Рудыя (Гомельская вобласьць)

былая вёска ў Хойніцкім раёне Гомельскай вобласьці Беларусі

Руды́я[1] — былая вёска ў Стралічаўскім сельсавеце Хвойніцкага раёну Гомельскай вобласьці.

Рудыя
Першыя згадкі: 1638 год
Вобласьць: Гомельская
Раён: Хвойніцкі
Сельсавет: Стралічаўскі
Часавы пас: UTC+3
Геаграфічныя каардынаты: 51°46′19.6″ пн. ш. 30°2′40.9″ у. д. / 51.772111° пн. ш. 30.044694° у. д. / 51.772111; 30.044694Каардынаты: 51°46′19.6″ пн. ш. 30°2′40.9″ у. д. / 51.772111° пн. ш. 30.044694° у. д. / 51.772111; 30.044694
Рудыя на мапе Беларусі
Рудыя
Рудыя
Рудыя

Гісторыя рэдагаваць

Карона Каралеўства Польскага рэдагаваць

 
Герб Карыбут князёў Вішнявецкіх.
 
Фрагмэнт запісу князя Ярэмія Вішнявецкага 1638 г.
 
Герб Равіч паноў Ракіцкіх.
 
Руды(я) на мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» другога тому Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі[2].

Найраней сяло Рудыя[a] згаданае ў 1638 годзе[b], калі князь Ярэмі Міхал Вішнявецкі заставіў на чатыры гады за 65 000 злотых сваю палову Брагінскага маёнтку пану Мікалаю Лосятынскаму[4].

У акце Оўруцкага гродзкага суда ад 7 кастрычніка 1715 году, складзеным на скаргу панства Аляксандра і Людвікі з Чыхроўскіх Бандынэлі, войскіх мельніцкіх і пасэсараў часткі Брагінскага маёнтку, сказана, што ў 1711 г. пан маршалак мазырскі Антоні Аскерка адабраў ворыўныя землі і сенажаці, якімі здаўна карысталіся сяляне хутароў Рудых, ды загадаў сваім падданым губарэвіцкім араць, засяваць, касіць аж да самай ракі Брагінкі, рыбу лавіць, бортныя дрэвы руйнаваць і «іншыя пажыткі ўсялякія браць і на свой пажытак абарачваць»[5]. 11-м верасьня 1716 году датаваная заява пана войскага А. Бандынэлі аб тым, што насуперак дэкрэту Кіеўскага земскага суда, пан маршалак А. Аскерка не зьявіўся своечасова на паседжаньне для вырашэньня спрэчак з-за ўладаньняў: хутары Рудыя, Тварова, Рудакоў, Бабчын і Чахі. Акрамя таго, ён забараніў прыходзіць і сваім сялянам, пагражаючы ім пабоямі[6].

Згодна з «Тарыфам падымнага падатку Оўруцкага павету 1734 г.», складзеным на падставе папярэдняй люстрацыі, futor Ruda (Rudy) — у частцы Брагінскага маёнтку, якую дагэтуль шмат гадоў трымаў у заставе ад паноў Канецпольскіх дорпацкі падкаморы пан Аляксандар Антоні Бандынэлі[7]. А. Бандынэлі спачыў у 1733 годзе і менавіта тады князь Міхал Сэрвацы з старэйшай галіны і апошні мужчына ў родзе Вішнявецкіх ці не ўпершыню падпісаўся як «hrabia... na Brahiniu»[8].

 
Futor Rude ў эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.

У 1754 годзе з 8 двароў (каля 48 жыхароў) хутара Руды(я) Брагінскага маёнтку выплачваліся «do grodu» (Оўруцкага замку) 1 злоты і 6 грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 4 зл. і 24 гр.[9]. У тым жа 1754 г. Брагінскае графства была куплена ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францішкам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім, войскім ашмянскім (†1759).

24 лістапада 1768 года пасэсар князь Войцех Шуйскі, староста ніжынскі, падаў у Оўруцкі гродзкі суд пратэст з нагоды насланьня панам Міхалам Ракіцкім, рэгентам ВКЛ, людей сваіх зь вёсак Рудыя і Варацец на чале з аміністратарам Брагінскага маёнтку на грунты дзедзічныя хвойніцкія ды ўчыненьня розных гвалтаў[10].

Пад уладай Расейскай імпэрыі рэдагаваць

 
Вёска руды(я) на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.
 
Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Рудыя апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 г. у складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага Рэчыцкага павету спачатку Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. Менскай губэрні Расейскай імпэрыі[11]. На 1795 год хутар Рудыя разам з Бабчынам, Чахамі і Губарэвічамі належаў пану падстарасьце рэчыцкаму Ігнацыю Аскерку[12], які годам раней страціў жонку Ізабэлу[13], дачку папярэдняга ўладальніка добраў графа Міхала Адама Ракіцкага. У шляхецкай рэвізіі 1811 году паведамляецца, што фальварак Рудакоў зь вёскамі Рудакоў, Рудыя, Чахі, Варацец і іх 200 душамі прыгонных мужчынскага полу трымаў у шасьцігадовай арэндзе ад дзедзічнага ўладальніка графа Людвіка Ракіцкага[c], менскага губэрнскага маршалка, пан Марцэлін Вешэнеўскі[15]. Як засьведчыў Аляксандар Ельскі, у 1816 годзе, згодна зь сямейным пагадненьнем, вёску Рудакоў з аднайменнай рэзыдэнцыяй і вёскі Чахі, Рудыя, Варацец атрымаў Уладыслаў, сын Ігнацыя, Аскерка, падкаморы рэчыцкі[16].

