestica India» (індыйская хатняя котка).
У асобных выпадках, верагодна, адбывалася далейшае распаўсюджваньне пачатковага тыпу з Паўднёва-Усходняй Азіі ў бок Блізкага Ўсходу ці Ўсходняй Афрыкі; асабліва ангельскімі гандлярамі й каляніяльнымі чыноўнікамі ў Брытанскай імпэрыі.
Гісторыя
рэдагавацьГісторыя абісынскай коткі ў Эўропе пачынаецца з 1868 году[3]. Упершыню абісынская котка згадваецца ў брытанскай кнізе котак за 1874 год[4]. Каляровая літаграфія адлюстроўвае пярэстую кошку па мянушцы Зула й тлумачыць у суправаджальным апісаньні: «Зула, кошка місіс капітана Барэт-Ленард. Котка паходзіць з Абісыніі ў выніку вайны». Паколькі брытанскія войскі пакінулі Абісынію ў траўні 1868 году й краіна трапіла пад сфэру ўплыву Італіі, разумна выказаць здагадку, што Зула была першай абісынскай коткай, якая прыбыла ў Ангельшчыну ўсьлед за ангельскай каляніяльнай арміяй. Як гэтая котка трапіла з Паўднёва-Ўсходняй Азіі ў тагачасную Абісынію й ці была там часовая папуляцыя котак з тыповымі абісынскімі характарыстыкамі, невядома.
Больш падрабязна пра гістарычны лёс Зулы ў Ангельшчыны невядома. Новы й раней невядомы тып котак прыцягнуў вялікую ўвагу ангельскіх заводчыкаў котак. Былі скрыжаваньні з брытанскімі караткашэрснымі катамі, некаторымі свойскімі катамі, некаторымі пародзістымі катамі, каб супрацьстаяць імбрыдынгу. Адным з вынікаў скрыжаваньняў сталі першыя абісынскіх кошкі срэбнай афарбоўкі. Ужо ў 1871 годзе «абісынская» котка (верагодна, Зуда альбо ейны прамы нашчадак) была выстаўленая на першай публічнай выставе котак у Крыштальным палацы ў Лёндане й атрымала трэцяе месца ў агульным заліку (1871 год)[3]. У 1882 годзе абісынская котка была афіцыйна прызнана новай пародай котак. Тагачасны прэзыдэнт Ангельскага нацыянальнага кацінага клюбу Харысан Ўір асабіста вызначыў стандарт пароды для абісынскіх котак у 1889 годзе[5]. Гэта робіць яе, нароўні зь сіямскімі й пэрсыдзкімі коткамі, адной з найстаражытнейшых пародзістых котак у сьвеце. Усяго празь некалькі гадоў пасьля вызначэньня стандарту пароды першых абісынскіх котак можна было знайсьці ў ангельскіх племянных кнігах. Неўзабаве пасьля пачатку XX стагодзьдзя абісынскія коткі трапілі ў ЗША і сталі там усё часьцей разводзіцца. У 1911 годзе абісынскі завод быў прызнаны ў ЗША Асацыяцыяй аматараў котак (C. F. A.), якая тады й цяпер ёсьць найбуйнейшым органам рэгістрацыі пародзістых котак, прызнаным у ЗША.
У першай палове XX стагодзьдзя разьвядзеньне абісынскіх котак атрымала большае распаўсюджваньне ў Эўропе й ЗША. У 1930-х гадах сэлекцыянеры абодвух кантынэнтаў усё больш працавалі над адборам тыповых абісынскіх котак. У 1926 годзе вядомы ангельскі заводчык маёр Э. Сідні Вудзівіс заснаваў першы клюб абісынскіх котак. У Нямеччыне першыя абісынскія коткі былі зарэгістраваныя ў 1933 годзе ў адзінай на той час нямецкай асацыяцыі па гадоўлі котак, «1st German Edelkatzenzuchter-Verband (1. DEKZV e. V.)».
Дзьве сусьветныя вайны выклікалі няўдачы ў далейшым распаўсюджваньні й разьвядзеньні абісынскіх котак. У Ангельшчыны, цэнтры разьвядзеньня абісынскіх котак у тагачаснай Эўропе, толькі 12 чыстакроўных абісынскіх котак і катоў перажылі Другую сусьветную вайну. Эпідэмія кацінага лейкозу ў 1960-х гадах, у дадатак да зьмяншэньня колькасьці жывёлаводаў і котак за два пасьляваенныя пэрыяды, ледзь не прывялі да выміраньня пароды абісынскіх котак. Пачынаючы з 1970-х гадоў назіраецца павольная кансалідацыя колькасьці папуляцыі, але колькасьць абісынскіх котак далёка не блізкая да колькасьці папулярных у цяперашні час парод котак, такіх як мэйн-кун, пэрсыдзкая альбо сіямская коткі.
