Вікіпэдыя

Мікалай Капэрнік

польскі і нямецкі астраном, матэматык, фізык

Мікала́й Капэ́рнік (па-польску: Mikołaj Kopernik; па-нямецку: Nikolaus Kopernikus; па-лацінску: Nicolaus Copernicus; 19 лютага 1473, Торунь, Каралеўская Прусія, Каралеўства Польскае — 24 траўня 1543, Фромбарк, Вармінскае княскае біскупства, Каралеўства Польскае) — польскі ці нямецкі навуковец, астраном, стваральнік геліяцэнтрычнай тэорыі сьвету.

Мікалай Капэрнік
па-польску: Mikołaj Kopernik
па-нямецку: Nikolaus Kopernikus
па-лацінску: Nicolaus Copernicus
Дата нараджэньня 19 лютага 1473[1][2]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 24 траўня 1543[1][2] (70 гадоў)
Месца сьмерці
Прычына сьмерці інсульт
Месца пахаваньня
Месца вучобы
Занятак астраном, юрыст, эканаміст, матэматык, правазнавец, фізык, філёзаф, перакладнік, лекар, дыплямат, пісьменьнік, канонік, канонік
Навуковая сфэра астраномія, матэматыка, мэханіка і эканоміка
Месца працы
Вядомы як стваральнік геліяцэнтрычнай тэорыі сьвету
Навуковы кіраўнік Дамэніка Навара[d][10] і Леанард фон Добшуц[d]
Вучні Георг Ёахім Рэтык[d]
Бацька Нікляс Капэрнік[d]
Маці Барбара Капэрнік[d]
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографу

Публікацыя кнігі Капэрніка «Аб вярчэньні нябесных сфэраў» (лац. De revolutionibus orbium coelestium), незадоўга да ягонай сьмерці ў 1543 годзе, лічыцца адной з галоўных публікацыяў у гісторыі навукі. Капэрнік нарадзіўся й памёр у Каралеўскай Прусіі, рэгіёне Польскага Каралеўства ад 1466 году. Капэрнік меў доктарскую ступень у галіне кананічнага права й, хоць і ня маючы навуковай ступені, займаўся мэдыцынай, лінгвістыкай, перакладамі, а таксама працаваў у якасьці губэрнатара, дыплямата і эканаміста.

Як вядома зь некаторых крыніцаў Капэрнік размаўляў па-лацінску і па-нямецку аднолькава добра. Таксама Мікалай валодаў польскай, грэцкай і італьянскай мовамі[11]. Пераважная большасьць захавалых працаў Капэрніка напісаны па-лацінску, якая на той час зьяўлялася навуковай мова Эўропы. Таксама існуюць некалькі дакумэнтаў, напісаных Капэрнікам на нямецкай мове. Нямецкі прафэсар філязофіі Мартын Карыер згадвае гэты факт у якасьці падсьвечаньня таго, што нямецкая была роднай мовай навукоўца[12].

Біяграфія

рэдагаваць

Нарадзіўся ў купецкай сям’і нямецкага паходжаньня. У дзевяць гадоў застаўся бяз бацькі, таму яго выхаваньнем займаўся дзядзька (з боку маці) канонік Лукаш Вацэнродэ. Вацэнродэ падтрымліваў кантакты зь вядучымі інтэлектуальнымі дзеячамі ў Польшчы і быў сябрам ўплывовага італьянскага гуманіста, які жыў пры двары ў Кракаве, Філіпа Буанакорсі[13]. На жаль не захавалася зьвестак пра першыя гады дзяцінства й адукацыі Капэрніка[14]. Мяркуецца, што Вацэнродэ спачатку адправіў маладога Капэрніка на навучаньне ў школу Сьвятога Яна ў Торуні. Пазьней, у адпаведнасьці з вэрсіяй гісторыка Эрмітэйджа, хлопчык хадзіў у школу пры саборы ўва Ўлацлаваку, якая займалася падрыхтоўкай вучняў да паступленьня ва ўнівэрсытэт Кракава[15].

У 1491 годзе паступіў ва ўнівэрсытэт Кракава разам з сваім братам Андрусём, дзе навучаўся на факультэце мастацтваў[14]. Згодна з пазьнейшай, але надзейнай традыцыяй, Капэрнік быў вучнем Войцеха Брудзеўскага, які да гэтага часу працаваў прафэсарам арыстотэлеўскай філязофіі, але выкладаў астраномію ў прыватным парадку. Капэрнік ня толькі атрымліваў веды праз наведваньне ўнівэрсытэцкіх лекцыйных залаў, але і чытаньнем кніг, якія ён пачаў актыўна набываць. Чатыры гады Капэрніка ў Кракаве згулялі важную ролю ў разьвіцьці ягоных крытычных здольнасьцей. Капэрнік заўважыў лягічныя супярэчнасьці ў дзьвюх афіцыйных сыстэмах астраноміі, як то тэорыі гомацэнтрычных сфэраў Арыстотэля і мэханіку геацэнтрычную мадэлю Пталемэя[16]. Не атрымаўшы дыплёму, верагодна увосень 1495 году, Капэрнік пакінуў Кракаў і зьехаў з сваім дзядзькам Вацэнродэ, які ў 1489 годзе быў прызначаны біскупам Варміі. Вацэнродэ імкнуўся ўладкаваць свайго пляменьніка ў канонікі на новым месцы.

