Турын
Туры́н (па-італьянску: Torino) — горад, найбуйнейшы індустрыяльны цэнтар паўночна-заходняй Італіі. Адміністрацыйны цэнтар рэгіёну П’емонт і правінцыі Турын. Разьмяшчаецца на заходнім беразе ракі По. Насельніцтва — 878 074 чалавекі (на 2017 год). Чацьверты паводле колькасьці жыхароў горад Італіі (пасьля Рыму, Міляну і Нэапалю). Турын — сталіца XX зімовых Алімпійскіх гульняў.
| Турын | |||||
| італ. Torino | |||||
| |||||
| |||||
| Краіна: | Італія | ||||
| Рэгіён: | П’емонт | ||||
| Правінцыя: | Турын | ||||
| Мэр: | К’яра Апэндына[d] | ||||
| Плошча: | 130,17 км² | ||||
| Вышыня: | 239 м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва (2017) | |||||
| колькасьць: | 878 074 чал. | ||||
| шчыльнасьць: | 6745,59 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+1 | ||||
| летні час: | UTC+2 | ||||
| Тэлефонны код: | 011 | ||||
| Паштовыя індэксы: | 10100, 10121—10156 | ||||
| Нумарны знак: | TO | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 45°4′45″ пн. ш. 7°40′34″ у. д. / 45.07917° пн. ш. 7.67611° у. д.Каардынаты: 45°4′45″ пн. ш. 7°40′34″ у. д. / 45.07917° пн. ш. 7.67611° у. д. | ||||
Турын на мапе Італіі   Турын | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
| comune.torino.it | |||||
.png)
Гісторыя
рэдагаваць
У I стагодзьдзі да н. э., верагодна, у 28 годзе да н. э., рымляне стварылі вайсковы лягер Кастра Таўрынорум, які пазьней быў прысьвечаны Аўгусту. Тыповую рымскую сетку вуліц усё яшчэ можна ўбачыць у сучасным горадзе, асабліва ў раёне вядомым як Квадрылятэра Рамана.
Пасьля падзеньня Рымскай імпэрыі, горад быў захоплены лянгабардамі, а потым франкамі на чале з Карлам Вялікім у 773 годзе. Графства Тарына была заснавана ў 940-я гады. У XI стагодзьдзі кантроль над графствам перайшоў да графаў Савоі.
У 1548 годзе Турын быў абраны сталіцай герцагства Савойскага, кіраўнікі якога перабраліся сюды з Шамбэры. Празь некалькі дзесяцігодзьдзяў тут быў закладзены Каралеўскі палац. У канцы XVI стагодзьдзі з Шамбэры ў новую сталіцу перавезлі Плашчаніцу, рэлігійную рэліквію, якая вядомая цяпер як Турынская. Герцаг Эмануіл Філібэрт аднавіў Турынскі ўнівэрсытэт, заснаваны яшчэ ў 1404 годзе, але затым адменены. Росквіт гораду пачаўся ў XVIII стагодзьдзі, калі ён стаў сталіцай Сардынскага каралеўства. Сардынскія каралі жадалі мець палацы, плошчы ў сталіцы як у Парыжы і паляўнічыя замкі ў прадмесьцях. Прыкладам служыў Вэрсаль.
Турын, як і астатняя частка П’емонту, быў анэксаваны Францускай імпэрыяй у 1802 годзе. Такім чынам, горад быў рэзыдэнцыяй прэфэктуры дэпартамэнту По ажно да падзеньня Напалеона ў 1814 годзе. Пасьля паразы Напалеона каралеўства П’емонт-Сардынія было адноўленае з Турынам у якасьці ягонай сталіцы. У наступныя дзесяцігодзьдзі П’емонт-Сардынія ачолілі барацьбу за аб’яднаньне Італіі. У 1861 годзе Турын стаў сталіцай абвешчанага аб’яднанага Каралеўства Італіі, бо быў палітычным і інтэлектуальным цэнтрам руху Рысарджымэнта[1]. У 1865 годзе сталіца былая перанесеная ў Флярэнцыю, а потым у Рым пасьля заваёвы Папскай дзяржавы ў 1870 годзе. Адкрыцьцё ў 1871 годзе Фрэжускага тунэлю зрабіла Турын важным чыгуначным вузлом паміж Італіяй і Францыяй. У горадзе на той час жыло блізу 250 тысячаў жыхароў.