Апісаньне
рэдагавацьЗ-за вонкавага выгляду абісынскіх котак часта называюць «мініятурнай» формай пумы альбо параўноўваюць зь дзікімі коткамі. У групе котак зь меткамі на поўсьці яны адносяцца да так званых «тыкіраваных паласатых котак», у якіх меткі на поўсьці практычна цалкам заменены эфэктам агуці. З-за сэлекцыйнага ўплыву малюнак табі можна распазнаць толькі на галаве ў выглядзе абадка вачэй і М-вобразнага малюнка поўсьці на лбе. У ідэале абісынскія кошкі цалкам пазбаўлены ўсіх вядомых узораў, такіх як тыгровы альбо плямісты ўзор.
Абісынская котка — стройная, мускулістая караткашэрсная котка сярэдняга памеру. Коткі важаць ад 2,5 да 4 кг, каты — ад 3,5 да 5,0 кг. Дзякуючы сваім доўгім нагам, абісынскія коткі адні з найбольш даўганогіх котак. Ногі сканчаюцца невялікімі авальнымі лапкамі з аднатоннымі падушачкамі. Хвост адносна доўгі, шырокі ў падставы й завужаны.
Галава мае ўмераную клінаватую форму й сядзіць на доўгай тонкай шыі. Профіль мае пяшчотны контур, а морда завостраная. Пераносьсе сярэдняй даўжыні плаўна выгнутае, бяз стопа (рэзкі пераход ад вобласьці морды да вобласьці ілба) альбо «рымскі нос» (вобласьць носа выгінаецца вонкі). Вушы шырока расстаўленыя й часам маюць вушныя пучкі, падобныя на такія ў рысі. Яны стаяць вэртыкальна, вялікія адносна галавы й зьлёгку закругленыя на кончыках. Вочы вялікія, міндалепадобнай формы й акаймаваныя знутры ў асноўны колер, а затым ярка акаймаваныя ў вонкавай вобласьці вачэй. Шырока расстаўленыя вочы могуць быць бурштынавага (часам іх называюць «жоўтымі»), арэхавага або зялёнага колеру.
Кароткая поўсьць шчыльная й мае невялікі падшэрстак. Па сьпіне праходзіць так званая лінія вугра — бесьперапынная цёмная паласа на поўсьці, якая заканчваецца на цёмным кончыку хваста. На задніх нагох да пят цёмны ўчастак поўсьці працягвае агульны колер у выглядзе так званых «падэшвеных палос».
Нельга не адзначыць асаблівую пародную характарыстыку абісынскіх котак — «тыкінг» асобных валасінак. Кожны валасок звычайна перавязваецца два, часам тры ці нават чатыры разы, што таксама вядома ў тэхнічнай мове як «птушка». Якія колеры будуць чаргавацца падчас паласы, залежыць ад афарбоўкі адпаведнай абісынскай коткі. Аднак кончык воласа заўсёды мае самы цёмны колер. Тыкуецца поўсьць толькі на пэўных участках цела: на галаве, на ўсёй сьпіне й баках, на хвасьце й на вонкавым боку ног. Шэрсьць на ніжняй частцы цела, уключаючы грудзі, жывот і ўнутраны бок ног, раўнамерна афарбаваная ў асноўны колер.
У маладых абісынскіх кацянят тыкінг валасоў становіцца відавочным толькі з шостага тыдня, калі шарсьцісты дзіцячы мех паступова замяняецца маладым. Тыкінг робіць усю поўсьць абісынскай коткі аднастайнай і падобнай на поўсьць дзікага труса альбо зайца. Гэта таксама называюць эфэктам Агуці, прычым тэрмін Агуці названы ў гонар роду грызуноў Dasyprocta (Aguti). Тыкінг шэрсьці ўспадкоўваецца гомазіготна як дамінантная прыкмета ў абісынскіх котак.