Пазьней атрымаў рознабаковую адукацыю ва ўнівэрсытэтах Балёньні, Падуі, Фэрары, дзе вывучаў права, мэдыцыну, матэматыку, астраномію. У 1503 годзе вярнуўся ў Кракаў і стаў прафэсарам унівэрсытэту. У 1512 годзе арганізаваў абсэрваторыю ў горадзе Фромбарк, дзе да канца жыцьця вёў астранамічныя назіраньні. Вынікі дасьледаваньняў абагульнены ў яго творы «Аб вярчэньні нябесных сфэраў» («De revolutionibus orbium coelesteum»), апублікаваным у Нюрнбэргу за некалькі тыдняў да яго сьмерці.

Навуковая дзейнасьць

рэдагаваць
 
«Астраном Капэрнік або размова з Богам» працы Яна Матэйкі (1872)

Галоўнай заслугай вучонага зьявілася абгрунтаваньне таго, што бачны намі рух Сонца і зорак зьвязаны ня зь іх вярчэньнем вакол Зямлі, а з рухам Зямлі вакол уласнай восі і гадавым вярчэньнем яе вакол Сонца. Але акрамя гэтага ён быў канонікам касьцёла, урачом. Аўтар рэформы манэтнай сыстэмы ў Польшчы. У горадзе Фромбарк пабудаваў машыну, якая забясьпечвала вадою ўсе дамы гораду.

Сьпіс твораў

рэдагаваць

Аўтар прац:

  • N.C. Meditata XV. Augusti anno domini MDXVII. (1517)
  • Tractatus de monetis (1519)
  • Monetae cudendae ratio (1528)
  • De Revolutionibus Orbium Coelestium — Нюрнбэрг, Нямеччына (1543)

Пахаваны ў саборы Фромбарку ў безыменнай магіле. У жніўні 2005 году магіла была знойдзеная.

У 1616 годзе каталіцкая царква ўнесла навуковыя працы астранома ў індэкс забароненых кніг.

Ушанаваньне памяці

рэдагаваць

У Ягелонскім унівэрсытэце захоўваецца карціна Яна Матэйкі «Астраном Капэрнік або размова з Богам». У яго гонар усталявана шмат помнікаў у Польшчы і Эўропе. Сярод іх помнік, на якім высечаны словы: «Solis stator. Terra motor» («Які спыніў Сонца. Які рушыў Зямлю»).

У гонар Капэрніка названы Торунскі ўнівэрсытэт. У Варшаве месьціцца Цэнтар навукі Капэрніка, а таксама Астранамічны цэнтар, які ўважаецца галоўнай польскай навукова-дасьледчая ўстановай у галіне астрафізыкі. У Лодзі маецца шпіталь, які ўганараваны імём навукоўца. Фундацыя польскай навукі і Нямецкае навукова-дасьледчае таварыства сумесна заклалі прэмію імя Капэрніка дзеля разьвіцьця польска-нямецкага навуковай супрацы.

14 ліпеня 2009 году навукоўцы зь Нямецкага цэнтру дасьледаваньня цяжкіх іёнаў у Дармштаце адкрылі новы хімічны элемэнт, які часова назвалі унунбам, і прапанавалі Міжнароднаму зьвязу тэарэтычнай і прыкладальнай хіміі надаць яму сталуцю назву капэрніц зь сымбалем Cn. На 537-ю гадавіну з дня нараджэньня Капэрніка гэтая назва стала афіцыйнай.

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ а б Berry A. A Short History of Astronomy (брыт. анг.) — London: John Murray, 1898.
  2. ^ а б MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  3. ^ а б Коперник Николай // Большая советская энциклопедия (рас.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1973. — Т. 13 : Конда — Кун. — С. 124—125.
  4. ^ Your pictures: Poland (брыт. анг.) — 2012.
  5. ^ New element named 'copernicium' (брыт. анг.) — 2009.
  6. ^ De revolutionibus orbium coelestium (анг.)
  7. ^ Dobrzycki J. Nicolaus Copernicus — His Life and Work (анг.) — doi:10.1007/978-94-010-2616-1_2.PDF
  8. ^ http://copernicus.torun.pl/en/biography/1491-1495/2/
  9. ^ PubMed (анг.) — 1997. — PMID:21614776
  10. ^ Матэматычная генеалогія (рас.) — 1997.
  11. ^ Angus Armitage, Copernicus, the founder of modern astronomy, p. 62.
  12. ^ Deutsch war für Kopernikus Muttersprache und Alltagssprache, wenn auch der schriftliche Umgang fast ausschließlich auf Lateinisch erfolgte. Carrier. — С. 192.
  13. ^ Czesław Miłosz, «The History of Polish Literature». — С. 38.
  14. ^ а б Dobrzycki and Hajdukiewicz (1969). — С. 4.
  15. ^ Angus Armitage, The World of Copernicus. — С. 55.
  16. ^ Dobrzycki and Hajdukiewicz (1969). — С. 5.

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Мікалай_Капэрнік&oldid=2594223»