Смаргонскі кальвінскі збор

Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры
Смаргонскі кальвінскі збор
Смаргонскі кальвінскі збор, аўтэнтычны выгляд
Краіна	Беларусь
Места	Смаргонь
Каардынаты	54°28′51.1″ пн. ш. 26°24′12.8″ у. д. / 54.480861° пн. ш. 26.403556° у. д. / 54.480861; 26.403556Каардынаты: 54°28′51.1″ пн. ш. 26°24′12.8″ у. д. / 54.480861° пн. ш. 26.403556° у. д. / 54.480861; 26.403556
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Гарадзенская дыяцэзія
Архітэктурны стыль	рэнэсанс
Дата заснаваньня	XVI ст.
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Смаргонскі кальвінскі збор на мапе Беларусі Смаргонскі кальвінскі збор
Смаргонскі кальвінскі збор на Вікісховішчы

Смарго́нскі кальві́нскі збор — помнік архітэктуры XVI стагодзьдзя ў Смаргоні. Знаходзіцца ў цэнтры места, на гістарычнай Менскай вуліцы^[a]. З 1621 году дзеяў як касьцёл. У другой палове XIX ст. улады Расейскай імпэрыі гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Маскоўскага патрыярхату, што сапсавала мастацкае аблічча помніка. Твор архітэктуры рэнэсансу. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

У будынку збору дзее касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1503 або 1505 годзе староста слонімскі Юры Зяновіч збудаваў у Смаргоні драўляны касьцёл Сьвятых Міхала і Аляксея. Сын Ю. Зяновіча Юры пачаў будаваць на месцы касьцёла мураваны кальвінскі збор, скончаны ў 1552 (1553?) годзе^[1]. Міхал Багуслаў Зяновіч пакінуў кальвінізм і перайшоў у каталіцтва. Ягоная сястра Соф'я па сьмерці брата ў 1621 годзе перадала будынак каталікам, якія перарабілі збор пад касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 годзе помнік моцна пацярпеў, пазьней яго аднавілі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Смаргонь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл працягваў дзеяць. У 1858 годзе помнік рэстаўравалі. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1866 годзе расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы).

У Першую сусьветную вайну будынак збору моцна пацярпеў.

Найноўшы час

У 1921 годзе ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі перадалі будынак збору каталікам. У 1923—1925 гадох яго аднавілі.

У 1947 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У яго будынку разьмяшчаўся склад, крама. У 1970 годзе помнік рэстаўравалі (архітэктары В. Сахно, П. Седляроў, С. Друшчыц), па чым у ім разьмясьцілася выстаўная заля.

У 1990 годзе будынак збору перадалі каталікам.

Архітэктура

Выдатны помнік архітэктуры рэнэсансу ў Вялікім Княстве Літоўскім. Гэта цэнтрычная 8-гранная базыліка, якая мае крыху выцягнутыя падоўжанай восьсю прапорцыі. Да галоўнага фасаду далучаецца 2-ярусная вежа-званіца, васьмярык на чацьвярыку, завершаная шатровым дахам. У ніжнім ярусе вежы месьціцца ўваход у збор. У месцы злучэньня званіцы і асноўнага аб’ёму ўзвышаецца цыліндрычная вежачка зь вітымі ўсходамі ўсярэдзіне. Надзвычай магутныя сьцены збору праразаюцца выцягнутымі вокнамі з паўцыліндрычным завяршэньнем. Над сьценамі узвышаецца высокі рэнэсансавы атык.

Усярэдзіне будынак перакрываецца мураваным купалам, накрытым звонку шатровым дахам і прыхаваным высокім атыкам. Купал аздабляюць фрэскі. Пад асноўным аб’ёмам месьціцца крыпта.

Галерэя

Гістарычныя здымкі

Старыя здымкі
Па маскоўскай перабудове, каля 1900 г.
1912 г.
да 1915 г.
Па руйнаваньні ў Першую сусьветную вайну, 1917 г.

1917 г.
1918 г.
Па адбудове, 1930 г.
1930 г.

1930 г.
А. Высоцкі, 1930 г.
Я. Булгак, 1930 г.
да 1939 г.

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Агульны выгляд
Брама
Інтэр'ер
Алтар

Заўвагі

^ Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Балыша, 1

Крыніцы

^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 602.

Літаратура

Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. — Менск: «Ураджай», 2001. — 287 с.: іл. ISBN 985-04-0499-X.
Кулагін А. Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. Кулагін; маст. І. Бокі. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2001. — 216 с.: іл. ISBN 985-11-0199-0.

Вонкавыя спасылкі

Смаргонскі кальвінскі збор , Radzima.org

[1] Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Балыша, 1

[2] ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 602.

[a]

[1]