Слонімская сынагога

Помнік сакральнай і абарончай архітэктуры
Слонімская сынагога
Слонімская сынагога
Краіна	Беларусь
Места	Слонім
Каардынаты	53°5′36.57″ пн. ш. 25°19′3.33″ у. д.
Канфэсія	юдаізм
Архітэктурны стыль	барокавая архітэктура
Дата заснаваньня	1642
Статус	Ахоўная зона
Стан	занядбаная
Слонімская сынагога на мапе Беларусі Слонімская сынагога
Слонімская сынагога на Вікісховішчы

Сло́німская сынаго́га — помнік архітэктуры XVII ст. у Слоніме. Знаходзіцца ў цэнтры места, на гістарычным Школьным Двары. Твор архітэктуры барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Вялікую сынагогу ў Слоніме збудавалі ў 1642 року ў гістарычным цэнтры места ў сыстэме ягоных абарончых збудаваньняў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У 1881 року сынагога моцна пацярпела ад вялікага пажару. Адразу па пажары на ахвяраваньні прыхаджанаў дзейнасьць сынагогі была ўзноўленая, хоць мясцовыя ўлады не давалі на гэта дазволу.

Найноўшы час

Па Другой сусьветнай вайне бальшавікі прыстасавалі будынак пад склады.

У 2001 року сынагогу вярнулі Юдэйскаму рэлігійнаму аб’яднаньню ў Беларусі. Знаходзіцца на рэстаўрацыі, якая практычна спынілася.

Архітэктура

Вонкавы выгляд

Магутны будынак, абнесены пэрымэтрам шэрагам нізкіх пазьнейшых пабудоваў, выступае галоўным аб’ектам старадаўняга пляцу, да якога зьбягаліся вуліцы. Манумэнтальная роўніца галоўнага фасаду з буйнамаштабнай плястыкай арыентуецца на гістарычны Школьны Двор, заходні фасад — на Школьную вуліцу. З вузкага праезду ад гістарычнага Рынку барокавы франтон будынку ўспрымаецца ў моцным ракурсе. Радавая гістарычная навакольная забудова арганічна спалучаецца з сынагогай.

Малюнак В. Слюнчанкі, 1975 р.

Помнік архітэктуры барока. Гэта квадратны ў пляне цагляны будынак пад высокім двухсхільным дахам, з цэнтрычнай дзевяціпольнай плянавальнай схемай, характэрнай дла сынагогаў XVII—XVIII стагодзьдзяў: канструкцыя перакрыцьця вырашаная дзевяцьцю скляпеністымі пралётамі. Цэнтрычнасьць збудаваньня падкрэсьліваюць і двух’ярусныя фасады. Мэты бясьпекі абумовілі абарончы характар архітэктуры збудаваньня: тоўстыя муры, адсутнасьць архітэктурнага дэкору і раскраповак, высока ўзьнятыя аркавыя ваконныя праёмы. Асабліва манумэнтальны ніжні ярус з шэрагам нізкіх лучковых вокнаў-байніц і таўшчынёй сьценаў 1,7 м. Плястычны акцэнт у прыёмах барока створаны на галоўным усходнім фасадзе будынку — высокі фігурны шчыт на філёнгавым парапэце. Шчыт раскрапаваны здвоенымі пілястрамі, нішамі ў тонка прафіляваным абрамленьні. У цэнтры разьмешчана круглае вакно-разэтка.

Інтэр’ер

Своеасаблівасьць разьвязку інтэр’еру сынагогі абумовіў характар культавага рытуалу. У цэнтры шырокай залі ўсталяваная біма. Навісь над бімай, паднятая на чатырох магутных слупах і аркадзе, мае выгляд паруснага скляпеньня зь ліхтаром. Купал бімы дэкаруецца стукавым паліхромным арнамэнтам з лісьця аканту і пальмэтаў(ru). Біма кампазыцыйна аб’ядноўвае прастору інтэр’еру і адначасна зьяўляецца цэнтральнай апорай крыжовых скляпеньняў, якія перакрываюць малітоўную залю вышынёй 11,8 м. Пяты скляпеньняў абапіраюцца на пілястры, філёнгі якіх расьпісаныя фрэскамі першай паловы XIX ст. з рамантычнымі пэйзажамі з руінамі, вазонамі з кветкамі. Традыцыйная перагародка паміж мужчынскай і жаночай паловамі сынагогі замененая мэталёвай галерэяй на чатырох тонкіх калёнах у заходняй частцы храма.

Сьвяты каўчэг

Арыгінальнасьць і своеасаблівасьць насычаных дэкаратыўна-арнамэнтальных матываў інтэр’еру сынагогі зьвязаныя з культавай сымболікай: матывы з жывёльнага і расьліннага сьвету, культавыя атрыбуты (карона, скрыжалі). У дэкаратыўным разьвязку інтэр’еру выкарыстоўваецца тэхніка грызайлю. Кампазыцыйна-дэкаратыўным цэнтрам усходняй сьцяны зьяўляецца арон-кадэш(ru) («сьвяты каўчэг» — ніша для захоўваньня скрутку Торы). Над ім разьмяшчаецца накладны фігурны картуш — ляпная кампазыцыя ў выглядзе дзьвюх скрыжаляў, якія падтрымліваюцца з абодвух бакоў ільвамі і ўвянчаныя каронай. Усе элемэнты дэкаратыўнай ляпніны пакрытыя пазалотай і паліхромнай афарбоўкай. З бакоў алтарнага картушу — насьценныя фрэскі з карынцкімі калёнамі і антаблемэнтам, на якім разьмяшчаюцца выявы львоў, ваз, букетаў, драпіровак. Паміж ілюзорнымі калёнамі — фрэскавыя выявы абрадавых (трубныя рогі, валторна, «арфа Давіда») і сьвецкіх (гітара, віялянчэль, клярнэт ды іншае) музычных інструмэнтаў, драпіровак, букетаў кветак. Вось алтарнай сьцяны завяршаецца ляпным балдахінам у выглядзе кароны з зоркай і спушчанымі драпіроўкамі.

Галерэя

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1910-я рр.
• 
  1916 р.
• 
  1920 р.
• 
  1920-я рр.

• 
  1920-я рр.
• 
  Ч. Ясьман, 1925 р.
• 
  Я. Булгак, 1930 р.
• 
  1930-я рр.

• 
  1930 р.
• 
  1930 р.
• 
  1930 р.
• 
  1930 р.

• 
  1932 р.
• 
  да 1939 р.
• 
  да 1939 р.
• 
  да 1939 р.

• 
  да 1939 р.
• 
  да 1939 р.
• 
  да 1939 р.
• 
  да 1939 р.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Вуліца да сынагогі
• 
  Галоўны фасад
• 
  Бакавы фасад
• 
  Бакавы фасад

• 
  Інтэр’ер
• 
  Вакно-разэтка і алтарны картуш
• 
  Ляпны дэкор арон-кадэша
• 
  Росьпіс купалу бімы

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Менск: Беларус. Сав. Энцыклапедыя, 1986. — 371 с.: іл.
• Караткевіч В., Кулагін А. Помнікі Слоніма. — Менск: Навука і тэхніка, 1983.
• Слонімскія падмуркі: гісторыка-краязнаўчыя і літаратуразнаўчыя артыкулы / Сяргей Чыгрын. — Менск: Кнігазбор, 2012. — 296 с ISBN 978-985-7007-87-5.

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  413Г000502

• Слонімская сынагога , Radzima.org
• Слонімская сынагога  (рас.), Глёбус Беларусі