Кропка з коскай

Кро́пка з ко́скай (;) (састарэлая назва кропка з закавыкаю) — разьдзяляльны няпарны знак прыпынку. У беларускай мове кропка з коскай ставіцца паміж адносна незалежнымі састаўнымі часткамі сказа, якія аб'ядноўваюцца ў адзін складаны сказ бяз злучнікаў, а самі часткі разгорнутыя і (або) маюць свае знакі прыпынку: Чарнеецца сажаю вечар. Дождж б'ецца аб хвалі ракі; гуляе, гудзе над ёй вецер, заводзіць, што ў полі ваўкі (Максім БагдановічМ. Багдановіч).

Кропка з коскай можа ставіцца на стыку частак бяззлучнікавага сказа з адносна незалежнымі часткамі, калі паміж імі знаходзіцца пабочнае слова. У гэтым выпадку кропка з коскай паказвае, да якой з частак адносіцца пабочнае слова: Але якое гэта запрашэньне – адзін сказ у канцы, як бы між іншым, для ветлівасьці; можа, спадзявалася, што ён не адважыцца прыехаць (І. Шамякін).

Кропка з коскай ставіцца паміж часткамі складанага сказа, якія зьвязваюцца паміж сабой: далучальнымі злучнікамі але, толькі, аднак, усё ж, тым ня менш і інш., асабліва калі гэтыя часткі разгорнутыя і (або) маюць свае знакі прыпынку: Марозік крэпіць, лёд таўшчэе, і рэчка вольная нямее, да дна вадзіца вымярзае і ходу, бедная, ня мае, і цесна там ёй, і няміла яе халодная магіла; але дарма: жывую сілу не запраторыш ты ў магілу, мароз бязжаласны і люты! (Я. Колас).

Далучальнымі злучнікамі і і (у значэнні «і») толькі ў тым выпадку, калі яны аб'ядноўваюць дзьве састаўныя часткі, якія бяз гэтых злучнікаў былі б самастойнымі сказамі, разьдзеленымі кропкай: На ёй [ялінцы] валоскія арэхі, а з пазалочанай паперкі глядзяць панадныя цукеркі; і больш на ёй няма нічога, ды хіба ж дзецям трэба многа? (Я. Колас).

Перад злучнікам а кропка з коскай ставіцца толькі ў тым выпадку, калі састаўныя часткі, якія зьвязваюцца гэтым злучнікам, разгорнутыя і маюць свае знакі прыпынку: Ён невысок, ня надта ёмак, ды карчавіты і няўломак, а волас мае цёмна-русы, і зухаўскія яго вусы ў меру доўгі, густаваты, угору чуць канцы падняты; а вочы шэры, невялічкі, глядзяць прыветна, як сунічкі, але раптоўна і адразу не расчытаеш іх выразу... (Я. Колас).

Кропка з коскай ставіцца паміж разьвітымі аднароднымі членамі, калі пры адным зь іх ёсьць коскі: Хлопец зьлёгку задрыжаў і ўзяў скрыпку паслухмяна; струны звонкія наладзіў, раз-другі смычком правёў і аддаўся ўвесь абладзе, чарам струнных галасоў (Я. Колас).

Кропка з коскай ставіцца паміж разгорнутымі даданымі часткамі складаназалежнага сказа, падпарадкаванымі адной і той жа галоўнай, калі паміж даданымі няма злучальнага злучніка, асабліва калі ў сярэдзіне такіх даданых ёсьць свае даданыя часткі: Калі з-пад завялых шыпулек паказаліся і смачна запахлі спачатку маленькія шэра-сінія струменьчыкі дыму, а потым, вельмі хутка разросшыся, вялікімі клубамі паплылі над бульбоўнікам; калі, нарэшце, праз гольле прабіліся жвавыя і белаватыя на ранку языкі полымя, на ўчастку неяк адразу ўсё зьмянілася (А. Кулакоўскі).

Кропка з коскай ставіцца паміж групамі адносна незалежных састаўных частак бяззлучнікавага сказа, а таксама паміж групамі даданых частак, якія адносяцца да адной галоўнай: Цёмны бор, кусты, балоты, кучы лоз і дубняку, рэчкі, купіны, чароты, мора траў і хмызьняку; мосьцік, зложаны зь бярвеньняў, брод і грэбля кожны крок, на дарозе рад карэньняў, крыж, пахілены набок; пералескі, лес, паляна, старасьвецкі дуб з жарлом, хвоя-веліч на кургане з чорным буславым гняздом; гразь, пяскі, лужок зялёны, шум крынічкі з-пад карча, шэлест лісьцяў несканчоны, крык у небе крумкача; вербы, груша-сіраціна, нізкарослы цёмны гай... (Я. Колас).

Кропка з коскай ставіцца ў канцы рубрык пералічэньня, калі яны не зьяўляюцца самастойнымі сказамі, але дастаткова разгорнутыя і (або) маюць свае знакі прыпынку:

• Паводле папярэдніх даных, рух усіх трох спадарожнікаў адбываецца па блізькіх арбітах з пачатковымі парамэтрамі:

пэрыяд абарачэньня 95,2 мінуты;

максымальная адлегласьць ад паверхні Зямлі (у апагеі) 876 кілямэтраў;

мінімальная (у пэрыгеі) 210 кілямэтраў;

вугал нахілу арбіт да плоскасьці роўніка 56 градусаў 10 хвілін.

Цікавыя факты

• У першым беларускім буквары, выдадзеным у 1906 годзе ў Санкт-Пецярбургу выдавецкай суполкай «Загляне сонца і ў наша аконца», кропка з коскай называлася «кропкай з закавыкай».