Палеская чыгунка

Пале́ская чыгу́нка — дзяржаўная сетка чыгунак, пабудаваных у 1882—1907 роках. Праходзіла па тэрыторыі Віленскай, Гарадзенскай, Віцебскай, Менскай, Валынскай, Магілёўскай, Чарнігаўскай, Арлоўскай губэрніяў. Дарога знаходзілася ў вядзеньні МШЗ (управа ў Вільні).

Вакзал станцыі Баранавічы

Мінуўшчына

Будынак адміністрацыі Палескай чыгункі ў Вільні (цяпер адміністрацыйны будынак ААТ «Летувіская чыгунка»)

Да зьяўленьня першай чыгуначнай лініі на тэрыторыі Беларусі група буйных палескіх землеўласьнікаў, сярод якіх былі князі Эдвін Друцкі-Любецкі, Уладзіслаў і Раман Сангушкі, Пётар Вітгенштайн, графы Іван Тышкевіч, Аўгуст Замойскі, Стэфан і Канстантын Патоцкія, хадайнічалі аб пракладцы чыгункі ад Беластоку цераз Пружану ў Пінск і далей на Валынь. Аднак у сувязі з падзеямі паўстаньня 1863—1864 рокаў ужо прынятае рашэньне было перагледжанае і прызнанае неадпаведным мэтам ураду, які мкнуўся зьвязваць заходнія губэрні не з Царствам Польскім, а з цэнтрам імпэрыі.

З пачатку 1880-х царскі ўрад актыўна заняўся нацыяналізацыяй прыватных чыгунак і пабудовай новых дарог. У 1891—1896 былі выкупленыя Лібава-Роменская, Пецярбурска-Варшаўская, Дзьвінска-Віцебская, Арлоўска-Віцебская, Паўднёва-Заходняя і Маскоўска-Берасьцейская чыгункі.

У 1881 року было падпісанае найвышэйшае павяленьне пра будаўніцтва 136-вёрставай галіны Жабінка — Пінск, дзе ўпершыню ў будаўніцтве чыгунак былі выкарыстаныя чыгуначныя войскі. Дарога была пабудаваная за адно лета. Гэтаму спрыялі раўнінная мясцовасьць і амаль поўная адсутнасьць штучных пабудоў. 9 лістапада 1882 на галіне быў распачаты пасажырскі і таварны рух. Лінія мела 74 масты, абслугоўвалася 8 паравозамі і 272 вагонамі.

24 студзеня 1883 ваенны міністар ізноў абвясьціў пра неабходнасьць будаўніцтва стратэгічных чыгунак праз Палесьсе. Гэтым разам сябры Асобае нарады загадалі мініст­ру шляхоў зносін прыняць усе меры дзеля своечасовага, не пазьней чым трох­гадовага тэрміну сканчэньня пабудовы Палескай чыгункі. У красавіку пачалося будаўніцтва ўчастку Вільня — Лунінец і Лунінец — Пінск даўжынёй 353 вярсты, адчыненага 30 сьнежня 1884, а таксама ўчастку Лунінец — Роўна даўжынёю 182 вярсты, адчыненага 2 жніўня 1885 року. У 1886 былі ўведзеныя ў эксплюатацыю ўчасткі Лунінец — Гомель ды Баранавічы — Беласток.

У 1886 Вільня-Ровенская і Пінская чыгункі перайменава­ныя ў Палескія чыгункі. Пасьля адкрыцьця 8 жніўня 1887 року галіны Гомель — Бранск агульная іх даўжыня склала 1408 вёрстаў.

У траўні 1918 перададзеная НКШЗ. Некаторыя лініі адышлі да Польшчы. Па стане на пачатак 1991 року большасьць ліній уваходзіла ў склад Беларускай і Прыбалтыйскай чыгунак.

Значэньне

Палеская чыгунка злучала паўднёвы захад Расеі з прыбалтыйскім, паўночна-заходнім, цэнтральна-прамысловым раёнамі. Мела вайскова-стратэгічнае значэньне, спрыяла распрацоўцы лясных масіваў Палесься, разьвіцьцю дрэваапрацоўчай і гарбарнай прамысловасьці, росту гарадоў (Вільні, Слуцку, Беластоку, Берасьця, Гомеля, Бранску). Адыгрывала істотную ролю ў экспарце лесу і яго вывазе на ўнутраны рынак.

Асноўныя лініі

• Жабінка — Пінск (1882 год)
• Вільня — Лунінец — Пінск (1884)
• Лунінец — Роўна (1885)
• Лунінец — Гомель
• Беласток — Баранавічы (1886)
• Гомель — Бранск (1887)
• Берасьце — Жабінка — Бранск (1887)
• Масты — Гародня (1907)

Працягласьць (паводле стану на 1913 год) — 1904 вярсты (у тым ліку 1039 вёрст — дзьвюхкалейнага шляху).

Рухомы склад

У 1885 року на Палескай чыгунцы налічвалася: 68 паравозаў, 200 пасажырскіх вагонаў і 1511 грузавых вагонаў. У 1905 — 410 пасажырскіх вагонаў і 7927 грузавых.

Інфраструктура

На Палескай чыгунцы былі пабудаваныя чыгуначныя майстэрні (у Пінску, Вільні, Гомелі). На дарозе ўзьведзеныя 412 драўляных і 235 мэталічных мастоў, 6 пуцепровадаў і іншыя штучныя пабудовы. Адчынены шпаланасычальны завод, 72 пакгаўзы. Дзейнічалі 17 вучэльняў і школ (на ст. Баранавічы, Берасьце, Пінск, Лунінец), курсы па падрыхтоўцы службоўцаў па камэрцыйным і тэхнічным руху.

Літаратура

• Полесские железные дороги // Железнодорожный транспорт: Энциклопедия / Гл. ред. Н. С. Конарев. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 315. — ISBN 5-85270-115-7
• Полесские железные дороги // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

Вонкавыя спасылкі

• Гісторыя будаўніцтва Палескай чыгункі(недаступная спасылка) (рас.)
• Строительство первых дорог (рас.)
• Полесские железные дороги (рас.)