Канец XX стагодзьдзя быў часам хуткай індустрыялізацыі, асабліва ў аўтамабільным сэктары, то бок у 1899 годзе ў горадзе паўстаў Fiat, а затым у 1906 годзе зьявілася кампанія Lancia. Сусьветная выстава, якая ладзілася ў Турыне ў 1902 годзе, часта разглядаецца як вяршыня мадэрну. Чарговая такая выстава прайшла ў горадзе ў 1911 годзе. Да гэтага часу у Турыне налічвалася ўжо да 430 тысяч жыхароў. Па Першай сусьветнай вайне цяжкія ўмовы выклікалі хвалю страйкаў і пратэстаў працоўных. У 1920 годзе завод страйкам быў ахоплены мясцовы завод Fiat. Фашысцкі рэжым у Італіі здушыў выступы, забараніўшы прафэсійныя зьвязы і кінуўшы ў турму лідэраў сацыялістаў, у прыватнасьці Антоніё Грамшы. Зь іншага боку, Бэніта Мусаліні ў значнай ступені субсыдаваў аўтамабільную прамысловасьць, забясьпечваючы транспартнымі сродкамі італьянскае войска.
У час Другой сусьветнай вайны Турын быў аб’ектам стратэгічных бамбаваньняў з боку хаўрусьнікаў антыгітлераўскай кааліцыі. Горд быў моцна пашкоджаны паветранымі налётамі, асабліва пацярпелі прамысловыя зоны і цэнтар места. Найцяжэйшы налёт адбыўся 13 ліпеня 1943 году, калі 295 бамбавікоў скінулі 763 тонаў бомбаў, у выніку чаго загінулі 792 чалавекі[2]. Агулам у выніку гэтых налётаў было забіта 2069 жыхароў Турыну і разбурана або пашкоджана 54% усіх будынкаў у горадзе[3]. З улікам таго, што вызваленьне Італіі адбывалася з поўдня на поўнач ды рухалася даволі павольна цягам двух гадоў, паўночныя рэгіёны, у тым ліку і Турын, на некалькі гадоў былі акупаваныя немцамі і калябарацыянісцкімі сіламі. Турын ня быў захоплены хаўрусьнікамі да канца вясновага наступу 1945 году. Першым сюды зайшоў авангард бранятанкавых выведных падразьдзяленьняў Бразыльскага экспэдыцыйнага корпусу, але горад на той час ужо быў вызвалены італьянскімі партызанамі, якія пачалі паўстаньне супраць немцаў і войскаў Італьянскай сацыяльнай рэспублікі 25 красавіка 1945 году. Празь некалькі дзён у горад рушылі войскі 1-й бранятанкавай і 92-й пяхотнай дывізіі арміі ЗША[4].
Геаграфія
рэдагаваць
Турын знаходзіцца ў паўночна-заходняй частцы Італіі. На захадзе і поўначы ён абкружаны Альпамі, а на ўсход ад гораду месьцяцца пагоркі Манфэрата. Праз горад праходзяць чатыры ракі, галоўнай зь якіх зьяўляецца рака По, астатнія рэкі — ейныя прытокі.
Клімат
рэдагавацьТурын знаходзіцца на мяжы зонаў вільготнага субтрапічнага і марскога кліматаў паводле клясыфікацыі Кёпэна, у адрозьненьне ад міжземнаморскага клімату, які характэрны для ўзбярэжнай Італіі.