Тэмпэрамэнт
рэдагавацьАбісынская котка — разумная й жывая котка. Яркай рысай характару абісынскай коткі зьяўляецца ейная цікаўнасьць. Яна часта сочыць за сваімі апекунамі, куды б яны ні пайшлі, і назірае за іхнай дзейнасьцю. У цэлым абісынскія коткі лічацца таварыскімі, але пры гэтым незалежнымі, ураўнаважанымі. Іншымі станоўчымі рысамі характару, як кажуць, зьяўляюцца ейная лёгкасьць у зносінах зь людзьмі ў цэлым, а таксама ейная высокая стрэсаўстойлівасьць. Тым ня менш, асабліва ў маладым узросьце, яна валодае жывым тэмпэрамэнтам зь вялікай цягай да руху, і ёй падабаецца жыць зь іншымі коткамі. Таму не рэкамэндуецца трымаць котку адну. Таксама яна вельмі добра ладзіць са свойскімі сабакамі.
Яшчэ адной асаблівасьцю пароды зьяўляецца вельмі ціхі голас і даволі нізкая патрэба ў гукавым зносінах.
Сумесна пражываючы зь іншымі коткамі, абісынсая котка часта займае дамінантнае становішча. Аднак яна лічыцца вельмі сацыяльнай і памяркоўнай. Вядома нямала выпадкаў, калі маці абісынскіх котак выхоўвалі сваё нашчадзтва разам.
Абісынскія коткі ў ґеномных дасьледаваньнях
рэдагавацьЗ 2007 году ґеном абісынскіх котак быў амаль цалкам спарадкаваны. Група навукоўцаў з Нацыянальнага інстытуту раку, Фрэдэрыка ў ЗША вызначыла ў агульнай складанасьці 20 285 патэнцыйных ґенаў, выкарыстоўваючы ўзор ДНК дарослай самкі абісынскай коткі[6].
Расшыфроўка ґеному павінна палегчыць параўнальныя дасьледаваньні ґенэтычна спадчынных захворваньняў, якія сустракаюцца як у котак, так і ў людзей. Прыкладам можа служыць захворваньне вачэй — пігментная рэтынапатыя, якая сустракаецца ў 30 000—40 000 чалавек у Нямеччыны. Коткі таксама лічацца добрымі мадэльнымі істотамі для дасьледаваньня інфэкцыйных захворваньняў, такіх як СНІД, паколькі яны ўтрымліваюць узбуджальнік FIV, вірус, блізкі да ВІЧ[7].
Глядзіце таксама
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ Abyssinian / Abyssinian cat / Abys (анг.). BabelNet (00000537n). Праверана 14 чэрвеня 2024 г.
- ^ а б Abyssinian // Encyclopedia Britannica (анг.) Праверана 14 чэрвеня 2024 г.
- ^ а б в Т. П. Томилова (16 траўня 2023) Абиссинская кошка // Большая российская энциклопедия: научно-образовательный портал (рас.) Праверана 14 чэрвеня 2024 г.
- ^ M. D. Stables, William Gordon Cats — Their Points and Characteristics, with Curiosities of Cat Life, and a Chapter on Feline Ailments (анг.). — London: Dean & Son, 1876.
- ^ Early Abyssinian Standard from 1889 (анг.) Праверана 14 чэрвеня 2024 г.
- ^ J. U. Pontius, J. C. Mullikin u. a.: Initial sequence and comparative analysis of the cat genome. In: Genome Research. 17, 2007, S. 1675, doi:10.1101/gr.6380007. (анг.)
- ^ Durchleuchtete Katzen – Forscher veröffentlichen Genomsequenz der Hauskatze (ням.). wissenschaft.de (2007-11-01).
Літаратура
рэдагаваць- Edeltraut Voigt: Abessinierkatzen. Verlagsgesellschaft Rudolf Müller, Köln 1982, ISBN 3-481-21151-1.
- Edeltraut Voigt: Abessinierkatzen. Kauf, Haltung, Pflege. Verlag Neumann-Neudamm, Melsungen 1993, ISBN 3-7888-0950-7.
- J. Anne Helgren, J. Anne Hauppauge: Abyssinian Cats. Everything about Acquisition, Care, Nutrition, Behavior, Health Care, and Breeding. Barron’s Educational Series. Barron’s, Hauppauge NY 1995, ISBN 0-8120-2864-3.
- Kate Faler: This Is the Abyssinian Cat. TFH Publications, Neptune 1983, ISBN 0-87666-866-X.
- Ruth Cooke-Zimmermann: Abyssinians (Kw Series). TFH Publications, Neptune 1992, ISBN 0-86622-197-2.