Паводле інвэнтару 1844 г. Рудыя – вёска з 15 дварамі Рудакоўскага маёнтку былі ўласнасьцю непаўналетніх Гэнрыка Юстына, Аляксандра Юстыніяна і Зофіі Марцэлы Аскеркаў, але знаходзіліся ў арэндзе ў Міхаіла Ігнатавіча Быкава[17].

 
Руды(я) на трохвярстовай мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г.

У 1850 годзе ў Рудых налічвалася 94 жыхары[3]. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 87 жыхароў вёскі Рудыя зьяўляліся прыхаджанамі Бабчынскай Крыжаўздзьвіжанскай царквы[18].

У парэформавы пэрыяд Рудыя – у Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету Менскай губэрні. На пачатак 1870 года тут — 54 мужчыны-гаспадары зь ліку сялян уласьнікаў, прыпісаных да Плоскаўскага сельскага таварыства[19].У 1876 гадзе і пазьней жыхары вёскі заставаліся прыхаджанамі Бабчынскай Крыжаўзьдзьвіжанскай царквы[20]. Пані Алена, дачка Гэнрыка, Ваньковіч (Аскерчанка) названая ўладальніцай Рудакоўскага маёнтку ў «Списке землевладельцев Минской губернии» 1889 и 1911 г. Паводле перапісу 1897 года ў вёсцы было 37 двароў, 227 жыхароў, працаваў вятрак[3]. На 1909 год у Рудых – 17 двароў з 79 жыхарамі[21][d]

Найноўшы час рэдагаваць

9 лютага 1918 годe, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскага міру з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта, 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Рудыя ў складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуліся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы» гэтмана Паўла Скарападзкага[22].

1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, але 16 студзеня разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да РСФСР.

 
Чахі на мапе 1924-26 гг.

З 8 сьнежня 1926 году Рудыя — у складзе БССР, у Бабчынскім сельсавеце Хвойніцкага раёну Рэчыцкай акругі, з 9 чэрвеня 1927 па 26 ліпеня 1930 году — Гомельскай акругі. У 1931 г. вяскоўцы ўступілі ў калгас[3]. З 20 лютага 1938 году Рудыя — у складзе Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры.

У гады Вялікай Айчыннай вайны акупанты загубілі жыцьці 3 вяскоўцаў, 25 жыхароў загінулі і прапалі бязь вестак на франтах[23].

На 8 лютага 1954 года Рудыя — у Рудакоўскім сельсавеце Хвойніцкага раёну Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут налічвалася 245 жыхароў. Вёска ў складзе калгасу «Кастрычнік» (цэнтар – сяло Бабчын)[3].

21 верасьня 2010 году вёска ліквідаваная рашэньнем Хвойніцкага раённага Савету дэпутатаў[24].

Заўвагі рэдагаваць

  1. ^ Назва крыху перайначаная – Rydyie
  2. ^ Не ў XVIII ст., як пісаў С. В. Марцэлеў[3]
  3. ^ Спадчыньнік гэтых добраў сямнаццацігадовы Уладыслаў, сын Ігнацыя, Аскерка, сястрынец графа Людвіка, на той час жыў у яго двары Гарадзішча[14]. Гл. таксама: старонкі Двор-Гарадзішча і Брагін.
  4. ^ Скарачэньне насельніцтва, у параўнаньні зь перапісам 1897 г., уражвае. Калі толькі ў даведніку нічога не наблытана.

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4. (pdf)
  2. ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122
  3. ^ а б в г д Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2005. — 520 с.: іл. ISBN 985-11-0330-6. С. 458
  4. ^ Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 5
  5. ^ АрхивЮЗР. Ч. 1. Т. 4. Акты об унии и состоянии православной церкви с половины XVII века (1648 – 1798). – Киев, 1871. С. 379
  6. ^ Опись актовой книги Киевского центрального архива. № 32. / Сост. А. Т. Белоусов. – Киев, 1907. С. 21 – 22
  7. ^ Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 284, 391, 422
  8. ^ Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. – Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485
  9. ^ Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. – Біла Церква, 2015. С. 190
  10. ^ Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 1. S. 74 – 75
  11. ^ Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001. C. 181–182
  12. ^ Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 71
  13. ^ НГАБ у Менску. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 97
  14. ^ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 206
  15. ^ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 147
  16. ^ Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. – Warszawa, 1888. T. IX. S. 901
  17. ^ НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1465
  18. ^ Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 722
  19. ^ Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71
  20. ^ Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. – Минск, 1879. С. 15
  21. ^ Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. – Минск, 1909. С. 174
  22. ^ Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85
  23. ^ Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 184, 281 — 282
  24. ^ «Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района». Решение Хойникского районного Совета депутатов от 21.09.2010 г. № 25 (рас.)

Літаратура рэдагаваць