Зіма ўмерана халодная, але сухая, лета мяккае на пагорках і даволі горачае на раўнінах. Дождж назіраецца ў асноўным вясной і ўвосень; у самыя гарачыя месяцы, наадварот, колькасьць дажджоў рэзка скарачаецца, але ўзрастае колькасьць навальніц. Падчас зімовых і восеньскіх месяцаў нярэдка маюць месца туманы.
Эканоміка
рэдагаваць
Турын разьвіўся як фардысцкі горад на пачатку XX стагодзьдзя, што азначала пераход ад эканомікі, заснаванай на паслугах, да прамысловасьці[5]. У духу многіх фардысцкіх эканомік, эканоміка Турыну ў значнай ступені абапіралася на аўтамабільную і аэракасьмічную прамысловасьці[6]. Не зважаючы на агульны заняпад аўтамабільнай прамысловасьці пасьля нафтавай крызы 1973 году, горад па-ранейшаму ў значнай ступені залежыць ад сваёй аўтамабільнай прамысловасьці. З часоў да Другой сусьветнай вайны аўтамабільная прамысловасьць была найбуйнейшым працадаўцам у горадзе, і амаль увесь экспарт з Турыну складалі прамысловыя тавары[6][7]. У горадзе месьціцца сядзіба кампаніі Fiat, якая ёсьць восьмай паводле велічыні аўтамабільнай кампаніяй у сьвеце[8]. У Турыне па-ранейшаму працуе вялікі завод Fiat[9].
З 1980-х гадоў Турын дывэрсыфікаваў сваю эканоміку і вяртаецца да эканомікі паслугаў. Тэхналёгіі і інавацыйныя індустрыі квітнеюць у Турыне, які займае трэцяе месца паводле колькасьці інавацыйных стартапаў і фірмаў у сэктары інфармацыйных тэхналёгіяў і мае адную з найбольшых колькасьцяў патэнтавых заявак у Эўрапейскае патэнтавае ведамства з усіх гарадоў[6][10]. У 2008 годзе СУП гораду складаў 68 мільярдаў даляраў, заняўшы, такім чынам, 78-ы радок у сьвеце паводле СУП паводле папакупніцкай здольнасьці[11] і 16-е месца ў Эўропе[12]. На Турын прыпадае 8% СУП усёй Італіі. У месьце працуюць і іншыя вядомыя кампаніі, як то Maserati, Lancia, Alfa Romeo, Iveco, Pininfarina, Bertone, Sparco, Italdesign Giugiaro, New Holland, Comau, Magneti Marelli, Graziano Oerlikon, Ghia, Fioravanti, Lavazza ды іншыя. Турын таксама шырока вядомы дзякуючы сваёй аэракасьмічнай прамысловасьці. Некаторыя модулі Міжнароднай касьмічнай станцыі былі вырабленыя ў Турыне.
Вядомыя жыхары
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ «Turin’s History». Italianrus.com.
- ^ «Bombardamento 13 luglio 1943». Museotorino.
- ^ «Bombardamenti». Torino In Guerra.
- ^ Mascarenhas de Moraes. «The Brazilian Expeditionary Force». By Its Commander US Government Printing Office, 1966.
- ^ Vanolo, Alberto (2015). «The Fordist city and the creative city: Evolution and resilience in Turin, Italy». City, Culture, and Society. Volume 6, Issue 3: 69—74.
- ^ а б в Carter, Donald K. (2016-03-02). «Remaking Post-Industrial Cities: Lessons from North America and Europe». Routledge. — С. 222. — ISBN 9781317481522.
- ^ González, Sara (5.06.2017). «Locating the global financial crisis: variegated neo-liberalisation in four European cities». Territory, Politics, and Governance. Volume 6, Issue 4: 468—488.
- ^ «World Car Group Ranking in the 2021». Focus2move.
- ^ «Fiat to Spend More Than $5.7 Billion to Revamp Italy Production». Bloomberg.
- ^ «Torino Urban Profile 2016». JLL.
- ^ «City Mayors reviews the richest cities in the world in 2005». Citymayors.
- ^ «Global city GDP rankings 2008—2025». Pricewaterhouse Coopers.